معادن شن تهران؛ کانون تازه گرد و غبار

اکنون حدود 5770 معدن فعال در کشور وجود دارد که 68نوع ماده معدنی از این معادن برداشت می‌شود و در این میان استان تهران با برخورداری از 600 معدن و 23 ماده معدنی، سهم بسزایی در بهره‌برداری اقتصادی از این صنعت دارد.

استان تهران به طور عمده دارای دخایر شن و ماسه است که این معادن به صورت آبرفتی در شرق و غرب استان و به صورت کوهی در شهرستان‌های دماوند و فیروزکوه متمرکز است، به همین دلیل به عنوان قطب معادن شن و ماسه کشور نامیده می‌شود.

آنچه در کنار بهره‌وری اقتصادی از این معادن حائز اهمیت است، علاوه بر رعایت نشدن نکات فنی و ایمنی که سالانه به مرگ ده‌ها کارگر می‌انجامد، بحث آلایندگی زیست‌محیطی برخی معادن و تاثیر آن بر کیفیت زندگی مردم است.

بهره‌برداری بی‌رویه و غیراصولی در برخی معادن، تبعاتی همچون تخریب محیط‌زیست فرو نشست زمین و آلودگی هوا را در بر دارد. حتی به گفته برخی مسئولان استانی، گرد و غبار توفان بزرگ و اخیر پایتخت و آلودگی‌های روزمره هوای تهران نیز ناشی از فعالیت بی‌وقفه همین معادن است. حسین طلا، سخنگوی مجمع نمایندگان استان تهران، وجود معادن شن و ماسه در جنوب و جنوب‌غرب استان را یکی از عوامل بروز آلودگی هوای تهران می‌خواند و در این باره به رسانه‌ها می‌گوید: آلودگی اخیر تهران، ارتباطی به دریاچه ارومیه نداشت، بلکه خشک شدن زمین‌های کشاورزی اطراف استان و وجود معادن شن و ماسه موجب آلودگی هوا شده است، وجود این نوع معادن در اطراف تهران باعث می‌شود با وزرش باد، غبار ایجاد شده به سمت تهران حرکت کند.

بهره‌برداری غیرمعقول از معادن غرب تهران

محمدهادی حیدرزاده، مدیرکل محیط‌زیست استان تهران نیز یکی از مشکلات اصلی پدیده توفان پایتخت را فعالیت معادن استان دانسته و می‌گوید: معادن یکی از عوامل مشکل‌ساز آلودگی هواست؛ ولی علاوه بر معادنی که در شهریار و پاکدشت وجود دارد، معادنی نیز در سطح تهران فعال است صدها متر و حتی بیش از مجوز خود برداشت می‌کنند که از نظر محیط زیست و ایمنی، خطرناک است.

وی با بیان این‌که اولویت تعطیلی معادن استان تهران با معادن غرب تهران است که بهره‌برداری از آنها بسیار غیرمعقول انجام می‌شود، می‌افزاید: ما امروز از معادن به عنوان یکی از متهمان اصلی آلودگی هوا رونمایی می‌کنیم.

معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست نیز یک روز پس از وقوع توفان سهمگین در تهران، علت اصلی این گرد و غبار را معادن شن و ماسه در غرب استان عنوان کرد و گفت: این معادن جزو کانون‌های داخلی ورود گرد و خاک به تهران محسوب می‌شود.

سعید متصدی در گفت‌وگو با ایسنا افزود: تاکنون 50 تا 60 درصد کانون‌ ریزگردهای داخلی شناسایی شده‌ است و تلاش خواهیم کرد در دوره زمانی معین تمام این کانون‌ها را شناسایی کنیم. ضمن این‌که با وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز مذاکرات لازم صورت گرفته است تا درخصوص برنامه مدیریت زیست‌محیطی معادن کشور طرح‌هایی به مرحله اجرا گذاشته شود، زیرا بخش عمده‌ای از کانون‌های ریزگرد داخلی مربوط به طرح‌های اکتشاف و استخراج معادن، خصوصا معادن شن و ماسه است.

منکر آلایندگی معادن نیستیم

با این حال یدالله صادقی، رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران ضمن رد ادعای تاثیر معادن در ایجاد توفان تهران، می‌گوید: به طور طبیعی فعالیت‌های معدنی به خودی خود مقداری گرد و خاک و آلایندگی به همراه دارد و ما نیز منکر آن نیستیم، اما آلایندگی این معادن (بویژه معادن شن و ماسه رودخانه‌ای) به حدی نیست که در توفان مذکور مشاهده شد.

صادقی در گفت‌وگو با مهر می‌افزاید: این معادن حداقل 27 سال سابقه فعالیت دارد و در این مدت هیچ‌گاه حتی در شدیدترین بادها و توفان‌ها نیز چنین گرد و غباری از معادن برنخاسته است، بنابراین می‌توان گفت توفان پایتخت هیچ ربطی به بهره‌برداری از معادن غرب استان تهران ندارد، زیرا در سال‌های فعالیت این معادن، شاهد چنین پدیده​ای نبوده‌ایم.

به گفته وی، در مناطق دیگر نظیر شهر کرج و در مسافتی بسیار دورتر از معادن تهران نیز همین گرد و غبار مشاهده شد، بنابراین نمی‌توان گفت این پدیده ناشی از معادن شن‌و‌ماسه بوده است.

رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران با بیان این‌که معادن از ابتدای شکل‌گیری تحت نظارت سازمان صنعت، معدن و تجارت نبوده، بلکه سرپرستی و مسئولیت نظارت بر معادن آبرفتی از اواخر سال 90 به این سازمان واگذار شده است، تاکید می‌کند: به محض تحویل‌گیری معادن، طرحی جامع شامل نظارت بر نحوه برداشت، مسائل زیست محیطی، فنی و ایمنی طراحی شد که هم‌اکنون در دست مطالعه است.

صادقی تصریح می‌کند: بر اساس این طرح جامع، معدن داران موظفند در کنار بهره‌برداری از معادن، مسائل ایمنی، فنی، زیست محیطی، حقوق کارگران و... را به نحو مطلوب رعایت کنند، البته تا زمان تدوین نهایی طرح مذکور، دستورالعمل‌های فنی و ایمنی به بهره‌برداران ابلاغ شده و گشت‌های مشترک نیز به منظور بازدید و بازرسی از نحوه عملیات و فعالیت معادن صورت می‌گیرد.

به گفته وی، اکنون دستورالعمل‌های مفصلی به معدنداران ابلاغ شده است و نظارت‌های بسیار جدی و قاطعی به عمل می‌آید. البته پروسه نظارت بر بهره‌برداری و رعایت اصول ایمنی هم با تدوین نهایی طرح جامع، در آینده‌ای نزدیک به صورت هدفمندتر و سیستماتیک‌تر انجام خواهد شد.

این مسئول با اشاره به این‌که برخی از حوادثی که در این معادن رخ می‌دهد، ناشی از فعالیت‌هایی است که قدمت دارد و مربوط به امروز نمی‌شود، می‌گوید: نحوه بهره‌برداری و سیستم این معادن به گونه‌ای است که در طول زمان نیاز به اصلاح دارد، گرچه هم‌اکنون اصلاحات موقت از سوی سازمان صنعت، معدن و تجارت و اداره کل تابعه در استان تهران اعمال می‌شود، اما اصلاحات اساسی، زمانبر است.