بیماری شیرین با طعم تلخ

14 نوامبر روز تولد دکتر بانتینگ‌)Frederick Banting(  پژوهشگر نابغه‌ای است که با کشف انسولین در سال 1921 دنیای تازه‌ای را پیش‌روی بیماران دیابتی ترسیم کرد. امسال نیز روز جهانی دیابت با شعار «هیچ کودکی نباید از دیابت بمیرد» در حالی برگزار می‌شود که طبق آمارهای فدراسیون بین‌المللی دیابت 246 میلیون نفر در تمام دنیا به دیابت مبتلا هستند و هر ساله 7 میلیون نفر بر تعداد آنها افزوده می‌شود.

افزایش میزان قند خون ناشتا به بیش از 126 میلی‌گرم درصد در دو نوبت آزمایش خون دیابت محسوب می‌شود. نوع یک دیابت در دوران جوانی و حتی کودکی بروزمی‌یابد و به علت تخریب یا از بین رفتن سلول‌های بتای لوزالمعده (پانکراس)‌ ایجاد می‌شود. در این نوع بیماری سـلـولـهـای بتای لوزالمعده که مسوول ترشح هورمون انسولین طبیعی بدن هستند به علت‌های نـامـشخصی قادر به انجام وظیفه اصلی خود نیستند و کاهش یا فقدان انسولین در خون سبب بالا رفتن قند خون در این بیماران می‌شود. اما در دیابت نوع 2 اختلال در ترشح انسولین و مقاومت سلول‌ها در پاسخ به انسولین سبب ایجاد این بیماری می‌شود. بیماران دیابتی نوع 2 معمولا در سنین میانسالی و بالاتر به این بیماری دچار می‌شوند. در این بیماران تولید ناکافی انسولین، یا ساختار غیرطبیعی این هورمون یا عدم پاسخ به انسولین سبب افزایش سطح قند خون می‌شود. برخلاف نوع یک این بیماری که علائم آن شدید و پرسر و صداست و منجر به تشخیص زودهنگام بیماری میشود، علائم در دیابت نوع 2 معمولا شدید نیستند و حتی ممکن است سال‌ها مورد توجه قرار نگیرد، اما هنگامی که عارضه‌ای از دیابت اتفاق افتاد، آن گاه با یک آزمایش ساده بیماری تشخیص داده می شود. بنابراین نداشتن علائم واضح و آزاردهنده مشخص در دیابت نوع 2 اغلب سبب می‌شود بیماری مورد غفلت قرار بگیرد و وقتی بیماری تشخیص داده شود که عـوارض جـبـران‌نـاپذیر قلبی، مغزی، کلیوی، عروقی، چشمی و ... بروز کند. در حالی که با تشخیص بموقع و کنترل قند خون بخصوص با پیشرفت‌های قابل توجهی که امروزه در زمینه درمان این بیماری به دست آمده است بیماران می‌توانند با مشکل خود کنار بیایند و عوارض خـطـرنـاک آن را بـه تعویق انداخته یا از آنها پیشگیری کنند.

علائم بالا بودن قند خون را بشناسیم

یکی از مهم‌ترین علائم بالا رفتن سطح قند خون و دیابت، افزایش تشنگی، خشکی دهان و مصرف آب فراوان است. ادرار زیاد بخصوص دفع ادرار در طول شب نیز یکی دیگر از علائم دیابت است که به علت دفع تند از طریق ادرار ایـجـاد می‌شود. بیماران دیابتی معمولا دچار کاهش وزن می‌شوند و خستگی و ضعف بر آنها چـیـره اسـت. حـتـی در بـیـشتر بیماران دیابتی عفونت‌های مخاط سطحی بدن مثل پلک، واژن یا برفک‌های دهانی به علت دیابت ایجاد می‌شود. اگر در مراحل اولیه بیمار از بالا بودن قند خون خود مطلع نشود، دیابت اثرات جبران‌ناپذیر خود را بر چشم، عروق، کلیه و ... گذاشته و علائم مربوط به آن عضو را ظاهر می‌کند تا آنجا که بیشتر بیماران دیابتی تیپ 2 با تاری دید به پزشک مراجعه کرده‌اند و پس از انجام آزمایش دیابت آنها تشخیص داده شده است. حتی بسیاری از سالمندان علائم سطوح بالای قند خون را نشان نمی‌دهند و علائم ناشی از افزایش قند خون را بدون داشتن شکایتی تحمل می‌کنند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر ابتلا به دیابت هستند؟

