دستشویی‌های عمومی؛ ضرورت فراموش شده

امروزه فراهم نبودن برخی زیرساخت‌های اولیه ضروری مانند کمبود سرویس‌های بهداشتی و نداشتن دسترسی مطلوب شهروندان برای برآوردن این نیاز ابتدایی اما مهم و ضروری، زندگی شهری را با مشکل مواجه کرده است.

کمبود سرویس‌های بهداشتی در سطح شهر موجب شده که شهروندان برای پاسخگویی به این نیاز ضروری اغلب چاره‌ای جز تحمل شرایط سخت تا زمان رسیدن به منزل نداشته باشند و یا اگر شانس بیاورند به سرویس‌های بهداشتی پارک‌ها و ترمینال‌های شرکت واحد پناه ببرند که اغلب آنها نیز بسیار کثیف و بدون امکانات هستند و در ساعات اولیه شب نیز بسته می‌شوند.

تحمل این وضعیت بخصوص برای بیماران، سالمندان و کودکان رنج‌آورتر و برای پارکبان‌ها، ماموران راهنمایی و رانندگی، رانندگان تاکسی و... به مراتب دشوارتر از شهروندان عادی است؛ چراکه شهروندان ممکن است این شرایط دشوار را گاهی تجربه کنند اما برای این قشر که تقریبا بیشتر ساعات روز را در حین انجام وظیفه در سطح شهر هستند، نبود سرویس بهداشتی به مشکلی همیشگی تبدیل شده است.

در چنین شرایطی بسیاری از کشورهای دنیا از سال‌ها پیش با درک این ضرورت به فکر راهکارهای اساسی در این زمینه افتاده اند و حتی سرمایه‌گذاری در این بخش را با توجه به ارتباط تنگاتنگی که با سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها در انسان‌ها دارد، به طور جدی در دستور کار قرار داده‌اند.

دیدن عده‌ای که در یک رستوران خارجی، روی صندلی‌هایی شبیه توالت فرنگی نشسته‌اند و غذا می‌خورند! یا خانه‌ای که شبیه توالت طراحی شده، موضوع چندان غریبی نیست، در واقع مدیران و برنامه‌ریزان شهری با ایده‌های متفاوت سعی دارند نگاه عامه را به پدیده توالت و سرویس بهداشتی، به‌خصوص در اماکن عمومی، تغییر دهند.

برخلاف تصور خیلی‌ها که فکر می‌کنند سرویس بهداشتی موضوعی پیش پا افتاده است و در میان صدها معضل ریز و درشت شهری شاید از چندان اهمیتی برخوردار نباشد، اما بسیاری از کشورهای دنیا از سال‌ها پیش با درک این ضرورت به فکر راهکارهای اساسی در این زمینه افتاده‌اند و حتی سرمایه‌گذاری در این بخش را با توجه به ارتباط تنگاتنگی که با سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها در انسان‌ها دارد به طور جدی در دستور کار قرار داده‌اند.

طبق اعلام سازمان جهانی بهداشت تقریبا یک سوم افراد در جهان به سرویس بهداشتی دسترسی ندارند و این امر هر سال به مرگ میلیون‌ها نفر به علت بیماری‌های واگیر از راه آب می‌انجامد. همچنین براساس اعلام سازمان ملل این امور نه تنها نقش مستقیمی بر سلامت کلی افراد به جای می‌گذارد، بلکه بر میزان مرگ و میر نوزادان، کاهش فقر، نقش زنان و دختران در جامعه، تحصیل در مدرسه، محیط زیست و توسعه اجتماعی و اقتصادی نیز تاثیر دارند.

آمارها می‌گویند یک سوم جمعیت جهان یعنی 6‌/‌2 میلیارد نفر که به توالت دسترسی ندارند، هر سال بیش از 200 میلیون تن فضولات تولید می‌کنند که نه جمع‌‌آوری می‌شود و نه به طور بهداشتی دفع می‌شود و این وضع بیانگر یک خطر بهداشتی عمده است.

اما مشکل کمبود سرویس بهداشتی فقط اختصاص به داخل شهرها ندارد، چراکه مسافران داخلی و گردشگران خارجی نیز در جاده‌ها با این معضل دست به گریبانند؛ گردشگرانی که کمبود امکانات بهداشتی شهرها و جاده‌های ایران را خیلی بیشتر از ایرانیانی درک می‌کنند که سال هاست با مشکل کمبود سرویس‌های بهداشتی خو گرفته‌اند.

دوستی که راهنمای تور است نقل می‌کرد که همیشه نبود سرویس‌های بهداشتی در مکان‌های توریستی و تاریخی از معضل راهنمایان تور در ایران است.

کمبود چنین زیرساختی در عرصه گردشگری در کنار ‌رعایت نشدن نظافت، نبود مواد شوینده بهداشتی، بوی نامطبوع و حتی نبود آب در توالت‌های عمومی از کابوس‌های مسافران داخلی در سفرهای بین شهری و بخصوص گردشگران خارجی است.

انجمن جهانی دستشویی در آگوست 2011 اعلام کرد: سالانه حدود 3 میلیون نفر که بیشتر آنها کودک هستند به علت کمبود دستشویی‌های مناسب و اقدامات لازم برای حمایت از بهداشت عمومی جان خود را از دست می‌دهند.

بیشتر این مرگ و میرها در قاره آسیا روی می‌دهد و 90 درصد آنها نیز زیر 5 سال هستند.

رئیس انجمن جهانی دستشویی در نشستی در مقر این انجمن - که به شکل یک توالت و در سئول است - گفت: نزدیک به 2 میلیارد و 700 میلیون نفر در سراسر جهان نمی‌توانند از دستشویی‌های مناسب استفاده کنند که ممکن است عواقب کشنده‌ای در بر داشته باشد.

