مولفه‌های الگوی پیشرفت و عدالت

به گزارش خبرنگار ما، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای دوشنبه هفته جاری در جمع استادان و دانشجویان دانشگاه‌های کردستان از آنان و تمامی کارشناسان خواستند تا با مطالعه و تحقیق، مدل و الگوی ملی و بومی پیشرفت کشور را ترسیم کنند. ایشان این مساله را یک مسوولیت تاریخی در دهه چهارم انقلاب دانستند و برخی تفاوت‌های موجود میان «الگوی توسعه غربی» با «الگوی پیشرفت ملی» را با اشاره به فلسفه و کارکردهای ذاتی آن برشمردند.

به گفته ایشان، شاید در ظاهر 2 لغت «توسعه» و «پیشرفت» دارای یک معنا باشد اما در واقع هرکدام بار معنایی‌ای را یدک می‌کشد که تفاوت فلسفه اقتصادی غرب و فلسفه اقتصادی مطلوب ایرانی  اسلامی را مشخص می‌کند.

الگوی توسعه غربی بر اصالت ثروت و رفاه به هر قیمت استوار است که عدالت و اخلاق صرفا ابزاری برای کسب سود بیشتر و رسیدن به رفاه است. اما الگوی پیشرفت باید مبتنی بر عدالت باشد و مانند الگوی غرب هدف فقط افزایش تولید ناخالص داخلی نباشد، بلکه توزیع عادلانه درآمد و در یک کلام اقتصاد اخلاقی عدالت‌محور هدف اصلی است. با وجود این، رهبر‌معظم انقلاب، ابتکار، انضباط و شجاعت را از جمله ویژگی‌های توسعه غربی برشمردند و به لحاظ کردن آن در الگوی پیشرفت ایرانی  اسلامی تاکید کردند.

ایشان غفلت از دنیا و صرفا پرداختن به آخرت، غفلت از آخرت و صرفا پرداختن به دنیا و مادیات و بی‌توجهی به مواهب و نیازهای مادی را 3 انحراف از الگوی ملی پیشرفت دانستند و برقراری تعادل میان دنیا و آخرت را ویژگی‌ بارز این الگو نامیدند.

حال در این میان پرسش اصلی آن است که ویژگی‌ها و الزامات ایجاد الگوی حقیقی پیشرفت و عدالت در سطح ملی چیست و چه اقداماتی باید بر‌این اساس صورت گیرد.

آقامحمدی: باید نشانه‌ها و انگارهای توسعه و اقتصاد غرب را کنار بگذاریم

علی آقامحمدی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام در این‌باره، می‌گوید: الگوی پیشرفت توام با عدالت در متن قرآن و نهج‌البلاغه نهفته است و پژوهشگران باید آن را استخراج کنند.

وی افزود: این که در الگوی پیشرفت به توازن و تعادل در همه زمینه‌ها در بستر عدالت اشاره می‌شود، نکته بسیار مهمی است که تفاوت با مفهوم توسعه غربی را مشخص می‌کند.

وی اظهار کرد: به نظرم ما باید نشانه‌ها و انگاره‌های توسعه و اقتصاد غرب را کنار بگذاریم و خودمان الگو بسازیم. این که کشورها به توسعه‌یافته و در حال توسعه یا جهان سوم تقسیم شوند، این باید از بین برود؛ چراکه ملاک توسعه‌یافتگی غربی شدن نیست، بلکه ملاک پیشرفت و سعادت جامعه است و سعادت مخلوطی است از توجه توام به دنیا و آخرت در بستر عدالت.  وی افزود:   عدالت عبارت است از ایجاد بستری که در آن همه کس با اتکاء به تجربیات و آموخته‌ها و استعدادها و تلاش خود به‌آنچه شایسته است، برسد. 

وی اظهار کرد: اما در الگوی توسعه غرب ثروتمند شدن کسی به قیمت حقیر شدن کس دیگر تمام می‌شود. یعنی هدف وسیله را توجیه می‌کند و می‌گوید برای رفاه مادی به هر کاری دست بزن و هر چیزی را ابزار و وسیله کن؛ حتی اخلاق، فلسفه، علم، دین و عدالت را. مهم این است که سود و رفاه به دست آید. چنین انگاره‌هایی باید از بین برود و الگویی مبتنی بر عدالت، تعادل و اخلاق متولد شود. این امر نیاز به سازماندهی یک گفتمان ملی دارد تا افکار عمومی آن را مطالبه، کند. مطالبه کارشناسان را به سوی تدوین این الگو پیش خواهد برد.

زریباف: معانی توسعه غربی با پیشرفت عدالت محور ما از ریشه متفاوت است

در همین حال، مهدی زریباف، رئیس مرکز مطالعات مبانی و مدل‌های اقتصادی نیز می‌گوید: تعریفی که ما از توسعه‌یافتگی داریم، از غرب آمده و این تعریف در قالب‌های تحلیلی اهداف شیطنت‌آمیزی دارد. بر این اساس هر کس از این الگوها و قالب‌ها تحت عنوان توسعه پیروی نکند، عقب‌افتاده است و برای توسعه‌یافتگی باید به دنبال آنها بدود. وی افزود: در همین ارتباط جهانی شدن نیز به معنی از دست رفتن استقلال فکری، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی است اما رهبر معظم انقلاب حفظ استقلال و هویت ملی را در برابر الگوی ماتریالیستی غرب مطرح می‌کنند و این الگو باید در زمینه‌های ذهنی، رفتاری و مدیریتی ما جا بیفتد.

