ارتودنسی به قیمت از دست رفتن سلامتی

جام جم سرا: زیبایی خواست همه است، چون در برقراری ارتباط موثر و تحت‌تاثیر قراردادن افرادی که با آنها در ارتباط هستیم، نقش مثبتی دارد. دندان‌ها به‌عنوان یکی از عناصر مهم صورت در ایجاد این زیبایی نقش ویژه‌ای دارند. زیبایی دندان‌ها با سالم، سفید، ردیف و هماهنگ‌بودن آنها در کنار یکدیگر و در کنار بافت‌های مجاورشان تامین می‌شود. برای کسانی که یکی از این اجزای تشکیل‌دهنده زیبایی یا سلامتی وجود ندارد، همیشه وسوسه‌ای برای برطرف کردن اشکال وجود دارد. کسب این زیبایی ممکن است از پرداخت مبلغی پول تا فداکردن کامل سلامت دندان‌ها پرهزینه باشد.

به نقل از شرق، بررسی و تحقیق دقیق از منابع دست‌اول در مورد علت ایجاد ناهنجاری، نیازهای درمانی، انتخاب صحیح روش‌های درمانی و انتخاب صحیح فرد درمان‌کننده و درک و شناخت کامل مزایا و معایب درمان برای پیشگیری از مشکلاتی که ممکن است فرد را تا آخر عمر گرفتار کند، ضروری است.

علت ایجاد ناهنجاری‌های دندانی فکی

دو عامل کلی ارث و شرایط محیطی در ایجاد ناهنجاری فکی نقش دارند. اگر بزرگی یا کوچکی فک یا دندان در یکی از والدین وجود داشته باشد امکان به‌ارث‌رسیدن این ناهنجاری به فرزندان وجود دارد. به‌طور مثال اگر فرزند استخوان فک کوچک را از یکی از والدین و اندازه دندان بزرگ را از والد دیگر به ارث ببرد دچار کمبود فضا در فک شده و نامنظمی دندان‌ها بروز خواهد کرد. از عوامل محیطی مهم می‌توان به پوسیدگی، ازدست‌رفتن زودهنگام دندان‌های شیری و دایمی، ضربه به فک و دندان‌ها، عادات مخرب مانند انگشت مکیدن در سنین بالای پنج سال، مشکلات تنفسی، رژیم غذایی، رابطه غلط دندانی و... اشاره کرد.

روش‌های درمان برای ردیف‌کردن دندان‌ها

برای ردیف‌کردن یا ردیف نشان‌دادن دندان‌ها دو راه درست و نادرست وجود دارد: روش صحیح درمان، ارتودنسی است که با حرکت‌دادن تاج و ریشه دندان به موقعیت صحیح انجام می‌شود. در این درمان، مشکل به‌صورت صحیح برطرف شده و دندان‌ها با حفظ سلامتی‌شان ردیف می‌شوند. (اینکه این درمان توسط چه کسی انجام شود، در ادامه در بخش مربوط به آن بحث خواهیم کرد.) در روش دوم، حرکتی در دندان‌ها انجام نمی‌شود، بلکه با تراشیدن یا اضافه‌کردن مواد همرنگ، دندان‌ها به ظاهر ردیف‌شده به نظر می‌رسند. ایراد اصلی این روش آن است که فرد قسمتی از بافت سالم دندان خود را از دست می‌دهد که هیچ‌گاه نمی‌تواند آن را به دست آورد. از طرف دیگر این درمان‌ فرد را مشتری دایمی دندانپزشکی خواهد کرد، چراکه به‌طور مکرر دچار تغییر رنگ دوره‌ای یا مشکلات لثه و دندان خواهد شد. در این روش که همراه با تراشیدن و افزودن مواد ترمیمی است، معمولا بخشی از قسمت بیرون‌زده تاج دندان که شامل بخش بسیار مهم و نازک دندان یعنی مینای دندان است، تراشیده می‌شود و در قسمت فرورفته مواد همرنگ دندان افزوده می‌شود تا سطح دندان صاف به نظر برسد. تراشیدن بافت سالم دندان و اضافه‌کردن مواد ترمیمی همرنگ به دندان و افزایش ضخامت آن هر دو برای دندان و بافت‌های نگهدارنده آن مخرب بوده و مشکلاتی را در پی خواهد داشت که پایانی ندارد. توصیه ما این است که حتی اگر تمایل به درمان ارتودنسی ندارید برای پیشگیری از به‌خطرافتادن سلامت دندان‌هایتان از این درمان‌ها هم استفاده نکنید.

