ارتقای فناورانه صنعت در شبکه تحقیق ‌و توسعه

از مهم‌ترین اقداماتی که به‌خوبی دو زنجیره فناوری و نوآوری و اقتصاد کلان کشور را به هم متصل می‌کند، شکل‌دهی و افزایش فعالیت‌های تحقیق و توسعه در دل این بنگاه‌های اقتصادی و شرکت‌های بزرگ صنعتی است. زیرا از سویی تحقیق و توسعه موجب بهبود کیفیت محصولات، به‌روزرسانی آن‌ها متناسب با نیاز جامعه و رونق تولید در این مجموعه‌ها می‌شود، از سوی دیگر امکان رشد و توسعه و فرصت رفع نیاز‌های صنعت داخلی را برای مجموعه‌های دانش‌بنیان و متخصصان و نخبگان کشور فراهم می‌کند. در همین راستا معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، برنامه جدیدی را با عنوان «شبکه ملی مدیران تحقیق و توسعه و نوآوری کشور» راه‌اندازی کرده تا ضمن ایجاد پیوندی میان فعالان این عرصه، تأکیدی بر اهمیت تحقیق و توسعه در پیشبرد اهداف تولیدی و صنعتی داشته باشد و توجه شرکت‌ها را بیش از پیش متوجه این موضوع کند. در گفتگو با دکتر ابوالفضل باقری، مشاور معاون سیاست‌گذاری و ارزیابی راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری جزئیات و ضرورت اجرای این برنامه را جویا شده‌ایم.  

شدت تحقیق و توسعه یا همان میزان سرمایه‌گذاری بر پروژه‌های تحقیق و توسعه نسبت به تولید ناخالص داخلی کشور (GDP)، از جمله شاخص‌های مهم جهانی برای نشان‌دادن توانمندی کشور‌ها در توسعه فناوری و نوآوری به‌شمار می‌رود. هرچه شدت تحقیق و توسعه در کشوری بالاتر باشد، آن کشور ثروت و رفاه بالاتر و اقتصاد پویاتری خواهد داشت. به همین خاطر بالابردن میزان شدت تحقیق و توسعه از اهداف سیاست‌گذاری در تمام کشورهاست. دکتر باقری در این‌خصوص به پیشران می‌گوید: «این میزان در کشور‌های پیشرودربین۳تا۵درصد برآورد می‌شود؛ درحالی که براساس بررسی‌ها، میزان این شاخص در کشورما ۰.۸۵درصد گزارش شده است و با توجه به میزان هزینه‌کرد ناخالص تحقیق و توسعه (۹.۳میلیارد دلار) کشور در رده ۲۹جهان قرار دارد.»
وی می‌افزاید: «این در حالی است که رهبر معظم انقلاب بار‌ها در سخنان‌شان به ضرورت ارتقای شدت تحقیق و توسعه در کشور به میزان ۳ تا ۴ درصد تأکید کرده‌اند و در برنامه ششم توسعه نیز دستیابی به میزان ۳ درصد هدف‌گذاری شده بود.»

انواع شاخص‌های شدت تحقیق و توسعه
به گفته مشاور معاون سیاست‌گذاری و ارزیابی راهبردی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، شاخص شدت تحقیق و توسعه شامل دو زیرمجموعه است: 
شاخص بِرد (Berd): میزان سرمایه‌گذاری تحقیق ‌و توسعه در بخش خصوصی شرکت‌ها نسبت به تولید ناخالص داخلی
شاخص گِرد (Gerd): میزان سرمایه‌گذاری تحقیق ‌و توسعه در دولت نسبت به تولید ناخالص داخلی
دکترباقری تصریح می‌کند:«درکشورما سهم دولت ازسرمایه‌گذاری دربخش تحقیق ‌وتوسعه بیش از۴۰درصدوسهم بنگاه‌های خصوصی حدود ۲۵درصد است.این درحالی است که این نسبت درکشورهای پیشرفته کاملا برعکس است؛ برای مثال در آمریکا سهم دولت تنها ۱۰.۳۶درصد و سهم بنگاه‌های تجاری۷۲.۵۷درصد برآورد می‌شود. درواقع کشور ما علاوه‌بر این‌که نیاز دارد به‌صورت کلی شاخص شدت تحقیق ‌و توسعه در کشور را افزایش دهد، باید بتواند مشارکت بخش خصوصی یعنی بنگاه‌های اقتصادی و بازیگران تأثیرگذار در اقتصاد کشور در این حوزه را نیز افزایش دهد تا شاهد اثرگذاری مثبت رشد این شاخص بر توسعه فناوری و نوآوری باشیم. 
 