نشست سئول که برخی از مسوولان بهداشت عمومی در مناطق مختلف جهان در آن شرکت داشتند، به‌منظور جمع‌آوری کمک‌ها و اعتبارات لازم برای تاسیسات بهداشت عمومی در کشورهای در حال توسعه هر سال برگزار می‌شود.

سازمان ملل متحد می‌گوید، جمع‌آوری 10 میلیارد دلار کمک در سال می‌تواند تا سال 2015 مشکل نیمی از کسانی را که به توالت‌های اولیه نیازمند هستند برطرف کند.

این یک واقعیت است که ساختار تجهیزات شهرهای پرجمعیت جهان با نرخ رشد شتابان جمعیت همخوان نیست، در حالی که امروزه در کشورهای توسعه یافته مکان‌یابی سرویس‌های بهداشتی به تعداد کافی و در مکان‌های مناسب همزمان با طراحی نقشه جامع شهر انجام می‌شود، اما مساله سرویس‌های عمومی در بسیاری از کشورها هنوز حل نشده باقی‌مانده است و مدیران شهری، استراتژی مشخصی برای بهره‌برداری و نظارت سرویس‌های موجود و برنامه‌ریزی برای احداث و توسعه سرویس‌های بهداشتی جدید ندارد.

درحال حاضر باید به کمبود سرویس‌های بهداشتی به عنوان یک معضل مهم که ارتباط مستقیمی با سلامت بهداشت شهروندان دارد، توجه شده وبرنامه ریزی گسترده‌ای برای حل آن انجام شود.

در کشورهای سوئد، نروژ و استرالیا نرم افزاری طراحی شده است با عنوان نقشه ملی توالت عمومی که محل و امکانات بیش از 17هزار سرویس بهداشتی دولتی و خصوصی درآن کشورها را نشان می‌دهد، به نحوی که جزئیات هر سرویس بهداشتی نیز می‌تواند دریافت شود. اطلاعات مفید درمورد هر یک از سرویس‌ها مانند مکان، ساعات کار، در دسترس بودن اتاق عوض کردن نوزاد، قابلیت دسترسی برای افراد معلول و جزئیات دیگر سرویس‌ها در نزدیکی آن نیز ارائه شده است.

شورای اسلامی شهر تهران در 20 اردیبهشت 83 برای اولین بار موضوع احداث سرویس‌های بهداشتی شهر را در دستور کار خود قرار داد.

مصوبه شصت و سومین جلسه رسمی شورای شهر تهران دستاوردهای خوبی داشت، از جمله این که شهرداری بتواند از سرویس‌های بهداشتی مساجد بهره گیرد و همچنین ضمن هماهنگی با مالکان پارکینگ ها، پاساژ‌ها و مجتمع‌های تجاری، سرویس‌های بهداشتی این مراکز را برای استفاده شهروندان آماده کند.

اما متاسفانه در عمل تاکنون نه تنها چنین اتفاقی نیفتاده است، بلکه پروژه احداث سرویس‌های بهداشتی مکانیزه در سطح مناطق شهر تهران نیز متوقف شده است.

همین‌طور که جلوتر می‌رویم، متوجه می‌شویم که سال 87 نیز یک موج خبری و رسانه‌ای درباره معضل سرویس‌های بهداشتی بین راهی ایران به وجود آمد و پس از آن اسفندیار رحیم‌مشایی، رئیس سابق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور وعده داده بود تا قبل از سال 90 در هر 25 کیلومتر از راه‌های کشور یک سرویس بهداشتی ساخته شود؛ لازمه‌ای که سالیان سال است به آرزوی محال همه گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شده است.

البته وعده‌هایی از این قبیل در دوره بقایی، رئیس بعدی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور نیز مطرح شد و حتی زمزمه‌هایی مبنی بر این که قرار است احداث سرویس‌های بهداشتی در جاده‌ها به اسپانیایی‌ها یا سرمایه‌گذارانی از دیگر کشورهای خارجی سپرده شود به گوش رسید، اما از آن زمان تاکنون از عملیاتی شدن وعده‌های مسوولان وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و مسوولان شهرداری‌ها خبری نیست.

این‌که بالاخره متولی احداث سرویس‌های بهداشتی در سطح شهر و جاده‌ها چه کسی است؟ شاید در میان ده‌ها مشکل و معضل ریز و درشت شهری کمبود سرویس بهداشتی آنچنان که باید از نظر مسوولان شهری مهم به نظر نرسد، اما واقعیت این است که موضوع سرویس‌های بهداشتی همواره مورد غفلت و بی توجهی قرار گرفته است. آن هم درست در شرایطی که این موضوع ارتباط تنگاتنگ و مستقیمی با سلامت و بهداشت عمومی شهروندان یک شهر دارد.

حالا دیگر دسترسی آسان به امکانات اولیه زندگی شهری از جمله سرویس‌های بهداشتی کمترین و ابتدایی‌ترین درخواست نه فقط ساکن شهرستان‌ها بلکه حتی پایتخت نشین‌ها است که از بی‌توجهی چند ساله متولیان امر نسبت به برآورده کردن این نیاز گلایه‌مندند و توقع دارند مسوولان شهری در کنار اجرای پروژه‌های مهم شهری و رسیدگی به معضلاتی همچون ترافیک، آلودگی هوا، احداث بزرگراه‌ و... دسترسی آسان و مطلوب شهروندان به سرویس‌های بهداشتی بعنوان یکی از ابتدایی‌ترین نیازهای زندگی شهری را نیز جدی بگیرند.

پوران محمدی ‌/‌ گروه جامعه