چرا نیاز به درمان ارتودنسی است؟
سلامت دندانی بهتر، پیشگیری از بروز بیماری‌های لثه، کارایی بهتر دندان‌ها در جویدن و تکلم، زیبایی بیشتر و افزایش اعتمادبه‌نفس مهم‌ترین دلایل انجام ارتودنسی هستند. هرچند مهم‌ترین دلیل ایجاد پوسیدگی و ناراحتی لثه میکروب‌ها هستند و رعایت کامل بهداشت دهان و دندان می‌تواند مانع از فعالیت این میکروب‌ها شوند، ولی مهارت و آشنایی افراد برای انجام این اقدامات یکسان نیست. اگر به دلیلی سطحی از دندان درست تمیز نشود خطر بروز پوسیدگی و ناراحتی لثه آن را تهدید خواهد کرد. دندان‌هایی که به‌صورت کج‌روی هم قرارگرفته‌اند و دسترسی مناسبی برای تمیزشدن ندارند، می‌توانند پناهگاه‌های بیشتری برای میکروب‌های ایجادکننده پوسیدگی و ناراحتی لثه فراهم کنند. مشکل مضاعف این است که در این موارد امکان دسترسی برای ترمیم صحیح ناحیه توسط دندانپزشک وجود نداشته و عملا شکل نامناسب ترمیم ایجادشده پناهگاه دیگری برای فعالیت میکروب‌ها و تشدید بیماری خواهد بود. در افرادی که رابطه دندانی صحیح وجود ندارد، عملکرد جویدن تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. در ناهنجاری‌های خفیف تاثیرپذیری ناچیز ولی در ناهنجاری‌های شدید مثل به‌هم‌نرسیدن دندان‌ها عملکرد جویدنی دندان‌ها تا حد زیادی مختل شده و لازم است بیمار تلاش زیادتری برای جویدن داشته و از خوردن بعضی غذاها اجتناب کند. عدم جویدن کافی غذاها، هضم آنها را در دستگاه گوارش دچار مشکل می‌کند. در تکلم صحیح نحوه قرارگیری دندان‌ها برای ادای برخی از حروف مثل «ش»، «س»، «ف» و «و» اهمیت زیادی دارد. قرارگیری صحیح دندان‌ها امکان کنترل خروج هوا در حد مناسب برای تلفظ صحیح حروف را فراهم می‌کند. در مواردی که اختلالات گفتاری وجود دارد رفع موانع فیزیکی و ایجاد رابطه صحیح دندانی بخشی از درمان را تشکیل می‌دهد. زیبایی دندان‌ها خواسته قریب به اتفاق افرادی است که برای درمان ارتودنسی به ما مراجعه می‌کنند. حتی اگر فرد از نظر عملکرد دندانی یا سلامت دندانی تقاضای درمان ارتودنسی داشته باشد، با شروع درمان ارتودنسی، زیبایی دندان‌ها را هم به خواسته خود اضافه می‌کند. تحقیقات معتبر دانشگاهی در دنیا، تاثیرات مثبت درمان ارتودنسی را در دوره‌ای از زندگی که اهمیت آن زیادتر است، تایید می‌کنند. به‌طور مثال افزایش زیبایی چهره در سنین ازدواج تاثیر مثبتی در نوع و کیفیت ازدواج داشته است.

