تعداد زندانیان دو برابر ظرفیت زندان‌ها

اینها، گفته‌های غلامحسین اسماعیلی، رئیس سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور است که دیروز در دومین روز از هفته قوه قضاییه، میزبان اصحاب رسانه بود. او نه‌تنها گزارشی مثبت از عملکرد سازمان تحت مدیریتش ارائه کرد و به سوالات چالشی خبرنگاران با مثبت‌اندیشی پاسخ داد؛ بلکه از هیچ پرسشی عصبانی نشد و هیچ سوالی را هم بی‌جواب نگذاشت.

اسماعیلی مدت کمی است که ریاست سازمان زندان‌ها را به‌عهده گرفته، اما آنقدر بحث‌های مختلفی درباره عملکرد این سازمان وجود دارد که به نظر می‌رسد اگر تمام اقدامات مثبتی که وی، آنها را فهرست کرد، به طور کامل اجرا شده باشد، باز هم زندان‌های کشور مساله دارند.

تماس چندی پیش برخی زندانیان از 2 زندان کشور با روزنامه «جام‌جم» و اعلام این گلایه که اوضاع بهداشتی و نحوه رفتار برخی زندانبان‌ها نامناسب است و گاه به بهانه ترک اعتیاد گاهی زندانبان‌ها به جان زندانیان می‌افتند، محور این سوال خبرنگار ما قرار گرفت که در زندان‌های ایران، حقوق شهروندی افراد تا چه حد رعایت می‌شود؟

اسماعیلی پاسخ این پرسش را این‌گونه داد: بی‌شک مطلب آن گونه نیست که به شما منعکس کرده‌اند. امروز وضعیت بهداشت در زندان‌ها به‌‌رغم تراکم زیاد و مقید نبودن زندانیان به رعایت بهداشت فردی، در وضعیت مطلوبی قرار دارد و خدمات بهداشتی خوبی ارائه می‌شود.

این موضوع را تصاویر موجود از زندان‌ها و شاخص‌های مختلف تایید می‌کنند؛ به طوری که سال گذشته حتی یک زندانی به آنفلوآنزای نوع A مبتلا نشد و درصد مبتلایان به ایدز نیز از 3 درصد به 1/3 درصد رسید. پس اگر اینها گویای رعایت بهداشت نیست، چه چیزی را نشان می‌دهد؟!

رئیس سازمان زندان‌ها به برخوردهای خشن با برخی زندانیان هم واکنشی مشابه نشان داد و گفت: وظیفه ما نگهداری از زندانیان و تلاش برای اصلاح و تربیت آنهاست. پس آزار و اذیت نمی‌تواند معنا و مفهومی داشته باشد. درواقع کتک در هیچ زندانی در دنیا مرسوم نیست، مگر برای زندانیانی که حکم حبس با اعمال شاقه را دارند. البته اگر به صورت استثنا موردی هم در ایران یافت شود، در زمان کشف جرم و تحقیق است که ناگفته پیداست کشف جرم، کار ما نیست.

او در ادامه گفته‌هایش یک استثنا نیز قائل شد و گفت: وقتی در زندانی شورش رخ می‌دهد، یگان حفاظت ما وارد عمل می‌شود و طبیعی است که برای حفظ آرامش باید اقداماتی انجام دهد. اسماعیلی توضیح داد که بازدیدش از 90 زندان کشور و نشستن پای صحبت زندانیان، او را به این نتیجه رسانده که گلایه از زندانبانی در کشور در حد صفر است.

او که این پاسخش را با تاکید مکرر بر تلاش سازمان زندان‌ها بر اصلاح و تربیت زندانیان همراه می‌کرد، به سوال دیگر خبرنگار ما که پرسید «در شرایطی که شما نسبت به اصلاح زندانیان اطمینان دارید، ولی خروج آنها از زندان و رها شدنشان در جامعه بدون هیچ حمایت و نظارت، به جای اصلاح و تربیت، تکرار جرم از سوی زندانیان آزاد شده را نشان می‌دهد.» این گونه پاسخ داد: آمار زندانیان اصلاح شده آمار بالایی است.

