با گسترش شهرنشینی، علوم جغرافیایی در گستره شهری کاربرد‌های ویژه‌ای پیدا کرده است کما این که امروزه رشته‌هایی همچون مدیریت و برنامه‌ریزی شهری، اطلاعات مدون وگردآوری شده و آکادمیک بهینه‌سازی محیط شهری زیرمجموعه‌های متنوعی از علم وسیع جغرافیا را تشکیل داده‌است. دانش جغرافیا برخلاف تصور عموم فقط طبیعت و منابع طبیعی را در نظر نمی‌گیرد و با بسیاری از روش‌های زندگی ما آمیخته است.
کد خبر: ۱۷۴۶۱۹
در این شرایط و با توجه به نیاز دانشجویان به آشنایی با علوم و فناوری روز این عرصه از یک سو و گرایشات آنها با مباحث و دغدغه‌های مدیران برنامه‌ریزی شهری و مشکلات واقعی کار همایشی تحت عنوان مخاطرات محیطی بزودی در کرج برگزار خواهد شد.

ناگفته نماند که یکی از زیر گروه‌های مبحث مخاطرات محیطی، بررسی مسائل ومشکلات برنامه‌ریزی و مدیریت شهری است و استفاده از فناوری‌های  نوین همچون سامانه اطلاعات جغرافیایی «GIS» به عنوان یکی از ملزومات این مبحث مطرح است تا شرکت‌کنندگان در این سمینار با ابعاد این بخش آشنایی پیدا کنند.

ایرانیان باستان نقش برجسته‌ای در پایه‌گذاری علم نقشه‌برداری داشته‌اند. اکتشافات دریایی که از زمان گذشته انجام گرفته است موید این مطلب است. در ایران باستان می‌توانستند عرض جغرافیایی را تعیین کنند ولی تعیین طول جغرافیایی با دشواری بسیار همراه بوده است. آنها برای مسافرت‌های خود نیاز به نقشه داشتند و نقشه‌هایی نیز بدون توجه به فواصل رسم می‌شده است.

تعیین موقعیت در روی زمین و فراهم آوردن هر گونه نقشه در جهان باستان نیز نیاز به در دست داشتن ابزارها و بهره‌وری از قواعدی داشته است. مصریان روش‌هایی برای اندازه‌گیری ارتفاع بین دو نقطه و تعیین فاصله افقی آن دو داشته‌اند طناب، تراز و گونیا از ابزارهای نخستین نقشه‌برداری بوده‌اند و کم‌کم  تراز و خط‌کش و پرگار به آن افزوده گشت. دانشمندان دوران باستان نیز  به کمک اسطرلاب عرض جغرافیایی و با استفاده از رصدهای زمان‌سنجی طول جغرافیایی را در هر نقطه از مرز اندازه گیری می‌‌کردند.

سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی چه هستند؟

سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی(Geographic Information Systems)  که از این پسGIS  نامیده می‌شوند سیستم‌های کامپیوتری هستند که جهت ذخیره و بکارگیری اطلاعات جغرافیایی از آنها استفاده می‌شود. امروزه داشتن درک بهتری از GIS  به منظور استفاده بهینه از آن، برای مدیران و تصمیم‌گیران و کاربران این سیستم‌ها ضروری است.

حمیده فروتن‌خواه، یکی از مدیران اجرایی سمینار مخاطرات شهری می‌گوید: به طور کلی یک سیستم اطلاعات جغرافیایی برای جمع آوری، ذخیره، تجزیه و تحلیل داده‌هایی استفاده می‌شود که موقعیت جغرافیایی آنها یک مشخصه اصلی و مهم محسوب می‌شود به عبارت دیگر این سیستم‌ها برای جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل کلیه اطلاعاتی که به نحوی با موقعیت جغرافیایی در ارتباط هستند به‌کار برده می‌شوند.

این اطلاعات ممکن است به صورت نقشه، جداولی از داده‌ها و یا فهرست‌هایی از اسامی یا آدرس‌ها باشند و کار کردن با این حجم زیاد داده‌ها با روش‌های معمولی و غیرکامپیوتری بسیار مشکل و وقت گیر و در بعضی موارد حتی غیرممکن است.

هنگامی که همین داده‌ها وارد یک GIS  می‌شوند می‌توان براحتی انواع پردازش‌ها و تجزیه و تحلیل‌ها را با صرفه‌جویی درهزینه و زمان انجام داد. اولین نمونه از یک GIS  ملی، GIS  کانادا یا CGIS  بوده که از سال‌های آخر دهه 60 به این طرف به طور پیوسته استفاده شده است. همچنین در اروپا سیستم CORINE که یک GIS  است توسط جامعه اروپا در حال شکل‌گیری است.