دلایل پایین بودن شدت تحقیق ‌و توسعه در کشور
دکتر باقری درخصوص علت پایین بودن این شاخص در کشور توضیح می‌دهد: «اعمال‌ تحریم‌های بین‌المللی علیه کشور و وجود بازارهای انحصاری ازمهم‌ترین عواملی است که موجب شده اقتصاد کلان کشور چندان به سمت توسعه دانش سوق پیدا نکند. علاوه‌بر این، کم‌توجهی به سازماندهی تحقیق ‌و توسعه در ارکان شرکت‌ها و بنگاه‌های خصوصی، کمبود زیرساخت‌های تست و آزمون و آزمایشگاه‌های تحقیق ‌و توسعه، تخصیص منابع مالی شرکت‌ها به فعالیت‌های کم‌ریسک و زودبازده، خطر شکست برنامه‌های تحقیق ‌و توسعه و تجارب ناموفق از دیگر دلایل پایین بودن شدت تحقیق ‌و توسعه در کشور به شمار می‌رود.»
 
قانون جهش سکوی افزایش شدت تحقیق ‌و توسعه 
با تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان که از مهم‌ترین اهداف آن استفاده از ظرفیت‌های موجود در بنگاه‌های بزرگ اقتصادی برای توسعه زیست‌بوم دانش‌بنیان کشور است، در دوره چهارم معاونت علمی تلاش شد تا بسته‌های حمایتی جدیدی بر مبنای همین قانون برای حمایت و هدایت شرکت‌های بزرگ به سوی تحقیق و توسعه و نوآوری طراحی شود. دکتر باقری می‌گوید: «حمایت اعتبار مالیاتی از جمله ابزارهایی‌ است که می‌تواند به ارتقای این شاخص در کشور کمک کند؛ اما اجرایی‌سازی آن صرفا براساس قانون جهش تولید دانش‌بنیان نمی‌تواند متضمن افزایش شدت تحقیق و توسعه در کشور باشد و به ابزارهای مکملی نیاز خواهد داشت تا اثربخشی این طرح را افزایش دهد؛ از جمله این اقدامات طرح شبکه ملی مدیران تحقیق و توسعه و نوآوری کشور» است.وی درخصوص اهمیت این برنامه توضیح می‌دهد: «متأسفانه در بیشتر شرکت‌های بزرگ اقتصادی کشور یا واحد تحقیق و توسعه احداث نشده یا به آن توجه کافی نمی‌شود. در این برنامه قرار است با گردهم‌آوردن مدیران و فعالان حوزه تحقیق ‌و توسعه کشور فرصتی برای اشتراک‌گذاری تجارب، هم‌افزایی، شناسایی مسائل مشترک، توانمندسازی و نیز ارائه خدمات ویژه به این مدیران در راستای گسترش فعالیت‌های تحقیق ‌و توسعه فراهم شود تا درنهایت سرمایه‌گذاری و تحقیق ‌و توسعه هدفمند در بخش خصوصی شکل بگیرد.»
به گفته دکتر باقری، رویکرد اصلی معاونت علمی‌، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در راه‌‌اندازی شبکه ملی مدیران تحقیق ‌و توسعه و نوآوری کشور، تعریف پروژه‌های تحقیق ‌و توسعه مأموریت‌گرا، تأمین مالی و اجرای پروژه‌های شبکه‌سازی و تأمین زیرساخت‌های مشترک تحقیق ‌و توسعه صنعتی، توانمندسازی فردی، ارتقای دانش و مهارت‌های افراد مؤثر در تحقیق ‌و توسعه و تقویت نهاد تحقیق ‌و توسعه در شرکت‌هاست تا در نهایت شاهد رشد شاخص بِرداز۰.۳درصد به ۰.۵درصد در مدت دو سال باشیم. 
 
