امیدی جدید برای درمان ناشنوایی‌

در قسمت حلزون یعنی اندام شنوایی گوش داخلی تعداد بسیار زیادی سلول‌های مویی نازک قرار دارند که با ایجاد پیام‌های عصبی به فرکانس‌های صوتی واکنش نشان می‌دهند. این پیام‌ها از راه عصب شنوایی به مغز می‌روند و صدا در مغز حس می‌شود. سلول‌های مویی مزبور به صدا بسیار حساسند و در اثر سطوح بالای صدا به آسانی تخریب می‌شوند. در ابتدا این آسیب موقتی است و با کاهش خفیف شنوایی و وزوز گوش برای مدت چند ساعت همراه است. هر چه تماس با صدای شدید افزایش یابد، سلول‌های مویی بیشتری از میان می‌روند و همچنین ساختمان‌های اطراف گوش داخلی دچار آسیب دائمی و سرانجام مرگ می‌شوند و در نتیجه آسیب شنوایی به طور پیشرونده بدتر می‌شود.سلول‌های مویی شنوایی در گوش داخلی در واقع گیرنده‌های حسی - حرکتی توانایی در انتقال صدا و سیگنال‌های تعادلی بدن هستند و از میان رفتن این سلول‌ها بزرگ‌ترین دلیل ناتوانی در شنوایی و تامین تعادل بدن است. هنوز راه موثری برای ترمیم سلول‌های مویی گوش داخلی در پستانداران مشخص نشده است. شیوع ناشنوایی ژنتیکی بیش از 1 نوزاد در هر 1000 تولد زنده است. ناشنوایی شایع‌ترین نارسایی مزمن است و دلیل غیرقابل برگشت بودن صدمه به سلول‌های مویی در پستانداران عدم جایگزینی آنها به شیوه تقسیم و یا تمایز دیگر سلول‌های اپی‌تلیالی گوش داخلی است.

به منظور یافتن راه‌حل درمانی برای این بیماری روش‌های مختلفی در سال‌های متمادی در سراسر جهان مورد تحقیق و مطالعه قرار گرفته‌اند که تاکنون نتایج  اثربخش چندانی از هیچ‌کدامشان حاصل نشده است. از آنجایی که سلول‌های بنیادی در بسیاری از حوزه‌های علم نویدبخش حرکت‌های خوب و مثبتی بوده، در درمان ناشنوایی هم مورد توجه قرار گرفت. چرا که این سلول‌ها پتانسیل بسیار بالایی برای تمایز به تمامی انواع سلول‌های گوش داخلی داشتند. به این منظور برای اولین بار در سال 2003 تمایز سلول‌های بنیادی برای ترمیم سلول‌های مویی پستانداران مطرح  و گام بزرگی در استفاده از سلول‌های بنیادی به منظور جایگزینی سلول‌های مویی داخلی برداشته شد. محققان مرکز تحقیقات گوش، حلق و بینی دانشگاه علوم پزشکی ایران هم کار مهمی را در این حوزه شروع کرده‌اند. کاری که در این طرح به گفته پژوهشگران انجام شده، با توجه به مرور مقالات و گزارش‌های موجود در منطقه خاورمیانه بی‌نظیر بوده است.

تلاش برای درمانی غیرتهاجمی‌

ناشنوایی و اختلال‌ در شنوایی‌ عبارت‌ است‌ از کاهش‌ توانایی‌ یا ناتوانی‌ کامل‌ در شنیدن‌.

محققان مرکز تحقیقات گوش، حلق و بینی دانشگاه علوم پزشکی ایران با حمایت دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری طی تحقیقاتی 2 ساله موفق به تمایز سلول‌های بنیادی مغز استخوان با سلول‌های مویی شنوایی گوش داخلی در مدل حیوانی شدند.

دکتر محمد فرهادی، مدیر این گروه تحقیقاتی، درباره اهمیت این طرح می‌گوید: در این تحقیق که روی موش انجام شد، موفق شدیم به بهترین شرایط کشت سلول برای به دست آوردن درصد بالایی از سلول‌های مویی شنوایی دست یابیم و با استفاده از تکنیک‌های پیشرفته آزمایشگاهی، سلول‌های متمایز شده در حضور مارکرهای اختصاصی سلول‌های مویی شنوایی تایید شدند.

