تندبادهای یک توفان در هواشناسی ایران

جام جم سرا: داوود پرهیزگار، اعلام کرد: «سازمان هواشناسی هم به لحاظ نیروی متخصص و هم به لحاظ امکانات دچار کمبود است و به همین دلیل توان پیش‌بینی چنین حوادثی را ندارد. اما با این حال ما در اطلاعیه شماره 27 خود که پیش از توفان صادر کردیم وزش باد شدید در پایتخت را پیش‌بینی کرده بودیم.»
اطلاعیه شماره27 که رییس سازمان هواشناسی از آن سخن می‌گوید در همان روز دوشنبه منتشر شده و در آن به این شکل آمده است: «بر اساس نقشه‌های پیش‌یابی تا چهارشنبه در مناطق شمال‌غرب، دامنه‌های البرز، دامنه‌های زاگرس، مرکز، شمال‌شرق و شرق کشور در بعدازظهر و شب رگبار، رعدوبرق و گاهی وزش بادشدید و در مناطق مستعد بارش تگرگ رخ خواهد داد. از سه‌شنبه بعدازظهر بارش در سواحل‌شمالی کشور آغاز خواهد شد که با کاهش محسوس دما نیز همراه است. بر این اساس بارش‌ها به شرح زیر پیش‌بینی می‌شود: روز دوشنبه 12خرداد؛ استان‌های آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی، اردبیل، خراسان‌شمالی، خراسان‌رضوی، خراسان‌جنوبی، سمنان، کردستان، کرمانشاه، زنجان، قزوین، تهران، البرز، قم، مرکزی، اصفهان و یزد که شدت بارش‌ها در استان‌های آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی، اردبیل و خراسان رضوی می‌باشد...»

در همین حال اما ابراهیم مقیمی، رییس انجمن مخاطره‌شناسی ایران و عضو هیات علمی دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران در گفت‌وگو با«ایرنا» ضمن بیان اینکه پیش‌بینی توفان عصر دوشنبه ساوه، تهران و محلات امکان‌پذیر بود گفت: اگر وضعیت هوا و تحولات هواشناسی این شهرها دقیق‌تر رصد می‌شد، هشدارهای لازم پیش از وقوع آن به مردم اعلام می‌شد. وی همچنین افزوده است چیزی که در تهران رخ داد مربوط به محیط تهران نبود و از بیابان‌های حدود 100 الی 200 کیلومتر دور‌تر از پایتخت بود و ادامه داد: آن‌چیزی که اتفاق افتاد مربوط به توده‌های هوایی گرم و سرد یا خشک و گرمی بود که از روی قم و ساوه به سمت تهران حرکت کرد.
انتقادها از سازمان هواشناسی آنقدر بالا گرفت که برخی از منتقدان خواستار استعفا یا برکناری مسوولان این سازمان شده‌اند. ایرج عبدی، سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس، از پیش‌بینی‌نشدن توفان از سوی دستگاه‌های مسوول انتقاد کرد و گفت: «بدون‌شک چنین حوادثی برای اولین و آخرین‌بار نخواهد بود و تا زمانی که مسوولان خاطی را مواخذه و برکنار نکنیم وضعیت به همین منوال پیش خواهد رفت.» اسماعیل دوستی، عضو کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای‌شهر تهران نیز با بیان اینکه سازمان هواشناسی باید قبل از شروع توفان سرعت و ساعت وقوع آن را به مردم اطلاع می‌داد، اظهار کرد: «سازمان هواشناسی در این زمینه قصور کرده و باید با آن برخورد شود.» همچنین احمد صادقی، رییس سازمان مدیریت بحران شهر تهران در روز وقوع حادثه با انتقاد از عملکرد سازمان هواشناسی در پیش‌بینی توفان پایتخت به مهر گفت: «اگر این سازمان درباره توفان اطلاع‌رسانی کرده بود تلفات و خسارات کاهش می‌یافت.» او اعلام کرد: «سازمان هواشناسی اطلاعیه یا هشداری در مورد وقوع توفان در تهران صادر نکرد و متاسفانه آنها نتوانستند وقوع توفان را پیش‌بینی کنند. در حال پیگیری هستیم تا مشخص شود این سازمان در این رابطه با این اتفاق مشکل فنی داشته یا کم‌کاری و مسامحه در میان بوده است. علت دقیق را پس از بررسی اعلام می‌کنیم. اگر سازمان هواشناسی می‌توانست وقوع توفان را پیش‌بینی کند بلافاصله با هماهنگی صداوسیما و سایر رسانه‌ها هشدارهای لازم را صادر و مردم را در جریان قرار می‌دادیم. اگر پیش‌بینی‌ها درست و به‌موقع انجام شده بود قطعا تلفات و خسارات کاهش می‌یافت.»