مخاطبان شبکه 
مخاطبان این برنامه قرار است مدیران تحقیق ‌و توسعه شرکت‌ها و هلدینگ‌های بزرگ صنعتی، اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌ها و پژوهشگران برجسته ارتباط با صنعت، مدیران تحقیق ‌و توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان پیشرو و مدیران تحقیق ‌و توسعه و نوآوری در دستگاه‌های اجرایی باشند اما در گام اول اجرای این طرح به‌صورت پایلوت مخاطبان زیر هدف قرار گرفته‌اند: 
 ۱۰۰ شرکت برتر فهرست IMI۱۰۰ که شرکت‌های برتر کشور براساس میزان فروش هستند 
 ۱۰۰ شرکت دانش‌بنیان برتر براساس میزان فروش 
 شرکت‌هایی که روی موضوعات اولویت‌دار کار می‌کنند و از سوی ستادهای زیرمجموعه معاونت علمی یا وزارت صمت معرفی می‌شوند 
این شبکه‌سازی و برنامه‌های حمایتی برآمده از آن، در تلاش است تا اهمیت واحد تحقیق ‌و توسعه و افراد فعال در آن را برای شرکت‌ها پررنگ کند و به نوعی اعتباربخشی و هویت‌بخشی کند.
 
خدمات اختصاصی
دکتر باقری با تأکید براین موضوع که قراراست در این برنامه مدیران شرکت‌ها بیشتر به اهمیت و اثرگذاری افراد شاغل در واحد تحقیق ‌و توسعه پی ببرند، تصریح می‌کند: «در این راستا در این برنامه معاونت علمی فقط با مدیران تحقیق ‌و توسعه شرکت‌ها در ارتباط خواهد بود و شرکت‌ها قرار است از طریق فعالیت‌های این بخش از حمایت‌های درنظر گرفته‌شده، بهره‌مند شوند. با همین هدف، اعضای شبکه درراستای ارتقای فعالیت‌های تحقیق ‌و توسعه در شرکت خود از خدماتی ویژه‌ای بهره‌مند خواهند شد. ویژه‌سازی این خدمات در بخش اعتبار مالیاتی انجام شده وطراحی خدمات ویژه دردیگر برنامه‌های حمایتی معاونت علمی در دست اجراست.» 
 
برنامه‌های ویژه برای اعضای شبکه 

۱) اعتبار مالیاتی
 
خدمات هدایت‌گری از طریق کارگزاران
هدایت‌گری برای تعریف موضوع پروژه تحقیق ‌و توسعه (منتورینگ در محل شرکت)
هدایت‌گری برای تکمیل پرسشنامه درخواست اعتبار مالیاتی
هدایت‌گری برای کمک به تکمیل صحیح پرسشنامه درخواست اعتبار مالیاتی
 
تسریع و تسهیل فرآیند ارزیابی اعتبار مالیاتی
پیش‌ارزیابی
اعلام سریع نتیجه ارزیابی پس از ارسال پرسشنامه
برگزاری جلسه اختصاصی با شرکت‌های عضو شبکه و بررسی طرح‌های ارسالی
راهنمایی برای تکمیل/ اصلاح پرسشنامه
پذیرش پروژه در طول سال و نه ‌فقط در دوره فراخوان