وی می‌افزاید: با توسعه این روش که در مرحله آزمایشگاهی و روی موش با موفقیت انجام شده می‌توان با استفاده از سلول‌های بنیادی مغز استخوان افراد ناشنوا، سلول‌های مویی شنوایی تولید و به آنها پیوند زد که در این روش مشکل پس زدن سلول‌ها وجود ندارد. به این ترتیب گام بزرگی در بهبود پرجمعیت ترین معلولیت جهانی برداشته می‌شود.

به گفته دکتر فرهادی، معلولیت شنوایی به نام معلولیت خاموش شایع‌ترین معلولیتی است که در دنیا وجود دارد. خوشبختانه به برکت توسعه علمی، امروزه با انجام کاشت حلزون شنوایی افرادی که به صورت مادرزاد ناشنوا هستند، از نعمت شنوایی برخوردار می‌شوند که در کشور ما از حدود 17 سال پیش، با دستیابی به این دانش هزاران نفر شنوا شدند.

وی در توضیح مراحل تحقیقاتی طرح تمایز سلول‌های بنیادی به سلول‌های مویی شنوایی گوش داخلی می‌گوید: در این تحقیقات پس از گرفتن سلول‌های بنیادی مغز استخوان موش بالغ، ابتدا حیوان را با رعایت اخلاق پزشکی ناشنوا و سپس سلول‌ها را از یک مسیر خاص به گوش میانی حیوان تزریق کردیم و طی تست‌های آزمایشگاهی مشخص شد حیوان شنوایی خود را به دست آورده است.

دکتر فرهادی ضمن اعلام این که این طرح هنوز در فاز آزمایشگاهی و در حد نمونه است، می‌افزاید: این دانش تنها در چند کشور جهان مانند آمریکا و چین در حد نمونه آزمایشگاهی ارائه شده است که ویژگی‌هایی چون استفاده از سلول بنیادی بالغ را نداشته‌اند.

گام به گام تا درمان  معلولیت خاموش‌

پیش از مطرح شدن سلول‌های بنیادی، در درمان ناشنوایی‌های عصبی از کاشت حلزون استفاده می‌شد که این روش درمانی چند سالی است در مراکز متعدد کشور انجام می‌شود. اما به گفته دکترمروارید کمالی، یکی از مجریان طرح تمایز سلول‌های بنیادی مغز استخوان به سلول‌های مویی شنوایی گوش داخلی و محقق مرکز تحقیقات گوش، گلو و بینی دانشگاه علوم پزشکی ایران، درخصوص پیوند سلول‌های بنیادی در درمان ناشنوایی‌های عصبی تاکنون در دنیا هیچ مرکزی، طبق گزارش‌های موجود، این کار را روی انسان انجام نداده است. و اما درباره تمایز سلول‌های بنیادی به سوی سلول مویی‌شکل شنوایی، در مراکز متعددی مانند دانشگاه استنفورد در آمریکا، دانشگاه هاروارد در آمریکا، دانشگاه ویرجینیا در آمریکا، دانشگاه راکفلر در آمریکا و دانشگاه بیجینگ در چین  از سال 2003 که همگی دانشگاه‌های بسیار عالی هستند، این کار روی دیگر لاین‌های موجود مانند سلول‌های بنیادی جنینی و یا سلول‌های بنیادی مزانشیمی حیواناتی که تراریخته شده‌اند، انجام شده است که به مراتب ساده‌تر از کار ماست.

از آنجایی که این کار روی سلول‌های بنیادی مغز استخوان موشی انجام شده که  تراریخته نبوده است و نیز چون هیچ انسان تراریخته‌ای وجود ندارد بنابراین، این روش در انسان هم کاربرد خواهد داشت.

کمالی درباره روند کاری این طرح می‌گوید: شروع اجرایی کار تیم 6 نفره محققان این مرکز به 2 سال پیش، شروع علمی از اسفند سال پیش و شروع عملی کار به نیمه خرداد برمی‌گردد و به آن دلیل که دیگر روش‌های شنوا کردن انسان‌های ناشنوای عصبی گران و پردردسر است، برآنیم که روش ساده‌تر و کم‌هزینه‌تری را در انسان‌ها به کار ببریم که این کار گامی است برای رسیدن به این هدف.این طرح در مرکز تحقیقات گوش، حلق و بینی دانشگاه علوم پزشکی ایران با حمایت دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری انجام شده است و امیدوارم در آینده بتوانیم روزی با روش‌های غیر تهاجمی انسان ناشنوایی را به کمک فناوری و سلول‌های خودش شنوا کنیم.

بهاره صفوی‌