با این حال رییس سازمان هواشناسی در پاسخ به این انتقادات نظر دیگری دارد؛ داوود پرهیزگار با رد این نظرات از عملکرد سازمان تحت امر خود در رابطه با توفان تهران دفاع می‌کند. او در این زمینه در پاسخ به این سوال که نظرتان در مورد با انتقادات مطرح‌شده چیست گفت: «انتقاداتی که در این مدت از سازمان هواشناسی مطرح شده متنوع است اما بعضی‌ها کم‌کاری‌های خودشان را گردن ما انداخته‌اند، مثلا سازمان مدیریت بحران شهر تهران به‌جای توجه به اطلاعیه شماره27 ما که در آن پیش‌بینی باد شدید برای تهران را ذکر کرده بودیم هیچ اقدامی انجام نداد. ما همیشه برای این مدل پدیده‌ها اطلاعیه‌های خاص می‌دهیم که بخش‌های مختلف و مسوول در جریان قرار بگیرند و به وظایف خودشان عمل کنند. در اطلاعیه شماره 27 هم به وزش باد شدید اشاره شده بود این اطلاعیه‌ها چیز جدیدی هم نیست که بعضی‌ها بگویند ما باخبر نبودیم. آنها می‌دانند که این اطلاعیه‌ها چه هستند و کاربردشان چیست.»
با این حال؛ تعریف توفان با باد شدید متفاوت است و آنچه روز دوشنبه در تهران رخ داد فراتر از باد شدید بود، پرهیزگار در این رابطه نیز اینگونه توضیح می‌دهد: «قبول دارم اگرچه باد شدید در تعریف باد 120کیلومتر بر ساعت نیست اما شدت آن در حدی هست که احتمال افتادن درخت و سقوط اشیا از پشت‌بام‌ها و... رخ بدهد، در مجموع اینکه باد شدید از 50کیلومتربه‌بالا را شامل می‌شود، بر اساس قوانین اقدامات مربوط به باد شدید با توفان 120کیلومتر بر ساعت یکی است، یعنی برای اقدامات حداقلی پیشگیرانه همان اطلاعیه ما کفایت می‌کرد. به همین دلیل سازمان‌ها و دستگاه‌های مسوول مثل مدیریت بحران باید خود را برای همین باد شدید هم آماده می‌کردند که این کار را نکردند و حالا تقصیرات خود را گردن ما می‌اندازند. یعنی درواقع چیزهایی که باید به دستگاه‌های اجرایی گفته می‌شد را ما گفته بودیم، این موضوع را معاونت سازمان مدیریت بحران وزارت کشور نیز تایید می‌کند.»
رییس سازمان هواشناسی همچنین در رابطه با توفان تهران تاکید کرد: «پیش‌بینی بادهایی با شدت 118کیلومتر بر ساعت مشابه آنچه در روز دوشنبه هفته قبل رخ داد سخت است و با امکاناتی که ما داریم نمی‌توانیم آنها را پیش‌بینی کنیم، به این دلیل که شدت آنها بسیار قوی است و اما مقیاس وقوعشان بسیار کوچک است. چنین توفان‌هایی را نه‌فقط ما که حتی بعضی کشورهای توسعه‌یافته هم نمی‌توانند پیش‌بینی کنند. چون انجام چنین کاری هم دانش می‌خواهد و هم امکانات پردازشی قوی مانند سوپرکامپیوترها و رادارهای پیشرفته. اما تنها چیزی که ما در حال حاضر داریم یک شبکه ناقص راداری است.»
پرهیزگار در رابطه با دلایل این کمبود امکانات نیز می‌گوید: «علت ناقص‌بودن آن تامین‌نشدن اعتبارات آن است، کارهای هواشناسی در دنیا بسیار پرهزینه است. در کشور ما همیشه اینطور بوده که هزینه‌ای برای هواشناسی نمی‌شد، این مشکلات باعث شده است ما هم از لحاظ امکانات پردازشی در مضیقه باشیم و هم نتوانیم نیروهای کارشناسی زبده را جذب و نگهداری کنیم. به‌عنوان مثال به دلیل محدودیت‌هایی که در استخدام داشتیم نتوانستیم نیروهای زبده لازم و موردنیاز خود را بگیریم. در همین شرایط کنونی فهرستی حدود 20نفره از کارشناسان و دیگرنیروهای سازمان هواشناسی در اختیار من است که متقاضی رفتن به نهادهای دیگر هستند دلیل آن نیز این است که پرداخت‌های ما کم است و به‌اندازه دیگر دستگاه‌ها نیست.»
