شیرینی کشنده

دیابت یک بیماری مزمن است که به علت نقص ارثی یا اکتسابی در تولید انسولین، به وسیله غده پانکراس (لوزالمعده)یا تاثیر نامناسب انسولین تولید شده به وجود می‌آید.

این نارسایی باعث افزایش غلظت گلوکز خون می‌شود و آسیب‌های بسیاری به سیستم‌های بدن بویژه عروق خونی و اعصاب می‌رساند.

دیابت دارای 2 شکل اصلی است: دیابت نوع اول با عنوان دیابت وابسته به انسولین شناخته می‌شود که علت اصلی آن کارایی نامناسب پانکراس در تولید انسولین است. این نوع دیابت بیشتر در کودکان و جوانان دیده می‌شود؛ اما در سنین بالاتر نیز در حال شیوع است.

نوع دیگر یا دیابت نوع دوم با عنوان دیابت غیروابسته به انسولین است که علت آن می‌تواند در نتیجه پاسخ نامناسب بدن به انسولین تولیدشده توسط پانکراس باشد.

دیابت نوع دوم بسیار شایع است و حدود90 درصد از موارد دیابت در جهان را شامل می‌شود. این نوع دیابت بیشتر در بزرگسالان دیده می‌شود، اما شیوع آن در جوانان نیز مشاهده می‌شود.

شایع و پرهزینه

دیابت از بیماری‌های شایع و بسیار مهم در جهان محسوب می‌شود. اهمیت این بیماری به دلیل شیوع، سیر طولانی و عوارض آن است. درحال حاضر دیابت چهارمین علت مرگ ومیر در بیشتر کشورهای توسعه یافته است.

از سوی دیگر دیابت یکی از شایع ترین بیماری‌های غدد است و طبق برآورد فدراسیون بین‌المللی دیابت، در سال 2003، 194 میلیون نفر در سراسر جهان مبتلا به این بیماری بودند که این میزان تا سال 2025 به 333 میلیون نفر افزایش می‌یابد که بیشتر این افراد در کشورهای در حال توسعه زندگی می‌کنند.

در کشور ما حدود 4 میلیون نفر مبتلا به دیابت‌اند و اگر آمار افرادی را که دچار عدم تحمل گلوکز هستند یا در معرض این بیماری قرار دارند را به این آمار اضافه کنیم ، این میزان به دو برابر افزایش می‌یابد.برآورد می‌شود سالانه به طور متوسط 100 هزار نفر به بیماران دیابتی کشور اضافه می‌شود.

دیابت از بیماری‌هایی است که بر اساس شاخص سال‌های از دست رفته عمر، رتبه ششم را در کشور به خود اختصاص داده است.

این بیماری علاوه بر پایین آوردن کیفیت زندگی انسان، مشکلات اقتصادی و اجتماعی زیادی را به جامعه تحمیل می‌کند.

بر اساس اعلام صندوق بین‌المللی پول، 12 میلیارد و 700 میلیون دلار در سال هزینه سلامت مردم و دولت ایران است که از این میان، یک میلیارد و یکصد میلیون دلار تنها صرف بیماری دیابت می‌شود.

روزی برای دیابت

فدراسیون بین‌المللی دیابت، موسوم به IDF  متشکل از حداقل 200 انجمن مرتبط در بیش از 160 کشور جهان است که برای بهبود و افزایش طول عمر افراد مبتلا به دیابت تلاش می‌کنند.

هدف این فدراسیون، تلاش برای افزایش آگاهی جهانی در مورد دیابت، پیشبرد روش‌های پیشگیری و مراقبت از این بیماری و گسترش و تشویق فعالیت‌هایی در زمینه مراقبت و درمان بهتر بیماران است.

این فدراسیون وابسته به دپارتمان اطلاعات عمومی‌ سازمان ملل متحد و به طور رسمی‌ در ارتباط با سازمان جهانی بهداشت است.

روز جهانی دیابت با انگیزه افزایش آگاهی نسبت به این بیماری در جهان بنیان نهاده شد.

برای نخستین بار در سال 1991 توسط فدراسیون بین‌المللی دیابت و سازمان جهانی بهداشت به دلیل هشدارهایی که در مورد افزایش بیماری دیابت در دنیا وجود داشت 14 نوامبر (مصادف با 24 آبان) به عنوان روز جهانی دیابت به جهانیان معرفی شد.

علت نامگذاری14 نوامبر هم این است که این روز مصادف با سالروز تولد فردریک بنتینگ است که با همکاری چارلز بست در سال 1922 موفق به کشف انسولین شده بود.

بیماری تمام سلول‌ها

دیابت بیماری‌ای است که بر تک تک سلول‌های بدن و تمامی ‌اندام‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. سیستمقلبی  عروقی، یکی از اولین نقاطی است که از بیماری دیابت آسیب می‌بیند بر اثر گذشت زمان و کنترل نکردن قندخون ، دیواره عروق خونی ضخیم می‌شوند و این مساله باعث محدودیت در خونرسانی به قلب، مغز و دیگر نواحی بدن می‌شود.
افراد مبتلا به دیابت حدود 4 - 2 برابر افراد عادی بر اثر ابتلا به بیماری‌های قلبی  عروقی جان خود را از دست می‌دهند؛ همچنین بیشتر از 70‌ درصد افرادی که دچار دیابت هستند، فشارخونی بالاتر از حد طبیعی دارند.

