دردسرهای کم‌کاری غدد جنسی در مردان

جام جم سرا: اصطلاح آندروژن شامل هورمون‌های مردانه می‌شود که سردسته آن‌ها هورمون تستوسترون می‌باشد. بیضه‌ها دو کار اصلی انجام می‌دهند: تولید هورمون‌های مردانه یا آندروژن‌ها و تولید اسپرم. بنابراین کم کاری غدد جنسی می‌تواند شامل یکی از دو مورد فوق و یا هر دو مورد باشد.
این بیماری فوق العاده شایع است ولی میزان شیوع واقعی آن مشخص نیست. تولید تستوسترون توسط بیضه‌ها با افزایش سن کاهش می‌یابد که به آن یائسگی مردانه گفته می‌شود ولی بحث ما در اینجا کم کاری غدد جنسی در نوجوانان، جوانان و افراد بالغ می‌باشد. بیضه‌ها برای تولید هورمون تستوسترون و اسپرم وابسته به مراکزی در مغز هستند و یک محوری وجود دارد که از بالا به پایین شروع می‌شود، این محور در مردان عبارت از هیپوتالاموس – هیپوفیز – بیضه می‌باشد.
به نقل از هفت سیب، هیپوتالاموس هورمونی بنام GnRH تولید می‌کند که از طریق جریان خون وارد غده هیپوفیز شده و سبب ترشح دو هورمون LH و FSH توسط هیپوفیز می‌گردد. این دو هورمون از طریق خون به بیضه‌ها منتقل شده و هورمون LH ترشح تستوسترون توسط بیضه‌ها را تحریک می‌کند و هورمون FSH سبب تولید اسپرم توسط بیضه‌ها می‌شود.
بلوغ در پسر بچه‌ها موقعی شروع می‌شود که هیپوتالاموس شروع به کار کند. با توجه به توضیحات فوق مشخص می‌شود که کم کاری غدد جنسی یا کم کاری بیضه‌ها در مردان می‌تواند علل مختلفی داشته باشد. کم کاری غدد جنسی در مردان به دو دسته بزرگ تقسیم می‌شود: اگر نقص در عملکرد خود بیضه‌ها باشد، آن را اولیه و اگر نقص در هیپوتالاموس و یا هیپوفیز باشد آن را ثانویه می‌گویند.

مهم‌ترین علل کم کاری غدد جنسی اولیه به قرار زیر است:
• اختلالات ژنتیکی مثل سندرم کلاین فلتر که در آن مرد یک کروموزوم X اضافی دارد. فرمول کروموزومی مرد طبیعی ۴۶ XY است، فرمول کروموزومی مردان مبتلا به سندرم کلاین فلتر ۴۷XXY می‌باشد.
• فقدان مادرزادی بیضه‌ها
• بیضه‌های نزول نکرده
• شیمی درمانی
• پرتودرمانی
• قرار گرفتن در معرض مواد سمی
• ضربه به بیضه‌ها
• عفونت بیضه‌ها مثل ابتلا به اریون
• در آوردن بیضه‌ها توسط جراحی
• پیچش بیضه و از بین رفتن آن به علت قطع جریان خون
• استفاده مادر از دارویی بنام دی اتیل استیل بسترول در حین حاملگی.

مهم‌ترین علل کم کاری غدد جنسی ثانویه به قرار زیر می‌باشند:
• بیماری هیپوتالاموس و عدم ترشح هورمون GnRH (مثل سندرم کالمن)
• بیماری هیپوفیز و عدم ترشح هورمون‌های LH و FSH: غده هیپوفیز بنا به علل زیر می‌تواند کار خود را از دست بدهد:
- ضربه به جمجمه
- سرطان
- افزایش پرولاکتین خون
- مصرف بعضی از دارو‌ها که سردسته آن‌ها هورمون‌های استروییدی است که توسط ورزشکاران مصرف می‌شود و به علت مهار عملکرد غده هیپوفیز توسط این هورمون‌ها، بیضه‌های این افراد رفته رفته تحلیل پیدا کرده و از بین می‌روند.
- چاقی بیش از حد
- ابتلا به ویروس HIV یا ایدز

