قهرمانان در «سربداران» ایستاده می‌میرند

سربداران سریالی تاریخی است که سال 1363 و بر اساس قیام سربداران خراسان به رهبری شیخ حسن جوری علیه استیلای مغول بر ایران ساخته شد. کارگردانی این مجموعه را محمدعلی نجفی بر عهده داشت و کیهان رهگذر تهیه‌کنندگی، نویسندگی و مشاور کارگردان بود.

در این مجموعه ماندگار امین تارخ در نقش شیخ حسن جوری، سوسن تسلیمی در نقش فاطمه، علی نصیریان در نقش قاضی شارح، محمدعلی کشاورز در نقش خواجه قشیری، زنده‌یاد فیروز بهجت محمدی در نقش طغای، زنده‌یاد جمشید لایق در نقش ارغون شاه، افسانه بایگان در نقش ترکان خاتون، محمد ابهری در نقش امیر محمود اسفراینی و عنایت بخشی در نقش خان باشتین بازی کردند.

از دیگر بازیگران این پروژه عظیم سازمان صدا و سیما می‌توان به عطاءالله زاهد، جهانگیر صمیمی‌فرد، سعید اویسی، فتحعلی اویسی در نقش ایلچی طغای، حسین محجوب، اسماعیل محرابی، محمدعلی ساربان، بهروز بقایی، علیرضا شجاع نوری، چنگیز وثوقی در نقش محمد بیک، آتش تقی‌پور، مینو ابریشمی، رضا کرم‌رضایی، شهرزاد کمالی، هاشم ارکان، حسین محب‌اهری و حسین خانی بیک اشاره کرد. سرپرست گویندگان این سریال هم علی کسمایی بود.

زمانی که مجموعه تلویزیونی سربداران از شبکه یک پخش شد بسیاری به نوع بازی و نقش فاطمه، همسر شیخ حسن که سوسن تسلیمی آن را بازی می‌کرد؛ ایراد گرفتند. انتقادات و ایرادهایی که آن زمان به سازمان صدا و سیما گرفته شد باعث شد که بخشی از بازی سوسن تسلیمی حذف شود.

محمدعلی نجفی: انگیزه‌ام برای ساخت سربداران زیاد بود

محمدعلی نجفی، کارگردان مجموعه تلویزیونی سربداران در پاسخ به این سئوال که اگر بخواهید الان این سریال را بسازید، آیا با همان نگاه 27 سال خواهید ساخت یا نه؟ به خبرنگار مهر گفت: فکر می‌کنم با همان نگاه بسازم، چون نگاه و ذهنیت من در طول این سال‌ها تغییر نکرده است؛ اما به لحاظ تکنیک مسلماً متفاوت‌تر از آن سال‌ها خواهد شد.

این کارگردان ادامه داد: من قبل از انقلاب تئاتر کار می‌کردم و بعد از انقلاب سریال و فیلم سینمایی ساختم. در واقع بعد از انقلاب علاقمند بودم سریالی متفاوت برای تلویزیون بسازم و معتقد بودم باید حرکتی آغاز شود و من هم این آمادگی را در خودم دیدم. در آن سال‌ها برادر کیهان رهگذر در دانشکده معماری سال بالایی ما بود و من هم دانشجوی معماری بودم. با کیهان رهگذر نقطه نظراتم را در میان گذاشتم و با یکدیگر هماهنگ شدیم و بعد از آن ساخت سریال سربداران را شروع کردیم.

وی درباره سخت‌ترین سکانسی که در مجموعه سربداران کارگردانی کرد، توضیح داد: راستش وقتی سریال سربداران را می‌ساختیم خیلی با دقت و وسواس زیادی کار می‌کردیم. می‌توانم بگویم سخت‌ترین سکانس مربوط به صحنه‌های حساس محاکمه قاضی شارح بود.

نجفی درباره انتخاب بازیگران گفت: من، رهگذر و ژکان از بچه‌های تئاتر بودیم و هر سه با یکدیگر برای انتخاب بازیگران همکاری کردیم و توانستیم بازیگرانی که مدنظر داشتیم را جذب کنیم.