اگر شما خواهر، برادر و یا والدین مبتلا به دیابت دارید، باید بدانید که شما از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به دیابت هستید. چاقی نیز یکی از فاکتورهای مستعدکننده برای ابتلا به دیابت است که با ایندکس توده بدنی یا BMI  می‌توان آن را سنجید. اگر شما قد خود را برحسب متر به توان 2 برسانید آن‌گاه وزن خود را برحسب کیلوگرم بر آن عدد تقسیم کنید، می‌توانید BMI  خود را به دست آورید. هر چه BMI  شما از 25 بالاتر باشد، استعداد بیشتری برای ابتلا به دیابت خواهید داشت. تحرک کم، سن بالای 45 سال و سابقه تولد نوزاد بیشتر از 4 کیلوگرم وزن برای خانم‌ها فاکتورهای خطر دیگری هستند که زمینه را برای ابتلا به دیابت مساعد می‌کنند. با این اوصاف اگر شما یک یا چند فاکتور از موارد بالا را دارید، حتما هر 6 ماه یک بار برای انجام آزمایش‌های تشخیصی دیابت زیرنظر پزشک خود اقدام کنید و اقدامات پیشگیرانه که در قبل گفتیم را با جدیت دنبال نمایید. یادتان باشد تغذیه سالم، کاهش وزن و فعالیت بدنی بهترین راه پیشگیری از دیابت است.

کنترل قندخون با درمان‌های مناسب

اگرچه با پیشرفت‌های علم پزشکی امروزه داروها و درمان‌های خوبی برای کاهش قندخون هـسـت، امـا مـهـم‌ترین رکن درمان در دیابت آموزش به بیماران دیابتی است. در واقع فرد دیابتی باید بداند علائم و نشانه‌های افزایش یا کاهش قندخون چگونه خود را نشان می‌‌دهند و تا دسترسی به پزشک بتواند درمان‌های اولیه را به کار گیرد و این مساله با آموزش بیمار از طریق کـتـابـچـه‌هـا، بـروشـورهـا، فـیـلـمهای آموزشی، عضویت در انجمن‌های دیابت و... امکان‌پذیر است.

امـروزه بـا ظـهـور دستگاه‌های اندازه‌گیری قندخون پایش میزان قندخون بیمار در منزل امکان‌پذیر است. اندازه‌گیری میزان قندخون برای بیماران مبتلا به دیابت نوع یک 4 بار در روز پیش از هر وعده غذا و قبل از خواب و بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 هفته‌ای 2 بار سبب می‌‌شود بیمار اطلاع درستی از میزان نوسان قندخون خود داشته باشد و بتواند با کمک پزشک خود درمان مناسب را بپذیرد.

طبق توصیه‌های انجمن دیابت آمریکا برای بیماران دیابتی قندخون صبحگاهی (ناشتا)‌ بین 80 تا 120، قندخون یک ساعت پس از صبحانه کمتر از 180، قندخون 2 ساعت پس از صبحانه کمتر از 150 و قندخون قبل از خواب بین 100 تا 140 هدف درمان محسوب می‌شود.

رکن مهم دیگر در درمان دیابت، تغذیه و رژیم صـحـیـح غـذایـی است. محدودیت استفاده از موادقندی و شیرینی، کاهش مصرف چربی‌ها، افزایش مصرف سبزیجات و میوه‌ها استفاده از نان کامل (سبوس‌دار)‌ و سبوس گندم و غلات و مـحـاسـبـه کـالـری مـوردنیاز روزانه تحت نظر متخصص تغذیه به این بیماران توصیه می‌شود.

از عوارض دیابت غافل نشویم

آســیب به شبکیه چشم:یکی از مهم‌ترین عوارض ناشی از دیابت، درگیری چشمی است. در واقع مهم‌ترین علت کوری در دنیا هم‌‌اکنون بیماری دیابت است. در این بیماری بالارفتن قـنــدخــون و عـدم کـنـتـرل آن سـبـب درگیری عروق ریز موجود در پرده شبکیه چشم  و خونریزی‌های کوچک در این ناحیه از چشم می‌شود که کاهش شدید دید و سرانجام نابینایی را در پی دارد. کـنـتــرل مـنــاســب قـنـدخـون و معاینات دوره‌ای شبکیه چشم و تــشــخـیــص زودرس مــی‌تــوانــد پیشرفت مشکلات چشمی ناشی از دیابت را به تاخیر بیندازد.

