اژدهای زرد در خزر

معادلات قدرت در این منطقه به‌هم ریخته و اکنون چین است که فراتر از تمام قدرت‌های اقتصادی دنیا در حالی که 4 تریلیون یوآن (585 میلیارد دلار) روی میز گذاشته، وارد بازی شده است. ون جیابائو، نخست‌وزیر چین پنجشنبه گذشته با لبخند معنی‌داری اعلام کرد نگاهی به نتایج تحقیقات اخیر نشان می‌دهد اقتصاد چین بهتر از آن چیزی است که انتظارش را داشته‌اند.

چشم‌انداز مورد نظر چین به عنوان یکی از قدرت‌های برتر اقتصادی بدست آوردن نقشی قاطع در اقتصاد جهان به طور عام و در منطقه آسیای‌میانه به طور خاص است. در همین راستا بود که چین فوریه گذشته وامی 25 میلیارد دلاری در دامن روسیه ریخت و به قراقستان 10 میلیارد دلار قرض داد.

پکن انتظار دارد این وام‌ها بتواند دریافت‌کنندگان را به سرازیر کردن انرژی‌شان به چین تشویق کند. جهان در ماه‌های‌ آینده و در نتیجه بحران اقتصادی به احتمال فراوان شاهد تزلزل وضعیت ژئوپولیتیک آسیای‌میانه خواهد بود.

کشورهای منطقه با مشکلات حاد اقتصادی دست به گریبان هستند و ناخودآگاه چشم امیدشان به چین است که آنان را از این ورطه برهاند و این شانس بسیار خوبی برای چین است تا کشورهای این منطقه را زیر پر و بال خود گرفته و دستی هم به منابع انرژی خزر داشته باشد.

در آخرین گزارش صندوق بین‌المللی پول آینده‌ای سخت برای آسیای‌میانه پیش‌بینی شده است. این نهاد پیش‌بینی کرده رشد اقتصادی جهان که در سال‌های 2007 و 2008 میلادی به ترتیب 12و 6 درصد بود در سال 2009 با رکودی شدید به 4 درصد کاهش یابد.

به‌هر حال شرایط روز به روز وخیم‌تر می‌شود و نکته این است که صادرات نفت و گاز تحت تاثیر بحران اقتصادی جهان به شدت ضربه خورده، قیمت‌ها پائین آمده و قوانین بازار جهانی نیز بر مشکلات این کشورها افزوده است.

روسیه در نشست انجمن اقتصادی اوراسیا که فوریه گذشته در مسکو،‌ پایتخت این کشور برگزار شد کمکی 10 میلیارد دلاری از طرف خود و قزاقستان در اختیار اعضا (بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان) گذاشت اما توانایی روسیه و قزاقستان در به عهده گرفتن نقش‌های راهبردی با تردیدهای جدی مواجه شده است. با توجه به گسترش سریع بحران وخامت اوضاع اقتصادی که تا مغز استخوان روسیه و قزاقستان نیز نفوذ کرده است.

روسسات، آژانس آمار روسیه اواخر مارس اعلام کرد اقتصاد این کشور دچار مشکل شده است. تولید خدمات و کالا در فوریه 6/11 درصد کاهش داشته و این درحالی است که درآمد ناشی از صدور نفت و گاز نیز با کاهشی 40 درصدی مواجه بوده است. بانک جهانی رکودی 5/4 درصدی را برای اقتصاد این کشور در سال 2009 پیش‌بینی کرده و طبیعی است که برای بهبود این مشکل به زمان نیاز است. روسیه اکنون برای تثبیت اقتصادش به 85 میلیارد دلار بودجه اضطراری نیاز دارد.

کاهش درآمد گاز

وضعیت اقتصادی روسیه نسبت مستقیم با کاهش قیمت نفت و گاز دارد. گازپروم، غول انرژی روسیه اخیرا با تجدیدنظر در قیمت گاز صادراتی‌اش به اروپا، بهای آن را 9/257 دلار برای هر هزار مترمکعب تعیین کرد در حالی که این قیمت در سال 2008 میلادی 409 دلار بود.

روزنامه روسی ودوموستی درآمد امسال صادرات گاز روسیه را با قیمت پایه 260 دلار بیش از 44 میلیارد دلار برآورد کرده است در حالی که این رقم پارسال 73 میلیارد دلار بود. بر اساس برآوردهای کومرسانت، روزنامه اقتصادی روسیه کاهش درآمد صادرات گاز روسیه، گازپروم را با کاهش نقدینگی روبرو می‌کند و این به معنای بروز دردسرهای جدی برای روسیه‌ای است که نیازی حیاتی به گسترش برنامه‌هایش در راستای یافتن میادین گازی جدید دارد.

بزرگترین میادین گازی روسیه به پایان دوران اوج تولیدشان رسیده‌اند و مسکو انتظار دارد با کشف میادین جدید این نقصان را جبران کند. پیش‌بینی می‌شود که میادین بوواننکوسکوی در یامال برای اولین بار در سال 2011 و میدان شتوکمن در سال 2015به بهره برداری برسند ولی بدون شک بحران مالی غرب بر این قضیه تأثیر منفی خواهد داشت.