وی اظهار کرد: معانی توسعه غربی با پیشرفت عدالت‌محور ما از ریشه متفاوت است. نگاه آنها به انسان و هدف زندگی رسیدن به حداکثر لذت است اما اسلام می‌گوید انسان تا حد خدا شدن می‌تواند تکامل یابد و لذا انسان ابزاری برای رسیدن به سود بیشتر نیست. در مبانی غربی اخلاق می‌خواهی که سود به دست بیاوری، اما در مبانی اسلامی پول به دست می‌آوری که به اخلاق برسی. این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: از نظر مبانی  امعه‌شناختی نیز توسعه غربی با پیشرفت عدالت‌محور متفاوت است. از نظر توسعه غربی، عدالت نظم توافق شده در چارچوب قانون است، در‌حالی‌که از نظر ما عدالت محور سعادت است که مبنای آن ایجاد فرصت برابر برای تمامی افراد جهت شکوفایی استعدادهاست.

وی افزود: در واقع معنای عدالت از نظر ما توازن در همه زمینه‌هاست و یک مساله ساختاری و نه ابزاری است. توازن شامل کسب سود حداکثری هم می‌شود و نقش آن را به حد تعادل کاهش می‌دهد.

یعنی قدرت اخلاقی به توازن قدرت مالی افزایش می‌یابد مانند خودرویی که گاز و ترمز را با هم دارد. اما در توسعه غربی این خودرو فقط گاز و قدرت موتور دارد. زریباف گفت: در نگاه ما نباید پیشرفت بخشی از جامعه به قیمت پس‌رفت بخش دیگر تمام شود، چرا که در این صورت نوعی قانون جنگل حاکم می‌شود که قوی، ضعیف را می‌خورد.

وی تصریح کرد: لذا باید گفتمان ملی توسعه عدالت‌محور در فرهنگ عمومی کشور ایجاد و در مدیریت و فرهنگ فکری و متن زندگی ما وارد شود. نقطه آغاز این امر مطالبه آن از سوی مردم و پرسش کردن درباره آن است تا کارشناسان را وادار به پاسخگویی در فضای ایجاد شده، نماید.

عبدی: تئوری‌های ما باید  براساس اصول اخلاقی  و عدالت محور باشد

بیژن عبدی، کارشناس اقتصادی با یادآوری این نکته که علی‌رغم تاکید و تکرار فرمایشات رهبری در 2 سال گذشته، چرا کارشناسان و رسانه‌های ما کمتر به تحلیل این پیام پرداختند، گفت: تحلیل من این است که اکثر تحصیلکرده‌های اقتصاد ما در دانشگا‌ه‌های غربی درس خوانده‌اند. مثل کانادا، انگلستان، هند و ژاپن که در آنها اقتصاد کلاسیک یا نئوکلاسیک تدریس می‌شود. لذا آنها نمی‌توانند برخلاف آموخته‌هایشان حرف دیگر و جدیدی بزنند. در ذهن آنها این انگاره است که این مکاتب اقتصادی عین علم است و مثل فیزیک و شیمی مو لای درزش نمی‌رود. لذا مخالفت کردن با این نگاه و مکاتب مخالفت با علم اقتصاد است. وی افزود: چون این گروه اقتصاددانان در فضای علمی کشور اکثریت دارند، نگاه‌ها متفاوت نخواهد شد و ما نیاز به کسانی داریم که به نگاه متفاوت بیندیشند. دیده‌ایم که در سال‌های قبل ته تمام برنامه‌‌های اقتصادی ما الگوهای بانک جهانی بوده که خود براساس سیاست‌های نئوکلاسیک بنا‌شده است. یعنی درهای اقتصاد را به روی کالاها باز‌کنید، نرخ ارز رها شود، تعرفه‌ها حذف گردد، حمایت‌های دولت را بردارید تا مکانیسم خود تنظیم بازار حاکم شود. اما توجه کنید خود کشورهای غربی جز با برنامه‌ریزی دولتی و پارامترهای خلاف این اصول به توسعه نرسیده‌اند. اما اینها فقط برای تجویز به ماست. وی تصریح کرد: به نظر من فشرده و خلاصه کلام رهبری این است که باید خودمان را از دل این مکاتب و اصول آن بیرون بکشیم و مکاتب جدید و تئوری‌های نو خلق کنیم که براساس اصول اخلاقی و عدالت محور بنا شده باشد. آنجا که پیشرفت مخلوطی متوازن از اخلاق و سود باشد، اما هیچ‌کدام بر دیگری ارجح نباشد. در سایه چنین تعادلی است که پیشرفت عدالت‌محور و نه توسعه محقق می‌شود.