آسیب به کلیه‌ها:عارضه کلیوی دیابت در مراحل اولیه بدون هیچ علامتی است و معمولا با انجام آزمایش ادراری و به صورت دفع میکروسکوپی آلبومین خود را نشان می‌دهد. اگر در مراحل اولیه این عارضه تشخیص داده نـشـود، دفـع پـروتـئین افزایش می‌یابد و تا نـارسـایی‌کلیه و دیالیز پیشرفت می‌کند اما خوشبختانه امروزه می‌توان از آسیب کلیه‌ها در اثر دیابت جلوگیری کرد، به شرط آن‌که در مراحل اولیه تشخیص داده شود و در این مرحله با مصرف داروهای تحت نظر پزشک مـی‌توان دفع میکروسکوپی آلبومین را در هـمـان حـد نـگـه داشـت و از پـیشرفت آن جلوگیری کـرد. بـنـابـراین همه بیماران دیابتی از بـدو تشخیص دیابت باید سالی دو بار آزمایش کامل ادرار و تعیین میکروآلبومین در ادرار را انـجــام دهـنـد. اندازهگیری سالانه اوره و کراتینین، سدیم و پتاسیم خون نیز حـتـمــا بــایــد انـجـام شــود. واقــعــیــت آن اســت کـه خـطـر عوارض کلیوی دیابت با مصرف سیگار، چاقی، فشار خون بالا، کلسترول خون بالا، عفونت‌ها و مصرف بی‌رویه مسکن‌ها افزایش می‌یابد. بنابراین بیماران دیابتی باید هر ماه فشار خون خود را اندازه‌گیری کنند و بدانند که نباید فشار خون آنها از 130 روی 85 بالاتر برود.

عوارض قلبی ــ عروقی دیابت

افزایش فشار خون و خطر سکته قلبی یکی از عوارض مهم دیابت است که باید با ورزش، تغذیه صحیح و مراقبت‌های صحیح پزشکی تحت کنترل قرار بگیرد. تمام مردان بالای 40 سال و زنان بالای 50 سال مبتلا به دیابت باید قسمت ورزش را تحت نظر پزشک متخصص قلب انجام دهند تا از نظر تنگی عروق قلبی بررسی شوند.

درگیری 4عصبی دیابت

کاهش حس در انتهای انگشتان دست‌ها و پاها و احـسـاس گـزگـز و مورمور شدن، درگیری اعصاب اعضای داخلی بدن مثل معده و گوارش، قلب و عروق، دستگاه ادراری و تناسلی و غیره نیز از عوارض دیابت است که با کنترل قند خون می‌توان از آنها پیشگیری کرد.

عوارض دهانی و دندانی دیابت

میزان بیشتر قند در بزاق دهان سبب خشکی دهـان و افـزایش میزان پوسیدگی دندان‌ها و التهاب لثه و حتی ترمیم دیرتر زخم‌های دهانی می‌شود. با کنترل منظم قند خون، مسواک زدن مرتب، نکشیدن سیگار، مرطوب نگه داشتن دهان و استفاده از دهانشویه‌های ضد قارچ، عوارض دهان‌ و لثه بهبود می‌یابد.

پاهای دیابتی نیاز به مراقبت ویژه دارد

َآسیب‌های وارد شده به عروق خون‌رسان به انتهای پاها از یک سو و درگیری‌های عصبی که منجر به اختلال حس در پاها می‌شود از سوی دیگر، باعث می‌شود گاه زخم‌هایی که هرچند ممکن است در ابتدا ساده و جزئی باشند به علت اختلال حس درد و خون‌رسانی ناکافی در پا ایجاد شوند که براحتی بهبود نیابند و عفونی شده و باعث ایجاد ضایعه بزرگ‌تری ‌شوند تا آنجا که برای حفظ جان بیمار قطع انگشت یا بخشی از اندام اجتناب‌ناپذیر می‌شود. برای پیشگیری از چنین عارضهای باید بیماران دیابتی مراقبت‌های ویژه‌ای از پاهای خود به عمل آورند: بازبینی روزانه پاها به کمک آینه و چراغ، شستشوی روزانه پاها و در صورت نیاز چربکردن آنها و پـوشـیـدن جـوراب تـمـیز و کفشهای مناسب مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه برای جلوگیری از این عارضه است. ناخن‌های پا باید به گونه‌ای کوتاه شوند که لبه تیز نداشته باشند و در بافت نرم پا مدفون نشوند. در صورت مشاهده هرگونه زخـم ولو کوچک و بی‌اهمیت یا چنگالی و خمیده شدن پاها بسرعت پزشک خود را در جریان قرار دهید.