این کارگردان درباره گریم، طراحی صحنه و لباس این سریال خاطرنشان ساخت: موقع ساخت سریال سربداران برای اولین بار مسئله طراحی گریم، طراحی دکور و طراحی لباس مطرح شد. با آن طراحی و ساخت دکور مردم به این باور رسیدند که سینما فراتر از آن چیزی است که قبل از انقلاب در نظر داشتند.

وی درباره اینکه چرا الان کمتر شاهد ساخت سریال‌های ماندگار هستیم، در حالی که امکانات فیلمسازی در حال حاضر گسترده و قابل مقایسه با سال‌ها قبل نیست؟ توضیح داد: در آن سال‌ها خیلی انگیزه داشتیم و به یاد دارم مجموعه سربداران را خیلی با انگیزه ساختم و به همین دلیل مردم هم با این سریال ارتباط برقرار کردند. گرچه در آن سال‌ها امکانات ما کم بود، اما با جان و دل کار می‌کردیم و برای نظر مخاطب احترام قائل بودیم. البته نمی‌خواهم بگویم الان این طور نیست؛ اما گاهی فشار آنتن باعث می‌شود کارها با عجله بیشتر ساخته شود.

محمدعلی کشاورز: امیدوارم سازمان صدا و سیما از سریال سربداران در آرشیو به دقت نگهداری کند

محمدعلی کشاورز، بازیگر نقش خواجه قشیری درباره بازی در مجموعه سربداران به خبرنگار مهر گفت: از بازی در این سریال سال‌های بسیاری گذشته و خاطرات زیادی در ذهن‌ام نمانده است، اما باید بگویم کار با محمدعلی نجفی کارگردان لذتبخش بود. از سوی دیگر در کنار بازیگران خوبی همچون علی نصیریان، امین تارخ، سوسن تسلیمی و ... بازی می‌کردم.

وی ادامه داد: در آن سال‌ها آثاری که در تلویزیون و سینما تولید می‌شد این مسئله مطرح نبود که بازیگران خوش قیافه برای کار انتخاب شوند، بلکه آنچه اهمیت داشت ایفای یک بازی خوب بود. به نظرم این کارها را از آثار خارجی یاد گرفتند. من در خانه نه ماهواره دارم و نه تلفن همراه.

کشاورز اشاره کرد: نویسنده سریال سربداران کیهان رهگذر بود. امتیاز این مجموعه تلویزیونی کارگردانی، نویسندگی، بازیگری، فیلمبرداری، موسیقی و ... بود.

این بازیگر خاطرنشان ساخت: نمی‌خواهم اغراق کنم، اما واقعاً چیده‌مان آدم‌ها در سریال سربداران خیلی خوب بود. امیدوارم تلویزیون آرشیو خوبی از سریال‌های ماندگارش داشته باشد و به دقت این آثار نگهداری شود تا وقتی 100 سال بعد که نسل جوان این آثار را می‌بیند از دیدن آن لذت ببرد.

کشاورز با اشاره به سریال‌هایی که امروز ساخته می‌شود: گفت: همانطور که تاکید کرد یکی از امتیازات سریال سربداران فیلمنامه خوب‌اش بود، اما مجموعه‌هایی که امروز ساخته می‌شود متاسفانه فیلمنامه خوبی ندارند. از سوی دیگر باندبازی زیاد شده است و هر کس با افراد خودش کار می‌کند. اگر روی نگارش فیلمنامه‌ها دقت بیشتری شود و از باندبازی‌ها فاصله بگیریم، مسلماً می‌توانیم موفق شویم.

