نجات کره زمین با کپسول آتش‌نشانی

کپسول‌ آتش‌نشانی از جمله کالاهایی است که وجودش در هر خانه، اداره و ماشینی ضروری است تا در مواقع بحرانی حلال مشکلات ناشی از آتش‌سوزی شود. اما جالب است بدانید بعضی از این کپسول‌ها گازی به نام‌هالون در ترکیباتشان دارند که برای محیط‌زیست بسیار خطرناک است و یکی از عوامل نازک‌شدن لایه ازن محسوب می‌شود.

با وجود خواص بسیار مناسب برای خاموش کردن آتش در این گازها، این مواد جزو فهرست مواد تحت‌کنترل پروتکل مونترال قرار دارد و به دلیل توان بالای تخریب لایه ازن، باید از چرخه مصرف حذف شوند.

بررسی‌ها نشان داده است با این که میزان کل مصرف این مواد در جهان حدود 2درصد است، اما این گازها موجب تخریب بیش از 25درصد لایه ازن می‌شوند که این خطری برای سلامت انسان و کره زمین محسوب خواهد شد. این گازها که در فهرست حذف مواد مخرب لایه ازن قرار دارند، یکی از تعهدات دولت جمهوری اسلامی ایران برای حذف از چرخه مصرف هستند. براساس مفاد پروتکل مونترال، کشورهای عضو موظف به حذف تولید و مصرف مواد مخرب لایه ازن بنا بر برنامه زمانی ارائه شده در این پروتکل هستند.

طرح پروتکل مونترال در زمینه مواد تخریب‌کننده لایه ازن تحت نظارت سازمان ملل در سپتامبر 1987 تهیه شد. این پروتکل مواد اصلی تخریب‌کننده را مشخص کرده و برای سطح تولید آنها محدودیت‌های معینی را در نظر گرفته است. اکنون بسیاری از کشورها در این پروتکل عضویت دارند.

جمهوری اسلامی ایران نیز در سال 1369 (1990میلادی) به عضویت این پروتکل درآمده و از آن زمان تاکنون فعالیت‌های بسیاری در زمینه حذف مصرف مواد مخرب لایه ازن در صنایع مختلف مصرف‌کننده این مواد از جمله صنایع تولید تجهیزات سرماساز، تولید اسفنج و صنعت کشاورزی و ... داشته است.

بررسی‌ها نشان می‌دهد ‌هالون‌ها یکی از مواد مخرب لایه ازن هستند که سلامت کره زمین را تهدید می‌کنند. طبق برنامه زمان‌بندی پروتکل مونترال به منظور حفاظت از لایه ازن احداث سیستم‌های جدید‌هالون ممنوع اعلام شده است و با متوقف شدن تولید‌هالون، مصرف‌کنندگان این ماده موظف به جایگزینی آن با سایر عوامل خاموش‌کننده آتش و سازگار با قوانین و مقررات جاری زیست محیطی شده‌اند.

از این رو کشورهای عضو پروتکل مونترال ملزم به اعمال کنترل در تولید و مصرف و در نهایت حذف مصرف‌هالون‌ها تا اوایل سال 2010 میلادی هستند.

بر این اساس تنها‌هالون‌های بازیافتی می‌توانند مورد مصرف قرار گیرند و این مساله فقط زیرنظر ارگان‌های دولتی وبین‌المللی همچون دفتر حفاظت لایه ازن سازمان حفاظت محیط زیست امکان‌پذیر است. هزاران سال است که حیات روی کره زمین به واسطه وجود لایه‌ای موسوم به لایه ازن حفظ شده است. این لایه همانند سپری، زمین را در قبال پرتوهای زیانبار فرابنفش ساطع‌شده از خورشید محافظت می‌کند و بر اساس تحقیقات انجام شده لایه ازن تا آنجا که دانش کنونی بشر به ما اجازه اظهار نظر می‌دهد تنها مختص سیاره ماست.

اگر فضانوردی در ارتفاع زیاد، به این سیاره، خانه ما، نگاه کند، نوار نازک آبی رنگی که دور زمین را فراگرفته، نظرش را جلب خواهد کرد. این پوشش شفاف به نام لایه ازن، حیات را در جو زمین تأمین می‌کند. حیات به صورتی که ما می‌شناسیم، تنها با پوشش حفاظتی ازن میسر می‌شود. بدون وجود لایه ازن ادامه زندگی امکان‌پذیر نیست. اگر این لایه نازک شود و بتدریج از بین برود، اشعه ماورای‌بنفش براحتی به سطح زمین نفوذ می‌کند و سبب ایجاد پیری زودرس و بیماری‌های مختلفی از جمله سرطان پوست و آب‌مروارید در انسان می‌شود.

از نیمه قرن بیستم، فعالیت انسان روی زمین موجب بروز ضایعاتی در لایه ازن شده و به نظر می‌رسد حیات روی کره زمین در معرض مخاطره قرار گرفته‌است. در واقع انسان ناخواسته هوا را با مواد شیمیایی آلوده می‌کند و سپر حفاظتی خود را از بین می‌برد. در اواسط دهه1970، دانشمندان به امکان تاثیر مخرب بعضی از مواد شیمیایی موجود در سیستم‌های سردسازی و فوم، کشاورزی، آتش‌نشانی و ... روی لایه ازن پی بردند.

در این میان‌هالون‌ها یکی از گازهای مخرب لایه ازن هستند که در کپسول‌های آتش‌نشانی برای خاموش‌کردن آتش استفاده می‌شوند.

باوجود خواص بسیار مناسب برای خاموش کردن آتش در این گازها، این مواد جزو فهرست مواد تحت‌کنترل پروتکل مونترال هستند و به دلیل توان بالای تخریب لایه ازن باید از چرخه مصرف حذف شوند.