سرعت زیاد و کاهش هزینه در پردازش اطلاعات جغرافیایی

قابلیت کارکردن با داده‌های مکانی و اطلاعات توصیفی مربوط به آنها و ترکیب انواع مختلف داده‌ها در یک آنالیز با سرعت زیاد با روش‌های دستی سازگارنیست.

حمیده فروتن خواه تاکید می‌کند: توانایی اجرای آنالیزهای مکانی پیچیده، مزیت کمی و کیفی را برای GIS  فراهم می‌کند. انجام پردازش‌های تکراری با در نظر گرفتن شرایط مختلف برای دستیابی به نتیجه بهینه تنها توسط کامپیوتر امکان پذیر است که می‌تواند این‌‌گونه عملیات را با سرعت زیاد و هزینه نسبتا کم انجام دهد.

این توانایی تجزیه و تحلیل داده‌های مکانی است که GIS  را از دیگر سیستم‌های گرافیکی کامپیوتری مجزا می‌سازد. امکان انجام آنالیزهای پیچیده با مجموعه داده‌های مختلف مکانی و غیرمکانی به صورت توام، مهم‌ترین قابلیت GIS  می‌باشد که نمی‌توان آن را با روش‌های دیگر مثل روش‌های آنالوگ انجام داد. توانایی تجزیه و تحلیل توام داده‌های مختلف، امکان ایجاد و استفاده از اطلاعات مکانی را به شکلی کاملا متفاوت با گذشته فراهم می‌سازد.

دلا‌یل استفاده ازGIS 

امروزه وجود اطلا‌عات به روز، به منظور شناخت عوامل طبیعی و انسانی با هدف بهره‌گیری از آن در برنامه‌ریزی توسعه پایدار، امری بدیهی است. به همین دلیل استفاده از اطلا‌عات در بعد سیستم (جی آی اس) می‌تواند در مواردی چون  پاسخگویی به نیاز کاربران در کلیه زمینه‌ها، ساماندهی و افزایش بهره‌وری از منابع موجود، بهینه‌سازی سرمایه‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها، ابزاری مفید در جهت تصمیم‌گیری مدیران، سرعت و دقت کار و تعیین قابلیت‌های توسعه در مناطق و مکان‌های مختلف کاربرد دارد.

مهندس یاری تاکید می‌کند: اهمیت کاربرد اطلاعات در مدیریت شهری و اجرای طرح‌ها و قوانین و همچنین در برخورد با بحران‌های سیاسی، اجتماعی و طبیعی بر کسی پوشیده نیست، اما در این رهگذر وجود یک سیستم منطقی، از ملزومات اولیه این کاربرد است. چرا که باید سیستمی وجود داشته باشد تا بتوان در قالب آن به ساماندهی و تعیین روش‌های دریافت، پردازش و ارائه اطلاعات پرداخت، سیستمی که بتوان در آن حدود فعالیت‌های شهری، میزان و نوع اطلاعات مورد نیاز، چگونگی ذخیره و نگهداری، نحوه پردازش‌ها و از همه مهم‌تر چگونگی ارتباط کاربران با اطلاعات و استفاده از آنها را مشخص کرد.

مدیریت بحران

زیر سیستم‌های شهری خود در قالب آژانس‌ها و دپارتمان‌هایی هستندکه مسوولیت مدیریت و کنترل قسمتی از عملکردهای شهری را به عهده دارند و مجموع فعالیت‌های آنها موجب ادامه حیات و ثبات شهری می‌شود.

مهم‌ترین این زیر سیستم‌ها عبارتند از: حمل و نقل، ساختمان، توزیع انرژی، سیستم ارتباطات، سیستم انتقال آب‌های سطحی و زیر زمینی، زمین شناسی، اکو سیستم، ضایعات و زباله‌ها، توزیع آب و غذا، زون‌های اقتصادی و جمعیت.

شناخت تک تک این سیستم‌های عناصر تشکیل دهنده آنها از یک طرف، شناسایی روابط سیستم‌ها با یکدیگر و چگونگی تعامل بین آنها به مدیران شهری کمک می‌کند که در جهت برنامه‌ریزی برای توسعه‌های آتی و کنترل روند جاری امور شهری و حفظ امنیت و آرامش دچار مشکل نشوند و هم در صورت وقوع حوادث و بحران‌های احتمالی به تعیین و تشخیص صحیح علل و عوامل بحران‌زا و مکان‌های وقوع آنها پرداخته تا بتوانند آمادگی‌های لازم جهت جلوگیری و پیشگیری از گسترش بحران و حفاظت از مناطق مستعد بروز بحران و همچنین دادن پاسخ‌های مناسب به مناطق آسیب دیده را فراهم آورند.