این بازیگر با اشاره به کار محمدعلی نجفی گفت: نجفی قبل از اینکه کارگردان شود، مهندسی خوانده بود. او با توجه به شناختی که نسبت به معماری داشت لوکیشن‌ها را به دقت انتخاب می‌کرد تا تصویرگر دوره‌ای باشد که ما قرار بود آن را بازی کنیم. ما کارگردانان با استعداد کم نداریم و می‌توانیم با شناسایی و جذب آنها شاهد کارهای خوبی باشیم. در مجموع در دهه 60 و اوایل دهه 70 شاهد کارهای خوبی در تلویزیون و سینما بودیم. در دوره‌ای که آقای ضرغامی هم معاونت سینمایی را بر عهده داشت شاهد فیلم‌های خوبی بودیم.

جبار آذین: سربداران آموزشگاه بازیگری برای علاقمندان و در صدر بهترین‌های تلویزیون بود

جبار آذین، مدرس دانشگاه و منتقد درباره مجموعه سربداران به خبرنگار مهر گفت: مجموعه تلویزیونی ماندگار سربداران ساخته سینماگر ممتازی است که در عرصه‌های مدیریت سینما، در دورانی که سینمای ایران در کما به سر می‌برد و تلویزیون آزاداندیش و مناسبت‌های سینمایی نا به سامان بود، حضوری تاثیرگذار داشت. گرچه محمدعلی نجفی دیگر مانند گذشته‌ها فعال نیست، ولی یاد او و آثارش در سینما و تلویزیون به یاد ماندنی است.

وی ادامه داد: سریال سربداران روایتگر خوب، تاثیرگذار و جذاب قیام شیعی ملی سربداران خراسانی علیه استیلای مغول بر ایران در قرن هشتم هجری است. این مجموعه که در سال 63 به همت جمعی از هنرمندان توانا و همکاری مدیران وقت تلویزیون تولید شد در هنگام پخش میلیون‌ها مخاطب را مشتاقانه پای گیرنده‌های تلویزیون نشاند.

این منتقد خاطرنشان ساخت: سربداران با نقل حماسه‌ها، پرداخت ملموس‌ترین شخصیت‌ها و ارائه بازی‌های شایسته بازیگران ضمن سرگرم‌سازی مردم، آنها را همراه قهرمانان و ضد قهرمانان به قرن‌های حماسه و دلاوری برد و شور قیام علیه بیگانگان را در دل‌ها شعله‌ور کرد و تاثیرات مهمی بر دوران دفاع‌مقدس گذاشت.

این مدرس دانشگاه یادآور شد: سازندگان سربداران با اجتماعی از بهترین‌ها این مجموعه را در صدر بهترین‌های تلویزیون و فهرست مطرح‌ترین آثار هنری کشور به ثبت رساندند. حضور کیهان رهگذر سازنده سریال ابن سینا به عنوان تهیه‌کننده، نویسنده و مشاور کارگردان، همراهی فرهاد فخرالدینی در مقام آهنگساز و همکاری بازیگران بزرگ  کشور و بهترین‌های طراحی‌های صحنه و لباس و چهره‌پردازی سینما و تلویزیون به رهبری محمدعلی نجفی به ماندگاری سربداران انجامید.

آذین اشاره کرد: این سریال بهترین بازی‌های تلویزیون را در دهه 60 به معرض تماشا گذاشت و برای علاقمندان یک آموزشگاه بازیگری بود. بازی خوب هنرمندان سربداران نقش‌های آنها را هم ماندگار و هم پر خاطره کرد. فاطمه با بازی سوسن تسلیمی، قاضی شارح با ایفاگری علی نصیریان، خواجه قشیری با بازی محمدعلی کشاورز، شیخ حسن جوری با کار خوب امین تاریخ و طغای با بازی فیروز بهجت محمدی از نقش‌های به یادماندنی مجموعه‌های تلویزیونی و تاریخی محسوب می‌شود.

این منتقد خاطرنشان ساخت: موسیقی حماسی و زیبای فخرالدینی باید به عنوان یکی از امتیازهای بزرگ سریال یاد کرد که توانست مجموعه را دیدنی‌تر کند. هنوز تکه کلام‌های قاضی شارح، مردم باشتین و بازی‌های خوب هنرمندان در یاد تماشاگران دهه 60 مانده است.

منبع: خبرگزاری مهر/ فاطمه عودباشی