هوا پس است

112 روز هوای ناسالم در مقابل فقط یک روز هوای پاک در پایتخت؛ مرگ سالانه 5000 ایرانی بر اثر آلودگی هوا و افزایش سه برابر مرگ‌های زودرس، بیشتر شبیه یک فاجعه است تا صرفا اعلام یک آمار رسمی، اما انگار این آمار بیش از این ‌که دل دستگاه‌های متولی رسیدگی به بحران آلودگی هوا را بلرزاند، شهروندان هشت کلانشهر آلوده کشور شامل تهران، اصفهان، مشهد، تبریز، اراک، اهواز، شیراز و کرج را نگران کرده است.

گویی این تقدیر ساکنان کلانشهرهای کشورمان است که هفته‌ها و ماه‌ها بگذرد و آنها همچنان در محاصره آلاینده‌های سمی برای زنده ماندن تقلا کنند و ناامیدانه به مرگ تدریجی تن بدهند.

پرونده 17 ساله آلودگی هوا

مردم هم اگر یادشان نباشد، سازمان‌ها و دستگاه‌‌های اجرایی که بطور مستقیم و غیرمستقیم پایشان در پرونده آلودگی هوا گیر است، حتما 17 سال پیش را خوب به یاد دارند.

سال 74 وقتی برای اولین بار وضع هوای پایتخت در شرایط ناسالم قرار گرفت، مسئولان اجرایی کشور به تکاپو افتادند و در نهایت کار به جایی رسید که در همان سال مجلس برای کاهش آلودگی هوای تهران و دیگر کلانشهرهای کشور لایحه کاهش آلودگی هوا را به تصویب رساند.

براساس این قانون 18 دستگاه موظف شدند هر کدام در چارچوب وظایف و مسئولیت‌های خود، آلودگی هوای پایتخت و دیگر کلانشهرهای کشور را کاهش دهند.

همه چیز در این قانون پیش‌بینی شده و قرار بود این طرح تا پایان برنامه چهارم توسعه به بار بنشیند و هوای کلانشهرهای آلوده و بخصوص پایتخت به همان روزهایی برگردد که نشانی از آلودگی نداشت، اما تدوین آیین‌نامه اجرایی این قانون چهار سال طول کشید و همین موضوع بهانه‌ای شد برای این‌ که خیلی از دستگاه‌های اجرایی متولی این قانون را چندان جدی نگیرند.

یورش ریزگردهای مهاجم

سال 88 وقتی ریزگردهای مهاجم برای اولین بار وارد استان‌های غربی کشورمان شد، همراه خود گرد و غبار شدید، آلودگی، کاهش قدرت دید و مشکلات تنفسی را برای ساکنان این شهرها سوغات آوردند.

اهالی شهرهای مرزی و غربی کشور مانند ایلام، کرمانشاه، خوزستان، بوشهر، کردستان، همدان، لرستان، چهارمحال و بختیاری، زنجان، اراک و اصفهان، مهم‌ترین استان‌هایی بودند که ریزگردها مهمان ناخوانده شهرشان شدند.

هر چند آن زمان برخی کارشناسان به سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی مسئول درخصوص عواقب و اثرات سوءحضور این مهمان‌های ناخوانده هشدار دادند و از آنها خواستند که هر چه سریع‌تر در این باره چاره‌اندیشی کنند، اما هیچ‌کس این موضوع را جدی نگرفت.

اگرچه مسئولان سازمان محیط زیست در یک سال اخیر مدام از قرارداد همکاری با عراق برای ریشه‌کنی ریزگردها سخن می‌گویند، اما متاسفانه تاکنون برخلاف وعده‌های داده شده، عراق اقدام خاصی در این زمینه انجام نداده است و باز هم این مردم شهرهای مرزی هستند که تاوان ورود ریزگردهای مزاحم را با مختل شدن زندگی و سلامت‌شان می‌پردازند.

کلکسیون طرح‌های شکست‌خورده

نگاهی گذرا به پرونده چند ساله آلودگی هوا نشان می‌دهد در این سال‌ها هر بار که میزان آلاینده‌ها در کلانشهرها و بخصوص پایتخت از حد مجاز فراتر رفته و آلودگی هوا در شرایط اضطرار قرار گرفته است، راهکارهای مختلفی برای خارج شدن از شرایط بحران نیز به اجرا گذاشته شده است؛ راهکارهایی که همواره پس از اجرا، نظرات موافق و مخالف بسیاری را به دنبال داشته است.

آبپاشی و مه‌پاشی

دو سال پیش وقتی چند روز متوالی آلودگی هوای پایتخت در شرایط اضطرار قرار گرفت، مسئولان استانداری تهران با پیشنهاد آبپاشی آسمان شهر خیلی‌ها را غافلگیر کردند.

شهروندان تهرانی روز شانزدهم آذر 89 در محدوده خیابان‌های آزادی تا یافت‌آباد، آزادی ـ انقلاب، شهید مطهری و طالقانی و دیگر مناطق مرکزی شهر تردد می‌کردند بالگردهایی را بالای سرشان دیدند که آسمان شهر را آبپاشی می‌کردند، اما این کار هم تاثیر چندانی در کاهش آلودگی نداشت چون یک ساعت بعد از آبپاشی آسمان تهران، مرکز هماهنگی اطلاع‌رسانی آلودگی هوای تهران از افزایش میزان غلظت تمام آلاینده‌ها بجز منواکسیدکربن نسبت به روز گذشته خبر داد!

پس از تجربه ناموفق آبپاشی، این بار دو ماه پیش با تشدید آلودگی هوا مسئولان استانداری تهران به جای آبپاشی، پیشنهاد مه‌پاشی را مطرح کردند!