این تاثیر زود تر از آنچه تصور می‌شد خود را نشان داده است؛ تولید گازپروم در سال 2009 در حدود 510 میلیارد مترمکعب خواهد بود در حالی که این رقم در سال 2008 نزدیک به 550 میلیارد مترمکعب بود. به این ترتیب صادرات گازپروم در سال 2009 به 170 میلیارد مترمکعب می‌رسد که 9 میلیارد مترمکعب کمتر ازسال 2008 خواهد بود.

از سوی دیگر کشورهای آسیای‌میانه همواره به عنوان منابع ارزان انرژی برای روسیه مطرح بوده‌اند. گازپروم اکنون در حدود 50 میلیارد مترمکعب گاز از ترکمنستان، 15 میلیارد مترمکعب از قزاقستان و 7 میلیارد مترمکعب از ازبکستان می‌خرد. تولیدات کشورهای آسیای‌میانه 14درصد از حجم محصولات نهایی گازپروم در سال گذشته را شامل شد ولی با توجه به مشکلات کنونی مالی روسیه به نظر نمی‌رسد این کشور بتواند نقش قبلی خود را در زمینه انرژی بازی کند.

نقش‌آفرینی پکن

پکن 17 فوریه با امضای توافقنامه «نفت در ازای وام» با روسیه وارد این بازی شد. طبق این توافقنامه بانک توسعه چین متعهد شد وامی 25 میلیارد دلاری با سود سالانه 6 درصد به دو شرکت نفتی روسیه (روس‌نفت وترانس‌نفت) بدهد و در ازای آن روسیه نیز متعهد شد طی یک دوره بیست ساله که از سال 2011 آغاز می‌شود سالانه در حدود 20 میلیون تن نفت به چین صادر کند.

چین بدون شک حرکت هوشمندانه‌ای را انجام داده است. چرا که از نگاه علمی دست انداختن به منابع طولانی مدت انرژی کار درستی است، قیمت نفت روسیه مطمئناً ارزان‌تر از قیمتی است که چین اکنون برای نفت می‌پردازد. چین، روسیه را مجبور می‌کند یک لوله نفت به این کشور بکشد و پکن از این طریق از وابستگی‌اش به نفت خاورمیانه می‌کاهد.

ورای همه اینها چین در تلاش است مسکو را قانع کند تا مقدار معتنابهی از نفتش را از اروپا که مشتری سنتی منابع انرژی این کشور است به پکن عرضه کند. پوتین که اکنون نخست‌وزیر روسیه است قبلا پیشنهاد کرده بود تا از طریق خط لوله 10 میلیارد دلاری آلتای به طول 6700 کیلومتر سالانه 40 میلیارد مترمکعب گاز به چین صادر کند ولی این پیشنهاد در حد حرف باقی ماند و تمرکز روسیه همچنان به سوی غرب است.

اکنون این نگرش در حال تغییر است. کرملین در ماه فوریه تصمیم گرفت پروژه آلتای را پیگیری کند. دیمیتری مدودف، رئیس‌جمهور روسیه طی نامه‌ای به هوجین‌تائو، همتای چینی خود خواستار همکاری‌های جامع دو طرف در زمینه انرژی شد و به فاصله کمی پس از ارسال این نامه برای پکن بود که گازپروم هم علاقه‌اش را به همکاری با شرکت ملی نفت چین نشان داد تا به این ترتیب روس‌ها وارد بازار چین شوند.

اوضاع قزاقستان

قزاقستان که اولین تولید کننده انرژی در آسیای‌میانه است نیز مانند روسیه دچار مشکلات مالی است. کریم ماسیموف، نخست‌وزیر این کشور با مقایسه دوران کنونی با دوران جنگ نشان داد به خوبی از عمق بحران مطلع است و در سخن او نشانی از مبالغه نبود. قیمت نفت نسبت به سال گذشته (150 دلار در ژوئیه) 50 درصد کاهش یافته است و این یعنی از دست دادن نیمی از درآمد قزاقستان.

چین سناریوی خوبی در جیب داشت و بلافاصله به کمک قزاق‌ها آمد. دو توافقنامه‌ای که پنجشنبه گذشته و طی دیدار 5روزه نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهور قزاقستان از پکن بین دو طرف امضا شد وامی 10 میلیارد دلاری برای قزاقستان و اجازه‌ای برای حضور بر سر سفره انرژی آسیای‌میانه برای چین به همراه داشت. کشوری که صاحب 3 درصد ذخیره نفت جهان است.

چین همچنین پروژه احداث خط لوله ترکمنستان - ازبکستان‌ چین را هدف گرفته است. سهم ترکمنستان ازاین خط لوله 188 کیلومتر است که تا پایان سال 2009 کامل خواهد شد. در این چارچوب تاکنون بیش از 1200 کیلومتر در قزاقستان و ازبکستان لوله‌گذاری شده است.

تعجبی ندارد که چین به شدت توان مالی‌اش را برای رساندن خط لوله به مرز غربی این کشور به تکاپو انداخته است. خط لوله جدید اگر تنها فایده‌اش دور کردن نفت کشورهای آسیای‌میانه از اروپا و روسیه هم باشد برای چین کافی است.

مترجم: میلاد شادمان
منبع: اکونومیست