چه کسی صلاحیت انجام درمان ارتودنسی را دارد؟

برای فردی که بیماری قلبی دارد، آیا مراجعه به پزشک عمومی یا پزشک متخصص در سایر رشته‌ها صحیح است؟ بدیهی است که بهترین فرد برای درمان یک مشکل قلبی، متخصص قلب است. بنابراین بهره بردن از مزایای درمان ارتودنسی هنگامی میسر است که درمان توسط فرد صحیح که در این رشته تحصیلات تخصصی دارد، انجام شود. به‌دلیل ماهیت پیچیده درمان ارتودنسی در ارتباط با کارکردن با رشد و استخوان، این رشته اولین رشته تخصصی تاسیس‌شده در تخصص‌های دندانپزشکی و حتی قبل از تاسیس رشته جراحی بوده است. این به این معنا است که افراد برای فعالیت در این رشته باید پس از کسب تخصص و مهارت کافی مبادرت به درمان کنند. این افراد کسانی هستند که پس از طی دوره دندانپزشکی به‌مدت شش سال در دانشگاه‌ها و اخذ درجه دکترا در امتحان ورودی تخصصی شرکت می‌کنند و از بین افراد شرکت‌کننده، افراد با رتبه‌ ممتاز در دوره تخصصی رشته ارتودنسی پذیرفته می‌شوند. این افراد با طی دوره سه تا چهارساله در دانشگاه‌های معتبر به‌عنوان متخصص ارتودنسی شناخته می‌شوند که در امتحانات بورد تخصصی شرکت کرده و با اخذ درجه بورد تخصصی به بالاترین سطح تحصیلی در این رشته نایل می‌شوند. متاسفانه به‌دلیل عدم‌امکان کنترل درمان توسط نهادهای نظارتی، ممکن است برخی از دندانپزشکان عمومی یا دندانپزشکان متخصص در رشته اطفال به بهانه شرکت در دوره‌های کوتاه‌مدت غیرمجاز داخلی یا خارجی، مبادرت به انجام درمان ارتودنسی کنند که به‌دلیل عدم دانش و مهارت کافی، نه‌تنها به خودشان و بیمار بلکه به حرفه ارتودنسی صدمه می‌زنند. عدم آگاهی بخش بسیار بزرگی از جامعه از این مسایل باعث می‌شود افراد زیادی خاطره خوبی از درمان ارتودنسی توسط این افراد نداشته باشند. برای درک بهتر موضوع لازم است بدانید در کشورهای پیشرفته غربی، فروش محصولات ارتودنسی به افراد غیرمتخصص ارتودنسی ممنوع است.

عوارض انجام درمان ارتودنسی کدام است؟

مثل همه درمان‌هایی که در پزشکی و سایر حرفه‌های وابسته انجام می‌شود، درمان ارتودنسی هم بدون عوارض جانبی نیست. در صورتی‌که درمان توسط متخصص ارتودنسی و به‌طور صحیح انجام شود، این عوارض بسیار محدود و قابل چشم‌پوشی است. آنچه که به‌عنوان عوارض درمان ارتودنسی در جامعه مطرح است، عمدتا مربوط به عوارض درمان‌هایی است که توسط افراد فاقد صلاحیت انجام شده. درمان توسط افراد غیرمتخصص ارتودنسی می‌تواند آمار عوارض و شدت آن را به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش دهد که به‌طور کلی به موارد زیر خلاصه می‌شود:

خطای درمان‌کننده: اگر فرد درمان‌کننده در این حیطه تخصص نداشته باشد، امکان بروز خطا در مرحله تشخیص، طرح درمان، انجام درمان و نگهداری نتایج درمان وجود دارد. متاسفانه این خطاها شایع‌ترین و غیرقابل‌جبران‌ترین مشکلاتی هستند که در درمان‌های ارتودنسی در جامعه دیده می‌شوند‌. این خطا‌ها عمدتا مربوط به عدم توانایی در برآورده‌کردن انتظارات بیمار، کشیدن نادرست دندان، به‌هم‌‌زدن نیمرخ بیمار، تبدیل‌کردن بیماری که با ارتودنسی قادر به بهبود وضعیت بوده، به بیماری که نیاز به جراحی فک دارد، پوسیدگی دندان به‌دلیل عدم توانایی در کنترل بهداشت دهان بیمار و بیماری‌های لثه و کوتاه‌شدن ریشه دندان‌ها به‌دلیل اعمال نیروی نامناسب است. افرادی که دارای تخصص ارتودنسی هستند، علاوه بر قید کلمه متخصص ارتودنسی در تابلو، در مهر نظام‌پزشکی خود نیز همین کلمه را دارند. بررسی کامل‌تر تخصص و تجربه فرد با بررسی مدارک تخصصی فرد در سایت نظام‌پزشکی امکان‌پذیر است.

عدم‌ درک انتظار بیمار یا انتظارات نادرست بیمار: یکی از مهم‌ترین مسایل، شرح دقیق خواسته بیمار یا والدین بیمار است. اگر خواسته بیمار به‌طور صحیح ذکر نشود یا فرد درمان‌کننده مهارت لازم برای استخراج انتظار واقعی بیمار را نداشته باشد، امکان رسیدن به نتیجه مطلوب کاهش می‌یابد. یکی از محدودیت‌های درمان ارتودنسی آن است که برداشت افراد از زیبایی، نسبی است، به‌طوری که یک خصوصیت در افراد، زیبایی متفاوتی را تداعی می‌کند. بنابراین کشف موضوع و امکان ‌رسیدن به نتیجه‌ای که بتواند انتظارات واقعی بیمار را تامین کند، اهمیت زیادی دارد. گاهی محدودیت‌هایی در درمان افراد وجود دارد که امکان رسیدن به نتایج ایده‌آل را ناممکن می‌کند. این مساله به نوع ناهنجاری، مهارت درمان‌کننده، ماهیت متفاوت پاسخ‌های درمانی در افراد و همکاری بیمار ارتباط دارد. کشف این محدودیت‌ها در ابتدای درمان و آگاه‌کردن بیمار صرفا با تجربه و دانش متخصص ارتودنسی امکان‌پذیر است.

