خطر فرونشست دشت‌ها در استان اصفهان

این مساله همچنین باعث افزایش درخواست‌ها برای حفر چاه‌های آب برای مصارف شرب، کشاورزی و صنعتی شده که در موارد زیادی این حفاری‌ها بدون مجوز، خودسرانه و غیرقانونی صورت گرفته و سطح سفره‌های آب زیرزمینی در دشت‌های استان را بشدت کاهش داده و موجب افزایش نشست برخی دشت‌های استان شده است.

پایین رفتن آب چاه‌ها و منابع آب زیرزمینی از سوی دیگر باعث افت کیفی آب و شور شدن آن شده است، مساله‌ای که تهدیدی برای کشاورزی منطقه نیز به شمار می‌رود.

به گفته مسئولان شرکت آب استان اکنون میزان برداشت غیرمجاز از منابع آب زیرزمینی به حدود 700 میلیون متر مکعب در سال و میانگین کسر مخزن سالانه به 250 میلیون متر مکعب رسیده است. برداشت کلی از منابع آب زیرزمینی شامل قنوات، چاه‌ها و چشمه‌ها هم به بیش از 6000 میلیون متر مکعب در سال رسیده و شرایط را بحرانی‌تر کرده است. این برداشت‌های بی‌رویه و غیرمجاز باعث خطر تخریب دائمی مخازن آب زیرزمینی و فرونشست دشت‌ها شده است، به گونه‌ای که اکنون از 35 دشت کامل در این استان هشت مورد آن ممنوعه بحرانی و 10 دشت در وضع ممنوعیت قرار گرفته است.

به گفته شهرام نخعی، سرپرست بازرسی و نظارت شرکت آب منطقه‌ای اصفهان، دشت‌های بحرانی این استان شامل اردستان، کاشان، مهیار شمالی و جنوبی، دق سرخ، برخوار، بادخالدآباد و طرق ابیازن است که در تمام این مناطق آثار فرونشست یا پیشروی سفره آب شور به سمت سفره آب شیرین دیده می‌شود.

بزرگ​ترین دشت بحرانی اصفهان کاشان با وسعت 6950 کیلومتر مربع است که میزان افت میانگین سطح آب زیرزمینی آن طی سه دهه اخیر به 55 سانتیمتر در سال رسیده است. البته دشت اردستان از لحاظ تخریب مخازن آب زیرزمینی و فرونشست در وضع بدتری قرار دارد و این در حالی است که به اعتقاد برخی، با صدور پروانه برای چاه‌های غیرمجاز، شرایط این دشت‌ها بشدت در حال وخیم‌تر شدن است، چرا که با این قانون یک هزار حلقه چاه دیگر نیز به چاه‌های این استان اضافه شده است.

نخعی در این‌باره می‌گوید: با تصویب قانون تعیین تکلیف چاه‌های فاقد پروانه در سال 1389، یک هزار حلقه چاه در استان مشمول این قانون و به درخواست تمام متقاضیان رسیدگی شد، به نحوی که هم‌اکنون حدود 36 هزار حلقه چاه مجاز و حدود 15000حلقه چاه غیرمجاز در سطح استان وجود دارد که اکثر چاه‌های غیرمجاز در حاشیه رودخانه زاینده‌رود و با عمق کم واقع شده است.

وی با بیان این‌که این شرکت خود را مکلف به اجرای قانون می‌داند، می‌افزاید: البته این قانون شامل بخش‌های دیگری از جمله تعیین تکلیف دستگاه‌های حفاری غیرمجاز و همچنین الزام دولت به برقی کردن چاه‌های کشاورزی و نصب کنتورهای هوشمند آب و برق نیز می‌شد که همگی در دستور کار اجرایی نهادهای ذیربط قرار گرفته و تاکنون حدود 2000 کنتور هوشمند آب و برق در سطح استان و با اولویت دشت‌های بحرانی نصب شده است.

نخعی با بیان این‌که چشم‌انداز روشن و مثبتی در انتظار منابع آب زیرزمینی استان قرار ندارد، تصریح می‌کند: تخریب آبخوان‌ها در اثر برداشت‌های بی‌رویه از مخازن آب زیرزمینی در بسیاری از دشت‌ها به وقوع پیوسته و به جز پیشروی سفره‌های آب شور به سمت سفره‌های آب شیرین در مناطقی از اردستان، کاشان و کوهپایه سگزی، آلودگی منابع آب به‌ویژه در بخش آب زیرزمینی، در اثر تخلیه فاضلاب‌های صنعتی و خانگی نیز از دیگر چالش‌های پیش‌رو است که در صورت عدم رسیدگی می‌تواند در کوتاه مدت فاجعه‌آفرین باشد.

وی یادآور می‌شود: از این‌رو تصفیه فاضلاب‌های مذکور و نصب فراگیر کنتورهای هوشمند آب و برق روی تمام چاه‌های در حال بهره‌برداری می‌تواند از مهم‌ترین اقدامات در رفع مشکلات نامبرده باشد که باید در دستور کار فوری قرار گیرد. ضمن این‌که توقف برداشت‌ها از چاه‌های مناطق بحرانی تنها راهکار موثری است که باید به منظور جلوگیری از تخریب دائمی منابع آب زیرزمینی در دستورکار مسئولان قرار گیرد.

