باز شدن پای نانوذره‌ها به لوازم آرایشی و بهداشتی

پتانسیل زیادی برای برنامه‌های کاربردی و پیشرفته در آینده در زمینه‌هایی مانند انرژی، الکترونیک، خودرو، شیمی و علوم زیستی وجود دارد و این پتانسیل به رشد شتابناک سامانه‌هایی منجر شده است که از نانو ذرات با ترکیب مواد، اندازه، شکل و فرمول‌های متفاوتی بهره می‌برد.

مواد غذایی، کرم‌های ضدآفتاب، محصولات آرایشی و ضدمیکروبی و داروهای ضدقارچ نیز مواد دارویی و آرایشی و بهداشتی هستند که فناوری نانو به بهبود آنها کمک کرده است. انتظار می‌رود فناوری نانو و نانوماده حضوری فزاینده در حوزه پزشکی در تشخیص، تصویربرداری و تحویل داروها داشته باشد. این موضوع با اثر ترمیمی نانوماده‌ها در لوازم آرایشی و بهداشتی نیز نظر بسیاری از متخصصان را به خود جلب کرده است. البته استفاده از نانوماده‌ها نگرانی کارشناسان محیط زیست و سم‌شناسان را در سال‌های اخیر در پی داشته است و همین موضوع باعث شده که مطالعات بسیاری در حوزه محیط زیست در مورد نانوماده‌ها انجام شود. سم‌شناسان نیز در این حوزه مطالعات فراوانی انجام داده‌اند؛ به نحوی که شاید شاخه علمی تازه‌ای در مورد نانوزهرهابه تخصص سم‌شناسی اضافه شود.

نانوذره‌ها (NP)زیرمجموعه‌ای از نانوماده‌ها هستند؛ موادی با قطر کمتر از صدنانومتر. از بزرگ‌ترین برنامه‌های کاربردی استفاده از نانوذره‌ها، کاربرد آنها درکرم‌های ضدآفتاب است. تولید جهانی نانوذره‌ها در سال 2004‌- ‌2003 را (برای محصولات ضدآفتاب) حدود هزار تُن برآورد کرده‌اند که عمدتا متشکل از نانو دی‌اکسید تیتانیوم و نانو ذرات اکسید روی هستند. البته وقتی در محصولات آرایشی و بهداشتی از نانوماده استفاده می‌شود، باید متخصصان این حوزه به چند مورد توجه کنند: آیا فرمولاسیون‌های آرایشی حاوی ویژگی‌های نانو، خطرات جدیدی ایجاد نمی‌کنند؟ آیا سلامت افرادی که از لوازم آرایشی حاوی نانوذره‌ها استفاده می‌کنند در مقایسه با افرادی که از محصولات سنتی آرایشی استفاده می‌کنند با مشکلی مواجه نمی‌شود؟ آیا فرمولاسیون‌های آرایشی که در آنها موادی با اندازه نانو وجود دارد، موجب افزایش خطر ابتلا به حساسیت‌های پوستی در انسان نمی‌شود؟

برای پاسخ به سوال‌های بالا، دانشمندان تلاش کردند به بررسی شواهدی بپردازند که اثرات زیستی نانوذره‌ها را بر پوست مشخص می‌کند. ابتدا فرمولاسیون‌های حاوی نانوذره‌ها را بررسی کردند و سپس به مطالعه نفوذ نانوذره‌ها از طریق پوست پرداختند. سپس نوبت بررسی اثرات وجود نانوذره‌ها در داخل بدن بود؛ مانند احتمال وجود سمیت یا زهرآگینی پس از استفاده از فرآورده آرایشی و بررسی حساسیت‌های موضعی. سپس خطرات و مزایای استفاده از نانوذره‌ها را در لوازم آرایشی و بهداشتی ارزیابی کردند.

پوست پستانداران از چند لایه ساخته شده: استراتوم کورنئوم یا لایه شاخی (SC)، اپیدرم، در مو لایه زیرجلدی. برای بسیاری ازمواد، لایه شاخی مانع محدودکننده سرعت در برابر نفوذ از راه پوست برای موادی است که به صورت موضعی جذب می‌شوند. مطالعات نشان داده‌اند که وقتی ذرات دی اکسید تیتانیوم دارای اندازه‌ای در حدود 14 نانومتر تا 200 ماکرومتر هستند نفوذ مواد تا لایه شاخی انجام می‌شود و از آن فراتر نمی‌رود؛ در حالی ‌که اگر این ذرات اندازه‌ای در حدود ده تا صد نانومتر داشته باشند نفوذ مواد از لایه شاخی فراتر می‌رود.

به‌طور کلی، بررسی‌های فعلی و شواهد حاصل از مطالعات نشان می‌دهد که نانوذره دی‌اکسید تیتانیوم و نانو ذره اکسید روی اکنون در تهیه لوازم آرایشی و کرم‌های ضدآفتاب استفاده می‌شوند و تقریبا می‌توان بیان کرد که هیچ خطری برای پوست یا سلامت انسان ندارند.

نفوذ موثر و مثبت نانوذره‌های دی‌اکسید تیتانیوم در کرم‌های ضد آفتاب متخصصان این رشته را ترغیب کرده است تا از نانوذره‌های دیگر نیز در این حوزه استفاده کنند. در واقع بسیاری از دانشمندان معتقد هستند که نانوفناوری مزیتی بزرگ برای لوازم آرایشی و بهداشتی و موهبتی برای تولیدکنندگان محصولات زیبایی پوست و مو است.

فولیکول‌های موهدفی بالقوه برای تحویل داروها هستند؛ زیرا آنها در احاطه شبکه‌های باریکی از دیواره مویرگ‌های خونی هستند و جذب دارو را شاید دشوارتر کنند. بنابر این می‌توان نانوذره‌ها را کاندیدای مناسبی برای نفوذ در فولیکول‌های مو و درمان مشکلات مربوط به مو دانست. لیپوزوم‌های خنثی و نانوذره‌ها لیپیدی جامد ترکیباتی هستند که در درمان بیماری‌های مو استفاده می‌شوند.

علاوه بر استفاده نانوذره‌ها در محصولات زیبایی پوست و مو محققان مطالعاتی را نیز در زمینه داروهایی آغاز کرده‌اند که از طریق پوست جذب می‌شود و تبدیل ساختار آنها به نانوذره ممکن است نفوذ موثر آنها را افزایش دهد.

کاربرد استعمال خارجی از ناحیه پوست برای داروها به دلیل سهولت این روش امیدوارکننده به نظر می‌رسد. در این زمینه، اکنون سامانه‌های حامل در مقیاس نانو در برخی از مطالعات با توجه به تعامل پوست و تاثیر مناسب پوست برنفوذ داروها بررسی شده‌اند. البته باید توجه داشت که در آینده تولید چنین داروهایی در مقیاس صنعتی و با اندازه نانو نیاز به یک ارزیابی ایمنی کامل دارد و البته تحویل دارو و همچنین ارزیابی توانایی حمل چنین داروهایی برای غلبه برمانع پوست و رسیدن به لایه‌های بافت‌های عمیق‌تر بستگی به نتایج مطالعات وسیع‌تری دارد. (ضمیمه سیب)

دکتر مهدیه انتظاری‌/‌ استادیار شیمی آلی دانشگاه آزاداسلامی