کرمان‌؛ بازمانده دوران پرشکوه ساسانی

گنبد جبلیه ( که تصویر آن دیده می شود)، گنبد سنگی بزرگ و با عظمتی است بازمانده از دوران پرشکوه ساسانیان که به "گنبد گبری" نیز شهرت دارد. گبر به معنای زرتشتی و آتش پرست است و در قدیم به زرتشتیان ایران، که برای آتش و نور، اهمیت ، حرمت و قداست قایل بودند آتش پرست نیز می گفتند.

گنبد جبلیه، هشت ضلعی و زیبا است و ارتفاع بلند و طاق نماهای متعددی دارد. یکی از کارشناسان سازمان میراث فرهنگی درون این گنبد نشسته و برای ایرانگردان و جهانگردان، توضیح می داد که مصالح بکاررفته در ساخت جبلیه، سنگ های صاف و یک دست، گچ و ساروج است.

سبک معماری آن نشانگر آن است که گنبد در اواخر عصر ساسانیان و با الهام از معماری ساسانی ساخته شده و ایرانیان باستان از آن به عنوان معبد یا آتشکده استفاده می کردند. این اثر ارزشمند تاریخی، در دوره ی اسلامی تعمیر و بازسازی شده و در نمای بیرونی گنبد، آجر بکار رفته است.

گنبد دوم گبند مشتاقیه که به "سه گنبد" نیز شهرت دارد در فلکه ی مشتاقیه ی کرمان قرار دارد و در دوره ی قاجاریه ساخته شده است. سه گنبد بر روی سه مقبره به نام مشتاق علی ، شیخ اسماعیل و کوثر علی، بنا گردیده است.

مشتاقیه و گنبدهای آن در قرن سیزدهم هجری تعمیر و مرمت شده و از جمله آثار هنری آن، کاشی کاری و تزیینات داخل آن است. به درون گنبد رفتیم و روبروی مزار آن سه تن ، به ویژه مشتاق علی ، به روح و روان او درود فرستادیم.

نام اصلی مشتاق علی ، میرزا محمد تربتی خراسانی از درویشان و عارفان خراسان است که در اواخر قرن دوازدهم هجری به شوق و اشتیاق زیارت مقبره ی "شاه نعمت الله ولی" در ماهان کرمان به این استان سفر می کند و سپس در کنار مسجد جامع کرمان منزل می گیرد و به تعلیم و تعلم قرآن و موسیقی مشغول می شود.

او که درویشی روشن و روشن بین و اهل ادب و ادبیات بوده ، قرآن را با نوای سه تار می خوانده است و به شاگردانش، موسیقی می آموخته است. "ملا عبدالله " امام مسجد جامع کرمان که از فقیهان قشری، پرمدعا،  شریعتمدار و ظاهر بین بوده است در رمضان سال 1206 هجری قمری حکم ارتداد مشتاق علی را به این اتهام که قرآن با نوای سه تار می خواند، صادر می کند و عوامل جاهل و مزدوران متعصبش، او را در حالت روزه داری به شهادت می رسانند.

در ایران دوره ی اسلامی همواره بوده اند افراد بی سواد و پر مدعایی که خود را  "فقیه شهر" می خواندند و بر مال و جان و عرض و خون و عقیده ی مردم، حکم می راندند ، فقه را وسیله یی برای "دنیاداری" قرار دادند و اگر چه همه ی احکام شرع را می دانستند اما معتقد بودند که این احکام "برای زید و عمرو" صادر شده و خودشان، معاف و مستثنا هستند.

این فقیهان شریعتمدار که "فقه اعضا" خوانده اند و از "فقه جان" چیزی نمی دانند در همه ی امور، در مورد خود "اصل اباحه" را جاری می سازند اما دگراندیشان از جمله درویشان و عارفانی مانند مشتاق علی  را به جرم خروج از دینداری و پدید آوردن بدعت، به کشتن می دهند.

غنا و عمق معرفت و سواد مشتاق علی و اخلاص و فروتنی او را می توان از دو بیت زیر که خود در کرمان سروده است و اکنون بر تابلو ورودی مقبره اش دیده می شود، فهمید:

هر که شد خاک نشین برگ و بری پیدا کرد           دانه در خاک فرو رفت سری پیدا کرد

تا مجرد نشوی؛ راه  به مقصد نبری               بیضه چون پوست فروهشت پری پیدا کرد

ظاهرا گنبد تاریخی سومی به نام "گنبد سبز" و از بناهای قرن هفتم هجری در دوره ی حاکمیت سلسله ی "قراختائیان" در شهر کرمان وجود داشته که در اثر زمین لرزه ی سال 1314 هجری ویران شده است.

روایت شده که در ابتدای قرن هفتم هجری و همزمان با یورش چنگیز خان مغول به خراسان، براق حاجب یکی از امیران خوارزمشاهی بر کرمان استیلا یافت و سلسله ی قراختائیان را بنیان گذاشت. سران این سلسله از سال 619 تا 703 هجری در کرمان حکومت کردند و در زمان حاکمیت آنان بود که "مارکوپولو" جهانگرد معروف ونیزی (ایتالیایی) از کرمان دیدن کرد.

 ادامه دارد...

حسن سلامی