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب کاشان نیز از تهدیدهای مربوط به افت و کاهش کیفیت آب‌های زیرزمینی دشت کاشان خبر می‌دهد و می‌گوید: کاشان وارد هفتمین سال خشکسالی شده و دشت این منطقه نیز به عنوان تنها منبع برداشت آب زیرزمینی از سال 57 تاکنون ممنوعه بحرانی اعلام شده است.

ابوالفضل صدراییه با بیان این‌که شمار چاه‌های منطقه از 113 حلقه در سال 89 به 123 حلقه در سال 90 رسیده است، می‌افزاید: برداشت بی‌رویه از آبخوان زیرزمینی کاشان افزون بر فرونشست زمین، هجوم آب‌های شور به سمت شیرین را نیز به همراه داشته است.

وی تصریح می‌کند: برای برطرف کردن مشکل محدودیت منابع آبی منطقه، طرح انتقال آب زاینده‌رود به کاشان مطرح شد که هم اکنون نیز 240 لیتر آب در ثانیه از این طریق به شهرستان‌های کاشان و آران و بیدگل منتقل می‌شود.

صدراییه یادآور می‌شود: در شرایط کنونی، آب شرب مورد مصرف شهروندان کاشانی به علت پایین بودن کیفیت آب‌های زیرزمینی منطقه، با آب منتقل شده از زاینده رود مخلوط می‌شود و اگر انتقال آب زاینده‌رود به کاشان متوقف شود، حتی امکان جیره‌بندی وجود ندارد، چراکه هیچ منبع جایگزینی برای تامین آب در این منطقه نیست.

وی تاکید می‌کند: اگر سال آینده، آب زاینده‌رود به این منطقه انتقال داده نشود، کاشان با بحران بسیار جدی مواجه خواهد شد.

منطقه کوهستانی سمیرم که به پر آبی، وجود چشمه‌ساران و آبشارها و رودخانه‌ها شناخته می‌شود نیز از این امر مستثنا نیست و در این سال‌های خشکسالی حفر چاه در این منطقه روند رو به رشدی داشته است.

رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری سمیرم دراین‌باره به ایرنا می‌گوید: برخی موارد در زمین‌های ملی چاه حفر شده و این موضوع خلاف قانون است.

علی حسین بهرامیان با اشاره به این‌که شهرستان سمیرم روی دو گسل بزرگ واقع است، می‌افزاید: کاهش آب سفره‌های آب زیرزمینی نتیجه حفر چاه است که ممکن است باعث افزایش خطر وقوع زلزله شود.

رئیس شورای اسلامی شهر سمیرم نیز با بیان این‌که چه لزومی دارد در شهرستانی مانند سمیرم با وجود چشمه‌ها و منابع آب فراوان چاه حفر شود،‌ می‌افزاید: اگر جلوی این روند منفی و بهره‌برداری آب از چاه‌ها و سفره‌های آب گرفته نشود، بزودی شاهد رویدادی تلخ مانند دشت کویری اردستان آن هم در سمیرم کوهستانی و هزار چشمه خواهیم بود.

سهراب اسدی تاکید می‌کند: شرکت آب منطقه‌ای نباید اجازه استفاده بیش از اندازه افراد از منابع آب تمام شدنی را صادر کند، چرا که نشست زمین و ریش‌ریش شدن و خشکی مراتع با وجود ادامه این روند قطعی است.

مدیر امور آب منطقه‌ای سمیرم نیز دراین‌باره می‌گوید: حدود 3000 چشمه در شهرستان سمیرم وجود دارد و بیشتر از 500 حلقه از این چاه‌ها در بخش وردشت سمیرم حفر شده است.

به گفته رضا قدری پرونده تخلف حفر 350 حلقه چاه غیرمجاز در اختیار مراجع قضایی است و 190حلقه چاه غیرمجاز نیز در سه سال گذشته توسط آب منطقه‌ای مسدود شده است.

مدیرکل مدیریت بحران استان اصفهان نیز کاهش شدید حجم آب سفره‌های زیرزمینی را از تاثیرات منفی حفر چاه‌های غیرمجاز اعلام می‌کند و می‌گوید: در مناطق مختلف شهرستان سمیرم با 190 حلقه چاه غیرمجاز برخورد شده است.منصور شیشه فروش می‌افزاید: برای جلوگیری از هدررفت آب و استفاده بهینه از منابع آبی موجود در سمیرم تاکنون 200کیلومتر کانال در این منطقه احداث،20 رشته قنات لایروبی و 3000 هکتار از اراضی کشاورزی به شبکه آبیاری تحت فشار مجهز شد،‌ ضمن این‌که احداث آبگیر مزرعه صندوقلو که 2000 مترمکعب حجم آب دارد نیز از هدر رفت آب جلوگیری می‌کند.