ورزش و دیابتی‌ها

همان‌طور که گفته شد، یکی از مهم‌ترین ارکان درمان و کنترل قند خون برای بیماران دیابتی فعالیت بدنی متناسب و ورزش است زیرا ورزش حساسیت به انسولین را افزایش می‌دهد و در این میان بهترین ورزش و فعالیت برای بیماران دیابتی بویژه سالمندان پیاده‌روی است. پیاده‌روی روزانه حدود 30 تا 40 دقیقه روی سطح صاف نه‌تنها به کنترل قند خون کمک می‌کند، بلکه در توان‌بخشی این بیماران نقش قابل ملاحظه‌ای دارد. البته بهتر است در هفته اول این زمان 10 تا 15 دقیقه باشد، سپس بتدریج بر زمان آن افزود. بهترین زمان نیز برای ورزش و پیاده‌روی یکی دو ساعت بعد از غذاست و نباید بلافاصله پس از تزریق انسولین یا بعد از یکی دو ساعت از مصرف داروهای دیگر اقدام به ورزش کرد. نوشیدن آب پیش از ورزش و پس از ورزش فراموش نشود.

بهتر است نیم ساعت پیش از شروع ورزش قند خون ارزیابی شود، در صورتی که قند خون کمتر از 100 و بیشتر از 250 است، نباید ورزش را شروع کرد از انجام ورزش‌هایی مثل دویدن، پریدن و ... که احتمال آسیب به پاها را دارد، باید اجتناب کرد، همچنین ورزش‌هایی مثل شیرجه، وزنه‌برداری، ژیمناستیک و سایر ورزش‌هایی که سبب بالا رفتن فشار خون و افزایش فشار داخـل چـشـم مـی‌شـونـد مـمـکـن اسـت روند ریتنوپاتی (آسیب به شبکیه چشم)‌ را سرعت ببخشند، بنابراین از انجام این ورزش‌ها نیز دوری کنید.

افت قند هم خطرناک است

افراد مبتلا به دیابت به علت مصرف انسولین یا داروهای دیگر کاهنده قند خون، همواره در معرض افت قند خون هستند. قند خون کمتر از 70 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر اغلب افت قند خون محسوب می‌شود و می‌تواند حتی عوارض خطرناک‌تری نسبت به افزایش آن داشته باشد. اگر چه کاهش قند خون در ابتدا به صورت لرزش اندام‌ها و سرگیجه خود را نشان می‌دهد، اما در مراحل پیشرفته‌تر سبب کاهش جریان خون مغز می‌شود و کاهش سطح هوشیاری و بیهوشی را به دنبال دارد. واکنش‌هایی مثل اغتشاش شعور، رنگ پریدگی، تعریق و کندی واکنش‌ها می‌تواند به علت افت قند خون باشد. انــدازه‌گـیــری ســریـع قـنـد خـون در صـورت دسترسی به دستگاه سنجش قند خون این مساله را می‌تواند به سرعت ثابت کند. اما حتی اگر نمی‌توانید قند خون را اندازه‌ بگیرید، به بیمار قندهای ساده بخورانید. یادتان باشد در صورت کاهش سطح هوشیاری و بیهوشی نباید از راه خوراکی قند بیمار را بالا ببرید، زیرا بلع در او مـختل شده است و باید هر چه سریع‌تر با اورژانس تماس بگیرید. اما در صورتی که بیمار هوشیار است، اندکی قند ساده مثل شکلات یا آبمیوه به وی بخورانید. همراه داشتن غذای کمکی یا شکلات و آب‌نبات به همراه بیماران دیابتی در بسیاری مواقع آنها را از افت شدید قند رها می‌کند.

یک دایره آبی، نشانی برای اتحاد علیه دیابت

 پس از اعلام روز 14 نوامبر بــرای روز جـهـانـی دیـابـت از سـوی سازمان ملل نماد ساده‌ای برای این روز به تصویب رسیده؛ دایره نماد حلقه زندگی و سلامت است و رنگ آبی آن به نشان آبی آسمان نماد اتحاد همه مردم دنیا با هر ملیتی است که زیر سایه آسمان آبی زندگی می‌کنند. روز جهانی دیابت هدفی ندارد جز افزایش سطح آگاهی همه مردم دنیا در خصوص این بیماری مزمن، پرعارضه و پرهزینه.

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره اقدامات انجام‌شده در این روز جهانی می‌توانید به سایت‌های زیر مراجعه کنید.
www.worlddiabetesday.org
www.Iraniandiabetessociety.com

دکتر شیرین فرجی گودرزی