کاربردهای سیستم مدیریت شهری‌

برخی از کاربردهای سیستم مدیریت شهری عبارتند از  کاربردهای سیستم اطلاعاتی جغرافیایی (جی‌آی‌اس) در راه‌آهن، نقش جی آی اس و کاربرد موبایل،در صنعت خودرو، بخدمت‌گیری جی آی اس در مباحث زمین شناسی، مدیریت ترافیک و سانحه به کمک یک سیستم تلفیق یافته از جی آی اس و جی پی اس و ارائه و بررسی راهکارهای ممکن در جمع‌آوری سوانح، کنترل ترافیک و مدیریت خدمات اضطراری پس از وقوع سانحه.

ارتباط GIS با بحث فناوری اطلاعات

فروتن خواه می‌گویدGIS : ابزاری است که در خدمت مدیریت برنامه‌ریزی و طراحی شهری قرار دارد. آنچه GIS  را از سایر سیستم‌ها متمایز می‌کند، بخش تحلیل توصیف آن است که سیستمی است کامپیوتری که می‌تواند داده‌های توصیف کننده مکان‌ها و فضاهای روی سطح زمین را نگهداری کرده و از آن بهره‌برداری کند. برنامه‌ای که برای ورود مدیریت و تجزیه و تحلیل و نمایش اطلاعات جغرافیایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

مهم‌ترین هدفی که GIS  دنبال می‌کند دستیابی به روش‌های استراتژیک در به‌کارگیری اطلاعات جغرافیایی به منظور تقویت فرآیند تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی در هر امری (موضوعی) ‌است و ارزیابی و بررسی تغییرات مکان‌های جغرافیایی و مراحل مختلف شرایط در طول زمان می‌باشد.

استفاده از GIS در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری‌

مدیریت مکانی و زمانی جمعیت و به دنبال آن خدمات بهینه به جامعه شهری، مسیریابی بهینه و مدیریت شبکه ترانزیت جاده‌ای، سازمان دهی سیستم حمل و نقل و کنترل هوشمند ترافیک، مدیریت بحران جهت پیشگیری حداکثر از خسارات ناشی از حوادث طبیعی، نقشه‌های پارک‌ها و فضای سبز شهری و همچنین نقشه‌هایی جهت تعیین مناطقی با اولویت بالا برای ایستگاه‌های اضطراری، تعیین مناطق امن و پر خطر از لحاظ میزان جرم و جنایت، بهترین مکان برای دفن زباله‌های شهری، مکان یابی اقتصادی و در نهایت آمایش فضاها و المان‌های شهری، از جمله قابلیت‌های سامانه اطلاعات جغرافیایی است.

علاوه بر این، با کاربرد GIS  می‌توان ضمن بالابردن سرعت و سهولت مطالبات شهری مانند سیر تحول شهر، عمران و توسعه پیشنهادی مورد نظر و مدل‌سازی توسعه آینده را برای برنامه‌ریزی شهری آنالیز کرد.

تفاوت GIS  با سیستم کاردیوگرافی

یک GIS   نباید با یک سیستم کارتوگرافی که نقشه‌ها را به طور اتوماتیک ذخیره می‌کند، اشتباه گرفته شود و چیزی که GIS  را از سیستم‌های تهیه نقشه مجزا می‌سازد، همان توانایی ترکیب کردن داده‌هاست.

مهندس احمد یاری، کارشناس سیستم‌های مدیریتی در این ارتباط می‌گوید: کاردیوگرافی به سیستم‌هایی گفته می‌شود که به صورت رقومی در کامپیوتر ذخیره می‌شوند اما اطلاعاتی که از ترکیب لایه‌های مختلفی از داده‌ها به روش‌های مختلف و با دیدگاه‌های مختلف به‌دست می‌آیند عملکرد اساسی یک GIS  است.

سیستم اطلاعات جغرافیایی ابزاری قدرتمند برای کار با داده‌های مکانی هستند. در این سیستم داده‌ها به‌صورت رقومی نگهداری می‌شوند لذا از نظر فیزیکی حجم کمتری را نسبت به روش‌های سنتی (مانند نقشه‌های کاغذی) اشغال می‌کنند. در یک سیستم GIS  با استفاده از توانایی‌های کامپیوتر مقادیر بسیار عظیمی از داده‌ها را می‌توان با سرعت زیاد و هزینه نسبتا کم نگهداری و یا بازیابی  کرد.

و کلام آخر...

امروزه اکثر شهرهای بزرگ دنیا با استفاده از سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی اداره می‌شوند بخصوص در سطح محلی آن بسیار متداول است اما با این حال کشورهای کمتر توسعه یافته چندان توجهی به این امر فکری و کمترروی GIS  سرمایه‌گذاری می‌کنند. با این حال جای هیچ شکی نیست که در قرن حاضر طراحی و برنامه‌ریزی شهری بدون استفاده از این ابزار قدمی برنخواهد داشت.

پونه شیرازی‌

newsQrCode
ارسال نظرات در انتظار بررسی: ۰ انتشار یافته: ۰

نیازمندی ها