زندان‌های کشور سالانه 400 تا 500 هزار نفر ورودی و خروجی دارند که بیشتر آنها بعد از آزادی، دیگر به زندان‌ها بازنمی‌گردند. البته ما هنوز شاخص درستی برای تعیین نرخ بازگشت به زندان‌ها را نداریم، برای همین من تاکید کرده‌ام که این شاخص‌ها تعریف شود؛ ولی در این میان، مشکل دیگری هم وجود دارد یعنی برنامه‌های اصلاحی درون زندان اختیاری است و الزامی در کار نیست ضمن آن که تراکم زیاد زندان‌ها قدرت مانور را هم از ما گرفته است.

این پاسخ اسماعیلی البته با اطمینانی که او از تاثیر زیاد زندان بر اصلاح افراد داشت (بویژه آنجا که گفت نرخ مطلق بازگشت به زندان‌ها 20 درصد است) در تعارض بود ولی او در ادامه آمارهایی ارائه کرد که جای تامل بسیاری داشت.

اسماعیلی گفت: در 3 ـ 2 سال گذشته ورودی زندان‌های کشور همیشه روبه افزایش بوده؛ این در حالی است که ظرفیت اسمی زندان‌ها 80 هزار نفر است؛ ولی جمعیت کنونی زندان‌ها بیش از 2 برابر آن است. ما واقعا در زندان‌ها تراکم داریم و اضافه ظرفیت 300 درصدی در برخی زندان‌ها سبب شده عده‌ای کف راهروها و اتاق‌ها بخوابند و این کار ما را سخت کرده است.

این مقام دستگاه قضایی با اعلام خبر اجرای آیین‌نامه ساماندهی مرخصی زندانیان از اول تیرماه افزود: بر اساس آیین نامه جدید، مرخصی با توجه به نصاب و میزان حبس به زندانی تعلق می‌گیرد به این معنی که برای حبس کوتاه مدت پس از تحمل دوره زندان، مرخصی تعلق می‌گیرد.

رئیس سازمان زندان‌ها با بیان این‌که مرخصی برای محکومان دوره‌های طولانی مثلا بالای 15 سال به بالا در 3 سال ابتدایی حبس به هیچ عنوان مرخصی منظور نمی‌شود، گفت: رفتن مرخصی در چرخه اصلاح و تربیت برای زندانیان در نظر گرفته می‌شود و بدیهی است استفاده از مرخصی برای زندانیان با کسب امتیاز در قالب شرکت در برنامه‌های فرهنگی تاثیرگذار خواهد بود.

وی در عین حال افزود: برای استفاده از مرخصی میان جرایم عمدی و غیرعمدی نیز در آیین نامه جدید تفکیک قائل شده است، به این معنی که مثلا زنان سرپرست خانوار، مادرانی که فرزندان زیر 10 سال دارند و یا زنان بالای 55سال و مردان بالای 60 سال از زندان زودتر به مرخصی می‌روند. رئیس سازمان زندان‌ها همچنین با اشاره به برخی از مرتکبین جرایم که استفاده مرخصی برای آنها ممنوع است، گفت: آدم‌ربایی، سرقت مسلحانه، تجاوز به عنف، جرایم مربوط به موادمخدر و اقتصادی از جمله جرایمی هستند که مرتکبین به آن، مرخصی ندارند.

رئیس سازمان زندان‌ها در پاسخ به خبرنگاری که پرسید، آیا پس از کهریزک، بازداشتگاه خارج از شمول نظارت دارید یا نه، نیز توضیح داد: در دوره جدید طی بازدید از بسیاری از بازداشتگاه‌های مراجع امنیتی و انتظامی، استانداردها را برایشان تعریف، رئیس‌شان را نیز منصوب و نیروی حفاظتمان را مستقر کردیم. این بازداشتگاه‌ها زیر نظر ما هستند؛ اما این که آیا جاهای دیگری هست که به ما اعلام نشده، ما علم غیب نداریم.

مریم خباز
گروه جامعه