خطر پوسیدگی و بیماری‌های لثه: با وجود وسایل ارتودنسی در دهان، امکان گیرکردن مواد غذایی در اطراف وسایل ارتودنسی بیشتر شده و به تعداد پناهگاه‌های باکتری‌ها افزوده می‌شود، بنابراین بهداشت دهان و دندان اهمیت بسیار زیادی دارد. عدم رعایت صحیح بهداشت دهان و دندان که شامل استفاده از مسواک، نخ‌دندان و برس بین دندانی برای بیماران ارتودنسی است، می‌تواند باعث بروز پوسیدگی دندان، ناراحتی لثه یا تغییررنگ دندان‌ها شود. نگرانی عمده بیماران ارتودنسی از پوسیدگی در زیر وسایل ارتودنسی است، در صورتی‌که این نواحی خطر پوسیدگی بالایی نداشته و تنها اطراف آنهاست که با تجمع مواد غذایی در این نواحی و عدم رعایت بهداشت صحیح، خطر بروز پوسیدگی جدی می‌شود. متخصصان ارتودنسی با درک اهمیت موضوع، نخستین اقدامی که در هر جلسه ویزیت انجام می‌دهند کنترل وضعیت بهداشت و ارایه آموزش‌های لازم است.

برگشت‌ درمان ارتودنسی: برگشت درمان‌های ارتودنسی در دو گروه کلی به مشکلات فکی و جابه‌جایی دندان‌ها تقسیم می‌شود. مشکلات فکی درمان‌شده در دوران رشد با اتمام دوره رشد تغییری پیدا نمی‌کنند. این درمان‌ها معمولا زمانی انجام می‌شوند که بلافاصله بعد از آن درمان ارتودنسی ثابت انجام شود تا کنترل مناسب برای پیشگیری از خطر برگشت صورت گیرد. با بالغ‌شدن فرد امکان تغییر در شکل کلی فک بالا و پایین در جهت مثبت یا منفی، کاهش قابل‌ملاحظه‌ای پیدا می‌کند. حرکت و جابه‌جایی دندان‌ها درتمام سنین قابل‌انجام است. درمان صحیح و کامل ارتودنسی در 95درصد موارد برگشت عمده‌ای ندارد، ولی تغییرات بسیار خفیف بعد از درمان ارتودنسی لازم و بخشی از روند تکاملی است.

تحلیل یا کوتاه‌شدن طول ریشه: هرچند احتمال تحلیل و کوتاه‌شدن ریشه در بیماران ارتودنسی بسیارکم و بین سه تا پنج درصد موارد است، ولی آگاهی از این مساله ضروری است. حرکت دندان‌ها در استخوان با توجه به مکانیسم تحلیل و تشکیل استخوان شکل می‌گیرد. در این فرآیند ممکن است در مقیاس میکروسکوپی، قطعات میکروسکوپیک ریشه هم برداشته شده و مجددا ساخته ‌شوند. اگر شرایط زمینه‌ای خاصی مثل بیماری آسم یا سابقه ضربه، شکستگی دندانی یا اعمال نیروی ارتودنسی غلط وجود داشته‌باشد، این مساله توجه بیشتری می‌طلبد.

مدت‌زمان درمان: ممکن است طول دوره درمان از آن چیزی که پیش‌بینی شده، طولانی‌تر شود. درمان معمول ارتودنسی که به‌طور صحیح و کامل انجام می‌شود، در اغلب موارد بین 18 تا 24 ماه خواهد بود. عمده‌ترین دلایل افزایش دوره درمان، ملاحظه‌کاری و احتیاط در طرح درمان، بیماری‌های زمینه‌ای و عدم ‌همکاری بیمار در مراجعه منظم و اجرای دستورات یا شکستگی وسایل طی درمان است. در این صورت ممکن است از کیفیت نهایی درمان نیز کاسته ‌شود|محمدامین نریمانی (متخصص ارتودنسی و ناهنجاری فک - عضو هیات‌علمی دانشگاه - عضو و مدیر سایت انجمن ارتودنتیست‌های ایران)