چشم اندام دیگری است که بر اثر دیابت بشدت آسیب می‌بیند. آسیب عروق خونی کوچک در چشم در نهایت می‌تواند منجر به نابینایی شود و آمارها نشان می‌دهد در کشوری مثل امریکا ، دیابت عامل 12هزارتا 24 هزار کوری جدید در سال است.

کلیه‌ها نیز حاوی میلیون‌ها رگ کوچک هستند. در افراد مبتلا به دیابت این عروق کار خودشان را درست انجام نخواهند داد و در نهایت دیابت، منجر به نارسایی و از کار افتادن کلیه خواهد شد.

مشکل جدی دیگر این است که دیابت باعث کاهش خونرسانی به اندام‌ها و از میان رفتن حس آنها نیز می‌شود.

پاها در افراد دیابتی نیاز به توجه و مراقبت خاصی دارند و افراد مبتلا باید هر روز پاهای خود را از نظر وجود زخم، تورم، قرمزی و عفونت بررسی کنند. در غیر این صورت بیماری منجر به قطع پاها می‌شود.

اینها بخشی از مشکلات ناشی از دیابت هستند که اگر به آن توجه نشود، علاوه بر آزار و اذیت هزینه بسیار بالایی را نیز به همراه دارد.

دیابت در ایران

بر اساس آخرین آمار اعلام شده از سوی وزارت بهداشت در حدود 4 میلیون بیمار دیابتی در کشور وجود دارد و در حدود 4 میلیون و 400 هزار نفر نیز از دیابتی بودن در مراحل اولیه دیابت یا اختلال سوخت و ساز هستند اما خود از آن بی خبرند.

این در حالی است که در کشورهای مجاور ما در امارات متحده 20 درصد جمعیت ، در عربستان 14 درصد و در عمان 10 درصد جمعیت به دیابت مبتلا هستند.

اگر بیماران شناخته نشده را نیز به آمار خود بیفزاییم این رقم در ایران به حدود 10 درصد می‌رسد. این رقم برای ما بسیار نگران کننده است.

بخصوص این‌که در برخی شهرها این میزان بسیار بالاست برای مثال، در قزوین 14 درصد، در یزد بیش از 13 درصد ، در بوشهر بیش از 14 درصد و در تهران بیش از 12 درصد جمعیت افراد بالای 30 سال به دیابت مبتلا هستند.

تشخیص به موقع

بر خلاف بیماری‌های عفونی و واگیر درباره بیماری‌های مزمن معمولا تشخیص بموقع صورت نمی‌گیرد. درخصوص دیابت این موضوع بسیار شدیدتر و جدی‌تر است بیش از 60 درصد مبتلایان به دیابت کشور به علت قادر نبودن به تشخیص بیماری ، دیرتر از موعد به پزشک مراجعه می‌کنند.

این دیر مراجعه کردن مردم به پزشکان و تاخیر در آگاهی یافتن از ابتلا به دیابت، مشکل بسیار جدی محسوب می‌شود.

عدم تشخیص به موقع هزینه‌های درمانی و عوارض بیماری را بشدت بالا می‌برد. با توجه به این‌که 85 تا 90 درصد مبتلایان در ایران به نوع دوم دیابت مبتلا هستند و در ابتدای ابتلا به این بیماری انسولین در بدن بیمار یا کم و ناکافی ترشح می‌شود (یا موثر واقع نمی‌شود) ، اگر در همان هنگام بیماری تشخیص داده شود، با افزایش فعالیت جسمانی و استفاده از تغذیه صحیح بدون دارو می‌توان بیمار را در بدو شروع بیماری درمان کرد.

با اجرای برنامه غربالگری دیابت کشور در سال 1383 این برنامه که عمدتا در مناطق روستایی صورت گرفت از میان یک میلیون و 800 هزار نفر که تحت آزمایش قرار گرفتند ، در حدود 200 هزار نفر مبتلا به دیابت شناسایی شدند که از بیماری خود اطلاع نداشتند و در حدود 50 هزار نفر نیز در مرحله پیش از دیابت قرار داشتند.

با توجه به این که بیماری دیابت مهمترین نهادهای بدن را درگیر و هزینه سنگینی برای فرد و نظام سلامت ایجاد می‌کند، برنامه غربالگری دیابت مجدداً از سال 86 در دستور کار وزارتخانه قرار گرفته است.

تغییر الگوی ابتلا

تا چند دهه پیش، بیشتر مبتلایان به دیابت نوع دوم از گروه سنی  بالای 50 سال بودند، اما امروز در کشورهای غربی بیشتر مبتلایان در گروه سنی کمتر از 40 سال قرار دارند.

بخصوص در امریکا کودکان و نوجوانان در سن دبستان و دبیرستان به دیابت نوع دوم که مخصوص بزرگسالان است، مبتلا می‌شوند.