این پیشنهاد هم از سوی بسیاری از کارشناسان زیست محیطی رد شد چرا که آنها معتقد بودند مه‌پاشی برای آلودگی‌های هوا با مقیاس وسیع در حد تهران کاربرد ندارد و آبپاشی زمین و آسمان تنها در حد مسکن‌های یک ساعته عمل می‌کند.

افزایش قیمت بنزین

برای بررسی این پیشنهاد، چند سالی به عقب برگردیم؛ هنگامی که قیمت بنزین افزایش یافت. استدلال پیشنهاددهندگان این بود که افزایش قیمت بنزین باعث خواهد شد شهروندان کمتر از خودروی شخصی استفاده کنند و به این ترتیب آلودگی هوا نیز کاهش خواهد یافت، اما هم‌اکنون با گذشت چند سال از افزایش قیمت بنزین و سهمیه‌ای شدن آن، نه‌تنها آلودگی کاهش نیافته بلکه تعداد روزهای آلوده نیز هر سال نسبت به گذشته رو به افزایش است.

جایگزینی خودروهای فرسوده

از رده خارج کردن خودروهای فرسوده و جایگزین کردن خودروهای نو با آلایندگی کمتر شاید جزو بهترین مصوبه هیات وزیران در سال 84 بود که اگر در این سال‌ها به درستی اجرا می‌شد می‌توانست در بلندمدت تاثیر مثبتی بر کاهش آلودگی هوای کلانشهرها و بخصوص پایتخت داشته باشد، اما متاسفانه با گذشت هشت سال از این مصوبه قانونی روند کند خروج خودروهای فرسوده موجب شد این برنامه نیز نیمه‌کاره رها شود.

تعطیلی و تردد نوبتی خودروها؛ مسکن‌های موقت

شهروندانی که در کلانشهرهای آلوده زندگی می‌کنند و بخصوص پایتخت‌نشین‌ها که ماه‌هاست آلودگی هوا بر آسمان شهرشان سایه انداخته است، حالا دیگر خوب می‌دانند وقتی شرایط آلودگی هوا به مرحله اضطرار برسد، باید خودشان را برای اجرای دو راهکار تکراری آماده کنند.

تعطیلی و طرح تردد زوج و فرد خودروها آن هم از در منزل، دو راهکاری که هر کدام در زمان اجرا برای خودشان بی‌دردسر برای شهروندان نیستند.

نکته جالب این ‌که بسیاری از مسئولان ترافیکی شهر و متولیان زیست محیطی بارها تاکید کرده‌اند اجرای این دو راهکار مانند مسکن‌های موقتی است که در طول این سال‌ها به دلیل تکراری شدن اثربخشی خود را از دست داده است.

وحید نوروزی، عضو کارگروه مواقع اضطراری آلودگی هوای تهران معتقد است: جز اجرای راهکارهایی که طی سه سال اخیر در شرایط بحرانی آلودگی هوا در کمیته مواقع اضطرار آلودگی هوا که به صورت لحظه‌ای برای اجرا تصویب می‌شد چاره‌ای وجود ندارد چون باید کاری کرد که در همان لحظه منابع انتشار آلودگی هوا متوقف شود تا لطف خدا شامل حال مسئولان و شهروندان شود که نسیمی بوزد و بارانی بیاید و از آلاینده‌ها کاسته شود و دوباره چون متاسفانه فراموشکار هستیم، این وضع را از یاد می‌بریم تا باز هم چند وقت دیگر با تکرار شرایط بحرانی مواجه شویم.

کابوس روزهای آینده

افزایش سه برابری مرگ‌های زودرس در کلانشهرهای آلوده و بویژه پایتخت، کاهش پنج سال از عمر ساکنان شهرهای آلوده و افزایش 13 درصدی ابتلا به بیماری‌های قلبی و تنفسی، این وضع ناخوشایندی است که آلودگی هوا برای ساکنان شهرهای آلوده رقم زده است، اما تصویری که مشاور زیست محیطی شهرداری تهران از شرایط آینده آلودگی هوای پایتخت پیش‌رویمان می‌گذارد، تلخ‌تر از اینهاست.

نوروزی هشدار می‌دهد: اگر بی‌تفاوتی‌ها و کم‌کاری‌ها نسبت به اجرای برنامه جامع کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها و بخصوص پایتخت ادامه پیدا کند با وضع فعلی تا ده سال آینده نه‌تنها هیچ اتفاقی درخصوص کاهش آلودگی هوا رخ نخواهد داد بلکه شرایط به مراتب وخیم‌تر از هم‌اکنون خواهد شد.

چشم به راه هوای پاک

آسمان آبی و هوای پاک؛ کی قسمت ساکنان شهرهای آلوده خواهد شد؟ کسی نمی‌داند.

شاید اگر روند لاک‌پشتی از رده خارج کردن خودروهای فرسوده سرعت بگیرد، مالکان خودروهای گریزان از معاینه فنی دست از یکدندگی بردارند، خودروسازان داخلی استانداردهای زیست‌محیطی (یورو 4) را در تولیدات خود جدی بگیرند، تزریق خودرو و موتورسیکلت به خیابان‌ها و معابری شهری قانونمندتر شود، ممنوعیت تردد خودروهای فرسوده اجرایی شود، صنایع آلاینده به خارج از شهرها منتقل شوند، استانداردهای زیست محیطی در سوخت مصرفی خودروها رعایت شود و ده‌ها اگر دیگر؛ شاید آن وقت باز هم چشمان ساکنان شهرهای آلوده به دیدن آسمان آبی و هوای پاک روشن شود.

پوران محمدی - گروه جامعه