جنبش عدم‌تعهد و انتظارات ایران

این تشکل، به عنوان بزرگ‌ترین ندای استقلال‌طلبی سیاسی، نظامی و اقتصادی کشورهای مستقل جهان اهداف تعیین‌شده‌ای دارد که مهم‌ترین آنها عبارتند از: حق تعیین سرنوشت حاکمیت و استقلال ملی، عدم ‌الحاق به پیمان‌های نظامی چندجانبه، ایجاد استقلال عمل برای کشورهای عضو در مقابل نفوذ قدرت‌های بزرگ، مبارزه با امپریالیسم ، نفی نژادپرستی و اشغال خارجی، دموکراتیزه‌کردن روابط بین‌الملل و همکاری اقتصادی براساس اصل برابری در حاکمیت.

در واقع روح اصلی اهداف بنیانگذاران جنبش عدم‌تعهد، نفی سلطه‌گری و مبارزه با بی‌عدالتی در نظام بین‌الملل بوده است و این واژگان، برای ما که طعم تلخ جنگ را چشیده‌ایم و شاهد نابرابری‌‌های بسیار در عرصه سیاست‌های جهانی بوده‌ایم، معنایی واقعی و ملموس دارد.

هر چند گروه‌بندی‌ها و سلیقه‌های متفاوت داخلی، ترکیب نامناسب اعضا، ملی‌گرایی افراطی و نبود ضمانت اجرا در تحقق اهداف این جنبش و از همه مهم‌تر نفوذ قدرت‌های بزرگ در میان برخی اعضا، همواره از دغدغه‌های اصلی این سازمان به شمار می‌رود لذا برگزاری این دوره از اجلاس در ایران ـ آن هم در شرایط کنونی ـ فرصت مناسبی است که 120 کشور عضو جنبش عدم‌تعهد نسبت به عملیاتی کردن خواسته‌هایشان بیش از هر زمان دیگری تلاش کنند.

تردیدی نیست که جنبش عدم‌تعهد، یکی از مجموعه‌های تأثیرگذار بر روند تحولات جهان بوده و از همان ابتدای تشکیل، نشانه‌ای از پایان دوره استعمار، تریبونی آزاد برای اعلام نظرات و مواضع کشورهای جهان سوم و در حال توسعه محسوب و عضویت در آن به منزله دستیابی به استقلال سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی این‌ کشورها به شمار می‌آید.

از این رو تلاش برای استقرار صلح و موازنه منفی جهت شکستن توازن ناعادلانه موجود که همواره از اصول کلی جنبش عدم‌تعهد بوده، در این برهه از تاریخ می‌تواند نمود بیشتری داشته باشد. شاید این گام، عاملی برای ایفای نقش جدی‌تر جنبشی که با قدمتی بیش از نیم قرن، موفقیت‌های چشمگیری در زمینه استعمارزدایی و تنش‌زدایی ایفا کرده، باشد.

در واقع عدم‌تعهد، سیاست فعالانه‌ای است که در آن، دولت‌های ضعیف‌تر می‌توانند بدون مداخله دولت‌های قدرتمند به حیات خود ادامه داده و همکاری‌های پولی و مالی، حمل و نقل، ارتباطات راه دور، موسسات عمومی، بهداشتی، پیشرفت‌های علمی و فنی، بهره‌برداری و توسعه منابع انسانی، نظام تحقیقاتی و اطلاعاتی، جهانگردی، کاربرد صلح‌آمیز انرژی هسته‌ای، ورزش و مواد خام از عمده گروه‌های کاری هستند که اعضای آن می‌توانند مورد توجه قرار دهند.

بی‌شک، این تشکل علاوه بر ایجاد جایگاه جدیدی در مناسبات جهانی، کوشیده تا با از بین بردن بلوک‌بندی‌ها، راهی مستقل و واقع‌بینانه را که متضمن استقلال کشورهای عضو باشد برگزیند، اما باید دید تا چه اندازه در تأمین اهداف خود موفق خواهد بود.

اکنون ایران، سه سال عهده‌دار ریاست دومین کنفرانس بین‌المللی بزرگ دنیا و هادی فعالیت‌های این جنبش خواهد بود. لذا در این دوره از اجلاس، ایران به عنوان میزبان و عضو فعال، انتظاراتی از جمله حمایت اعضا از فعالیت صلح‌آمیز هسته‌ای در سطح آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بویژه رکن اجرایی آن در شورای حکام، دستیابی به اجماع نظر پیرامون برخی از ارزش‌ها و هنجارهای بین‌المللی، حمایت جامعه بین‌المللی از توسعه سیاسی و اقتصادی کشورها و مقابله با سیاستی که قصد انزوای ایران را در سر می‌پروراند، دارد؛ چرا که حضور و عملکردش در جنبش، حاکی از تعهد عملی ایران به اصول و ارزش‌های آن است.

باید دید، روزهای اجلاس برای میزبانی که به میهمان‌نوازی و انعطاف‌پذیری و تمدنی کهن در دنیا شهره است، چه ارمغانی به همراه خواهد داشت.