هوای لایه ازن را داشته باشیم

به فرزندان، شاگردان، همکاران و خانواده‌های‌مان بیاموزیم دنیا فقط سهم آنها نیست. نسل‌های آینده هم حق زندگی کردن دارند. صنایع باید به خدمت و آسایش انسان‌ها منجر شود نه به قاتلی پنهان. هنگام خرید انواع کپسول‌های آتش‌نشانی دقت کنید از گاز‌هالون استفاده نشده باشد یا هنگام خرید اسپری‌ها، واکس‌ها، رنگ‌ها، مواد ترمیم‌کننده رنگ، کولر، یخچال و فریزر و... دقت کنید که نشان دوستدار ازن یا ozone friendly یا فاقد سی‌اف‌سی که همان CFC Free است حتما روی کالا درج شده باشد.

اگر می‌خواهید محصولاتی مانند اسپری یخچال فریزر و کپسول آتش‌نشانی را که حاوی لایه ازن هستند دور بیندازید، مراقب باشید گازهای درون آنها خارج نشوند و حتما با مشاوران این مساله بخصوص دفتر حفاظت لایه ازن سازمان حفاظت محیط زیست تماس حاصل نمایید.

از مصرف‌کنندگان‌هالون انتظار می‌رود سیستم خود را تغییر داده و به سیستم‌های جایگزین‌ هالون روی آورند.

و در انتها اگر کره زمین و آسمان آبی را دوست دارید، خانواده، همسایه و دوستان خود را از اهمیت حفاظت لایه ازن آگاه کنید.

حذف ‌هالون‌ها در ایران و جهان

دفتر حفاظت لایه ازن با همکاری آژانس توسعه فرانسه (به صورت همکاری دوجانبه) و با استفاده از تسهیلات صندوق چندجانبه پروتکل مونترال اقدام به اجرای طرح مدیریت‌هالون به منظور حذف مصارف غیر ضروری‌ هالون در کشور کرده است.

این طرح شامل 2 بخش عمده است که ایجاد مرکز تبادل اطلاعات و ایجاد بانک فیزیکی‌ هالون را شامل می‌شود. ایجاد مرکز تبادل اطلاعات، شامل اطلاعات فنی، اقتصادی و سایر وارد مرتبط با‌ هالون‌هاست که دفتر حفاظت لایه ازن تقریبا جمع‌آوری تمام اطلاعات مربوط به شرکت‌های تامین‌کننده خدمات و مصرف‌کننده‌ هالون‌ها را انجام داده است.

ایجاد بانک فیزیکی‌هالون بخش دیگر این پروژه است. در این بخش مراکز بانک فیزیکی‌هالون برای جلوگیری از انتشار بی‌مورد ‌هالون در هوا و نیز فراهم کردن‌ هالون برای شرکت‌ها یا سازمان‌هایی که مصرف‌ هالون در آنها بنا به تشخیص گروه مشاورین ‌هالون ضروری است، کاربرد دارد. در این خصوص دفتر حفاظت لایه ازن در سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی شهرداری تهران به منظور ایجاد بانک فیزیکی‌هالون تفاهم نامه همکاری امضا کردند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد ‌هالون‌ها در تخریب لایه ازن استراتوسفر نقش بسیار بالایی دارند. به همین سبب ‌هالون‌ها به عنوان مواد کنترل شده در پروتکل مونترال شناخته شده‌اند. بنابراین عامل محدود‌کننده در استفاده از ‌هالون‌ها اثرات زیست محیطی آنهاست. ترکیبات‌ هالون اگر چه بسیار محدود مورد استفاده قرار می‌گیرند، ولی می‌توانند در اثر انتشار در جو به دلیل عمر طولانی و ترکیب با ازن استراتوسفر باعث تخریب آن شده و باعث کاهش ایمنی جو در برابر پرتوهای ماورای بنفش شوند. همان‌طور که می‌دانید، لایه ازن به عنوان سپر محافظ گیاهان حیوانات و انسان در برابر تابش پرتو ماورای بنفش خورشید عمل می‌کند و از برخورد طول موج‌کشنده آن به زمین جلوگیری می‌نماید و تشعشعات جذب شده در این طول موج‌ها عامل آفتاب سوختگی، سرطان پوست و آب مروارید بوده و می‌توانند با ضعیف کردن سیستم ایمنی بدن انسان مقاومت او را در برابر بیماری‌ها کاهش دهند. علاوه براین پرتو ماورای بنفش می‌تواند باعث کندی رشد گیاهان و صدمه به ساختار ژنتیکی موحودات زنده شود.

به همین سبب معاهده‌های بین‌المللی بخصوص معاهده مونترال بشدت استفاده از این ترکیبات را محدود کرده است. برخورد برخی ترکیبات ‌هالون با حریق ممکن است ترکیباتی تولید کند که در اثر سمیت آنها، افراد دچار مخاطره شوند. کلر در میان عناصر‌ هالون فعال‌تر از سایرین است و ملاحظات بیشتری را می‌طلبد. در نتیجه، تحقیقات و پیشرفت‌های گسترده‌ای هم درمورد جایگزینی‌ هالوکربن‌های گازی و مایع و سیستم‌های با گازهای بی‌اثر برای‌هالون‌ها و شیوه‌ها و روش‌های جدید جایگزینی صورت گرفته است که پس از تصویب پروتکل مونترال و با اعمال الزامات و محدودیت‌های اجبار شده در آن، تلاش گسترده‌ای برای شناسایی مواد و سیستم‌های جایگزین انجام شد.

ماندانا القاصی
کارشناس مسوول بخش‌ هالون دفتر حفاظت لایه ازن سازمان حفاظت محیط زیست