او می‌افزاید: «نیروهای متخصص ما هم وقتی به‌لحاظ امکانات مالی و پرداختی مشکل داشته باشند تمایلی برای ماندن ندارند، یا به دیگر نهادها می‌روند یا با ارتقای سطح علمی خود به سمت مراکز علمی و آموزشی کوچ می‌کنند. در مجموع اینکه توسعه در هواشناسی، هم نیاز به اعتبارات فراوان دارد و هم نیاز به نیروهای کارشناسان زبده، اما ما اینها را نداریم و همه اینها دست به دست هم داده است تا مشکلات هواشناسی که بخشی‌اش از قدیم بوده است و بخشی از آن هم در هشت سال گذشته تشدید شده، چنین وضعیتی را رقم بزند. به‌عنوان مثال رفتن نیروهای متخصص از سازمان در این سال‌ها زیاد رخ داده است. الان یکی از مشکلات اساسی ما حفظ نیروهای کارشناسی است که سازمان در این زمینه توانایی ندارد. این در حالی است که هواشناسی دنیا به سمت داشتن امکانات فوق‌پیشرفته مانند پردازشگرهای قوی رفته است، اما در زمینه داشتن سوپرکامپیوترها و رادارها از قبل مشکل داشتیم و به ما نمی‌دادند. در سال‌های اخیر هم تحریم‌ها این موضوع را تشدید کرد. مجموعه این عوامل مانع از توسعه هواشناسی در کشور ما شده است. در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار داشت ما بتوانیم در سطح کشورهای پیشرفته وضعیت‌ها را پیش‌بینی کنیم. در هواشناسی برای پیش‌بینی، دسته‌بندی‌هایی داریم، برخی پدیده‌ها طول عمر کوتاهی دارند. توفان تهران هم از بدو تولد در مجموع دو ساعت بود. چنین پدیده‌ای با این طول عمر کوتاه شناسایی و پیش‌بینی‌اش به شدت سخت است، بخشی از پیش‌بینی‌های متداول در دنیا اینها را بر اساس پایش مستمر جو از جمله داده‌های راداری شناسایی و پیش‌بینی می‌کنند و زمان محدودی برای پیش‌بینی چنین پدیده‌هایی وجود دارد که بین نیم ساعت تا 45دقیقه است، این هم متضمن این است که ما یک سیستم «آنلاین» پیشرفته برای اطلاع‌رسانی داشته باشیم که نداریم. همین الان برای اطلاع‌رسانی در تلویزیون نیروهای ما فقط یک ساعت‌ونیم در راهند تا به صداوسیما برسند.»
در رابطه با قابل پیش‌بینی‌بودن یا نبودن چنین توفان‌هایی به سراغ دو اقلیم‌شناس و متخصص مرتبط با موضوع هواشناسی رفتیم تا نظر آنها را در این باره هم جویا شویم؛ دکتر آزادی، اقلیم‌شناس و استاد دانشگاه در این‌باره به «شرق» می‌گوید: «به‌نظر من با سطح امکانات و دانشی که ما داریم چنین توفان‌هایی را در نهایت یک یا دو ساعت قبل شاید بتوانیم پیش‌بینی کنیم. سازمان هم یکی، دو ساعت قبل از توفان این پیش‌بینی را کرده‌اند اما کارگر واقع نشده است. اگر یک روز قبل می‌گفتند شاید می‌شد. اما نکته اینجاست که چنین توفان‌هایی را نمی‌شود زودتر از این پیش‌بینی کرد، به همین دلیل معتقدم در این مورد خاص، انتقاداتی که نسبت به هواشناسی مطرح شده وارد نیست، چون قابل پیش‌بینی نبود.» بر اساس گفته‌های این اقلیم‌شناس، نوع توفانی که در تهران رخ داد از نوع توفان‌های حاره‌ای نیست که از چندین روز قبل قابل پیش‌بینی باشد. او در این رابطه به توفان «گونو» اشاره می‌کند که در خرداد سال 1386 اثراتی بر سواحل جنوبی ایران بر جای گذاشت و می‌گوید: «توفان‌هایی از جنس گونو قابل پیش‌بینی هستند و از دو، سه روز قبل می‌توان درباره آنها اظهارنظر کرد، به همین دلیل هم از 48ساعت قبل هشدارهای لازم به مردم داده شد. اما توفان‌هایی مانند آنچه روز دوشنبه رخ داد هم به دلیل اینکه وسعت افقی آنها خیلی کوچک است و هم بازه زمانی کوتاهی دارند نمی‌توان درباره آنها کار خاصی کرد.»(صدرا محقق/شرق)