در ایران نیز سن ابتلا کاهش یافته و بیشتر مبتلایان به دیابت نوع دوم در گروه سنی40 تا 60 سال قرار دارند در حقیقت کاهش سن مبتلایان به دیابت در ایران و دیگر کشورها و همچنین تغییر نحوه ابتلا ، از خانواده‌های ثروتمند به سمت خانواده‌های با درآمد متوسط یا فقیر از جدی‌ترین نگرانی‌های متولیان بخش سلامت محسوب می‌شود.

علت اصلی کاهش سن ابتلا، وزن بالا و کم تحرکی افراد است. چندین سال پیش مرسوم بود که بیماری دیابت بیماری ثروتمندان است.

ثروتمندان زیاد غذا می‌خورند، چاق می‌شوند و به دیابت مبتلا می‌شوند اما امروز این طرز فکر تغییر یافته است و بیماری دیابت در میان طبقه متوسط و فقیر بیشتر شیوع پیدا کرده است.

امروزه ثروتمندان غذای سالم می‌خورند و از طریق رفتن به باشگاه‌های ورزشی و فعالیت بدنی کافی سلامت بدن خود را تضمین می‌کنند.

از سوی دیگر می‌توانند بموقع به پزشک مراجعه کنند و دارو‌های لازم را مصرف کنند در حالی که طبقه متوسط و فقیر عملا از غذای سالم محروم بوده و نمی‌توانند غذا را انتخاب کنند. در اقشاری که اصطلاحا پشت میزنشین هستند تحرک بدنی نیز کم است در نتیجه وزن بالا می‌رود.

این الگو امروزه سراسر دنیا را فرا گرفته است و ایران هم از این الگو مستثنا نبوده است. از سوی دیگر، ما غذای سنتی ایرانی را کنار گذاشته‌ایم که اتفاقا غذای سالم و بی‌ضرری است زیرا شامل مقدار کمی‌ گوشت و چربی و مقدار زیادی حبوبات و نشاسته و سبزیجات است و امروز ، طبقه متوسط و کم درآمد بیشتر تمایل به غذا‌های غربی دارد. غذاهای آماده، نوشابه، انواع سرخ کردنی‌ها و چیپس  جایگزین حبوبات و سبزیجات شده است.

آموزش ناکافی

هر فرد دیابتی حدودا به 15 ساعت آموزش در سال احتیاج دارد علاوه بر آن، برای پیشگیری اولیه به منظور جلوگیری از ابتلای مردم به بیماری دیابت نیازمند آموزش عمومی‌ درباره این بیماری هستیم.

هزینه درمان بیماری دیابت سالانه معادل 400 یورو است ؛ در حالی که اگر درمان این بیماری به عنوان پیشگیری ثانویه بموقع آغاز نشود، هزینه‌های آن سالانه 24 برابر می‌شود و عوارض وخیمی‌از جمله کوری، از دست دادن کلیه و ابتلا به بیماری‌های قلب و عروق آنان را تهدید می‌کند.

متاسفانه یکی از عمده‌ترین مشکلات درمان و پیشگیری از این بیماری در کشور مساله آموزش است خوشبختانه در حال حاضر در کشور مشکل کمبود دارو و انسولین وجود ندارد. اما همچنان دیر مراجعه کردن مردم به پزشکان و تاخیر در آگاهی یافتن از ابتلا به دیابت و پس از آن نحوه صحیح مراقبت مشکل کشور محسوب می‌شود.

درمان بیماری دیابت علاوه بر مصرف دارو که هزینه آن به وسیله بیمه‌ها پرداخت می‌شود، نیازمند آموزش و مشاوره بیمار در مورد تغذیه مناسب ، تغییر سبک زندگی و کنترل روزانه قند خون است که متاسفانه تا زمانی که سازمان ‌های بیمه‌ای و مسوولان و برنامه‌ریزان کشور هزینه‌های آموزش عموم مردم و مبتلایان به دیابت را نپردازند تا جامعه با آگاهی از این بیماری بداند، چگونه با دیابت زندگی کند، عملا کار زیادی نمی‌توان کرد و حرف‌ها در حد شعار باقی می‌ماند.

واقعیت این است که بسیاری از بیماران دیابتی ما، به رغم مصرف دارو، قادر به کنترل صحیح بیماری خود نیستند. در حالی که بر تعداد بیماران روز به روز افزوده می‌شود.

در عین حال با رقم فعلی بیماران و افزایش تعداد بیماران طی سال‌های آینده لازم است که بودجه قابل توجهی برای آموزش افراد سالم، متخصصان، بیماران و سیاستگذاران بهداشتی و درمانی اختصاص یابد و بخصوص بودجه خاصی را به کنترل‌های روزانه بیماران فعلی اختصاص دهند.

در حال حاضر هیچ یک از شرکت‌های بیمه هزینه‌ای برای آموزش و مراقبت‌های پیشگیرانه روزانه به بیماران پرداخت نمی‌کنند. در حالی که بیماران دیابتی پیش از مصرف مستمر دارو، نیازمند آموزش و آگاهی هستند که بدانند چگونه بیماری خود را کنترل کنند.

علی اخوان بهبهانی