بناهای مذهبی قشم نگینی بر تارک جزیره

قدیمی‌ترین مسجد، مسجد شیخ برخ در روستای کوشه است. این مسجد یک بار بر اثر زلزله ویران شده است اما در اواخر قرن سوم آن را بازسازی کرده‌اند. این مسجد قدیمی‌ترین بنای اسلامی در جزیره قشم محسوب می‌شود.

طرح و نمای مسجدها

طرح و نقش مسجدهای قشم، هویتی گرمسیری دارند و آمیزه‌ای از معماری ایرانی اسلامی هستند. تزئینات مناره‌ها و کثرت گنبدها که غالبا ساده و بدون کاشی‌کاری‌های معماری مرسوم هستند و همچنین استفاده از مصالح و روکش‌کاری‌های دیوارها و ستون‌ها همگی هویت ویژه‌ای به این مسجدها می‌بخشند که در نخستین نگاه قابل تشخیص است.

مسجدهای قشم از خصوصیات ساختاری و معماری دیگری نیز برخوردارند که از جمله آنها می‌توان به عدم وجود بادگیرها و گاه حذف گنبدها، برخورداری از بخش‌های زمستانی و تابستانی، استفاده مناسب از مصالح بومی و هماهنگی‌های محیطی و نیز عدم بهره‌گیری از تزئینات فزاینده در شبستان و ساختمان آنها اشاره کرد.

دو مسجد تاریخی قشم

مسجد جامع قشم: تاریخ بنای مسجد را، 1202 هجری نوشته‌اند اما به نظر می‌رسد قدمت آن قبل از صفویه باشد. بانی این مسجد بی‌بی صوغیه است که همسر شیخ عبدالله حاکم قشم و جزایر تنگه هرمز بوده است. شیخ عبدالله 3 پسر داشت که آنان نیز به نوبت به حکومت قشم و جزایر پیرامون آن رسیدند.

می‌گویند بی‌بی صوغیه بنای این مسجد را شخصا نظارت می‌کرده و پیران جزیره از پدران خود نقل می‌کنند که حتی هر روز غروب شخصا دستمزد کارگران را پرداخت می‌کرده و از آنان رضایت می‌طلبیده است.

دو شبستان ستون‌دار دارد که یکی قدیم و چهل ستون سنگ و گچ دارد که 24 ستون در 3 ردیف هشت‌تایی عیان است و بقیه در قطر دیوارهای جانبی پنهان‌اند. ستون‌ها در بخش علیای خود و زیر سقف به یکدیگر متصل شده‌اند و سطح آن مسطح است. در این مسجد، به وسیله معتقدان تعمیرات و الحاقاتی انجام پذیرفته که شبستان ستون‌دار جدید اولین گام بوده است. مسجد جامع قشم روی هم رفته مسجدی سترگ است که در زمره مسجدهای بدون مناره محسوب می‌شود، بلندی سقف حدود 6 متر و پوشش آن از چوب ساج و چندل و نخل است.

مسجد شیخ برخ: برحسب روایات تاریخی و شواهد موجود درباره خلیج فارس، از همان قرن اول هجری قمری پرتو هدایت اسلام به جزایر خلیج فارس تابیده و از همان روزگار نیز ساخت مسجد و بقعه به عنوان اماکن عبادی و متبرک به تدریج آغاز شده است. اولین مسجدی که در جزیره قشم به پا شد در روستای کوشه و به همت زاهدی با ایمان به نام سید خواجه برخ مشهور به پیر جوهر بوده است.

می‌گویند بنای این مسجد به دوران اوایل قرن 2 هجری قمری می‌رسد. افسانه‌ای درباره این مسجد سینه به سینه نقل شده و خلاصه آن این است که: در اثر زلزله‌ای ویرانگر، اکثر بناهای جزیره قشم با خاک یکسان شدند از جمله عبادتگاه و زاویه زاهدی گوشه‌نشین به نام شیخ برخ، بعدها کشتیبانی که از آفریقا آمده بود در دریا دچار طوفان سهمگین می‌شود و پیش خود نذر می‌کند که اگر جان سالم از این مهلکه به در ببرد زاویه و مسجد شیخ برخ را در روستای کوشه بازسازی کند.

طوفان سهمگین، کشتی او را در سواحل نزدیک همین روستا به گل می‌نشاند و از چوب‌های دکل کشتی خود مسجد و زاویه شیخ برخ را بازسازی می‌کند و بر تخته ورودی به خط نسخ خام نام شیخ و تاریخ تجدید بنای مسجد را حک می‌کند.در گوشه‌ای از فضای مسجد شیخ برخ زاویه یا بقعه شیخ وجود دارد که از زمان بازسازی نیمه کاره مانده و نیاز به تکمیل و ترمیم دارد.