علایم کم کاری غدد جنسی
برحسب اینکه کم کاری غدد جنسی کی اتفاق افتاده باشد، علایم آن متفاوت خواهند بود:
• کم کاری غدد جنسی که در حین تکامل جنین در رحم مادر اتفاق می‌افتد: اگر هنگام تکامل جنین بدن به میزان کافی هورمون تستوسترون تولید نکند آن موقع دستگاه تناسلی خارجی تکامل پیدا نخواهد کرد. عدم تکامل از خفیف تا کاملا شدید فرق می‌کند. در موارد خفیف، دستگاه تناسلی مذکر است ولی به خوبی تکامل نیافته است، در موارد متوسط دستگاه تناسلی مبهم می‌باشد و تنها از شکل دستگاه تناسلی نمی‌توان در مورد دختر یا پسر بودن بچه اظهارنظر کرد. در موارد کمبود هورمونی شدید با اینکه نوزاد از نظر ژنتیکی پسر است (۴۶XY) ولی دستگاه تناسلی خارجی کاملا دخترانه است.
• کم کاری غدد جنسی که در حین بلوغ اتفاق می‌افتد: باز ممکن است بیمار فقط بلوغ دیررس و یا کم کاری غدد جنسی خفیف داشته باشد و یا اینکه مبتلا به کم کاری غدد جنسی تمام عیار گردد. این بیماران را از نظر شکل ظاهری به راحتی می‌توان تشخیص داد. علایم کم کاری غدد جنسی که در حین بلوغ اتفاق می‌افتد به قرار زیر هستند:

- کاهش توده عضلانی، توده عضلات بدن دخترانه می‌شود.
- عدم کلفت شدن صدا، این گونه مردان صدای زیر و زنانه دارند
- عدم رشد موی بدن که در موارد شدید این گونه مردان هیچ گونه رویش ریش ندارند.
- فقدان رشد آلت تناسلی و بیضه‌ها، در موارد شدید بیضه‌ها در مرد بالغ به اندازه سنجد هستند و آلت تناسلی بچه گانه و طول آن ۲-۱ سانتی متر می‌باشد.
- چون هورمون تستوسترون سبب بسته شدن اپیفیز استخوان‌ها می‌شود، به علت فقدان هورمون تستوسترون اندام‌های این مردان بیش از حد رشد کرده و قد بلند می‌شوند. در اصطلاح به این گونه مردان که قد بلند داشته و فاقد رویش مو و رشد دستگاه تناسلی می‌باشند، عامه مردم خواجه می‌گویند.
- رشد سینه‌ها
• کم کاری غدد جنسی در بالغین: یعنی این مردان دوران بلوغ را به صورت طبیعی سپری کرده و بعدا بنا به عللی دچار کم کاری بیضه‌ها می‌شوند. علائم و نشانه‌های آن عبارتند از:
- اختلال نعوظ
- ناباروری
- کاهش موهای ریش و بدن
- کاهش توده عضلات بدن
- سینه‌ها کم کم بزرگ می‌شوند
- پوکی استخوان‌ها
- خستگی
- کاهش میل جنسی
- عدم تمرکز حواس

تشخیص:
تشخیص کم کاری غدد جنسی با توجه به علایم بالینی و آزمایشگاهی خواهد بود. باید دقیقا علت مشکل بیمار مشخص و به وی گفته شود. برای تشخیص کم کاری غدد جنسی از مجموعه‌ای از اقدامات زیر بسته به شرایط بیمار استفاده می‌شود:
• معاینه فیزیکی و اخذ شرح حال
• اندازه گیری هورمون‌ها
• تصویربرداری از غده هیپوفیز
• آزمایش تجزیه منی
• بررسی‌های ژنتیکی
• نمونه برداری از بیضه‌ها

درمان:
این بیماری استرس شدیدی به والدین و خود بیمار وارد می‌کند. متاسفانه در بسیاری از موارد یک مرد با کم کاری غدد جنسی تمام عیار، دانسته و یا نداسته ازدواج می‌کند و موضوع را همسر وی بعد‌ها متوجه شده و اختلافات زیادی پیش می‌آید؛ بنابراین باید حداکثر تلاش را کرد تا اگر بیمار قابل درمان است، بموقع و به صورت مناسب درمان شود. درمان موفقیت آمیز تابع تشخیص صحیح علت کم کاری غدد جنسی می‌باشد.
• اگر کم کاری غدد جنسی اولیه باشد، درمان جایگزین با هورمون‌های مناسب خواهد بود. با هورمون درمانی، کم کم عملکرد جنسی طبیعی شده، میل جنسی افزایش می‌یابد و توده عضلانی رشد می‌کند و گاهی کم کم موهای صورت و بدن شروع به رشد می‌کنند. معمولا در اکثر موارد این بیماران نابارور باقی خواهند ماند.
• اگر کم کاری غدد جنسی ثانویه باشد، آن موقع می‌توان از تجویز هورمون‌های هیپوفیز یعنی LH و FSH استفاده کرد. این دو هورمون در بازار به شکل دارو وجود دارد و روش تجویز آن‌ها مخصوص است. گاهی این بیماران نیاز به ۲ سال درمان با این هورمون‌ها هستند. در تعدادی از موارد با هورمون درمانی بیضه‌های این بیماران شروع به تولید اسپرم کرده و مرد قدرت باروری خود را به دست می‌آورد.