پذیرش هزینه جذب نیروهای جدید نخبه در واحد تحقیق ‌و توسعه

ارتباط مستقیم با دبیرخانه برنامه اعتبار مالیاتی

۲) حمایت از تأمین و توانمندسازی نیروی انسانی دانشی

پلتفرم بازگشت نخبگان
 پسادکتری صنعتی؛ تسهیل همکاری با متخصصان ایرانی مقیم خارج از کشور در تحقیق ‌و توسعه محصولات جدید
 برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی برای شرکت‌های عضو با همکاری متخصصان ایرانی مقیم خارج کشور

برگزاری دوره‌های آموزشی و بوت‌کمپ‌های توانمندسازی
 برگزاری دوره آموزشی DBA (با گرایش تحقیق ‌و توسعه و نوآوری) با همکاری دانشگاه‌های برتر کشور
 برگزاری کارگاه‌های آموزشی آشنایی با خدمات و حمایت‌های قانونی (تاکنون چهار کارگاه برگزار شده است)
 طراحی و برگزاری دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و میان‌مدت
 برگزاری نشست‌های انتقال تجربه

۳) بهره‌مندی از خدمات زیرساخت‌های مشترک
 
شبکه ملی آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی
تسهیل دسترسی به خدمات آزمایشگاهی برای فعالیت‌های تحقیق ‌و توسعه اعضا 
تخفیف و حمایت‌ باشگاه مشتریان در استفاده از خدمات آزمایشگاهی شبکه

 مرکز طراحی ایران
مشاوره تخصصی طراحی صنعتی محصولات
هدایت‌گری طراحی صنعتی، ساخت و تولید محصول، نمونه‌سازی و ...
مشاوره حقوقی در حوزه ثبت طرح صنعتی و مدل‌های کاربردی
جشنواره طراحی صنعتی ایران
 
برنامه تولید بار اول
 هدایت‌گری برای بومی‌سازی فناوری و تعریف طرح‌های تولید بار اول
 تسریع و تسهیل فرآیند استعلام «بار اول بودن طرح»
 تسریع و تسهیل فرآیند دانش‌بنیان‌شدن محصول تولید بار اول
 هدایت‌گری و تسریع فرآیند فراخوان، شناسایی، ارزیابی و احراز توانمندی مجریان
 
مراکز هم‌آفرینی (CDMO)
 ‌اشتراک‌گذاری تجهیزات کارگاهی و آزمایشگاهی برای توسعه نمونه اولیه
 اشتراک‌گذاری ظرفیت خط تولید
 ‌اشتراک‌گذاری زیرساخت لجستیک، زنجیره تأمین و شبکه توزیع
 
رویدادهای شبکه‌سازی و به‌هم‌رسانی
از دیگر اقدامات درنظر گرفته‌شده در طرح ارتقای شدت تحقیق ‌و توسعه، برگزاری رویدادهای شبکه‌سازی و به‌هم‌رسانی با حضور اعضای این شبکه است. اولین رویداد از این ‌دست دراسفند۱۴۰۲با مشارکت بیش از۶۰ نفر ازاعضا برگزارشد ودرآن اعضای شبکه با ظرفیت‌ها و مزایای طرح و نیز با نحوه برخورداری از حمایت‌های قانون جهش تولید دانش‌بنیان آشنا شدند. 
رویداد دوم، در تیرماه سال جاری و با حضور حدود ۱۲۰نفرازاعضای شبکه برگزارشدوطی این رویداد،نمایشگاهی از توانمندی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان مستعد پیمانکاری تحقیق ‌و توسعه برای اعضای شبکه نیز برپا شد.درواقع این رویدادها مدیران تحقیق ‌و توسعه ضمن شبکه‌سازی و آشنایی با ظرفیت‌های دیگر اعضای شبکه، فرصت آشنایی با حمایت‌هایی که در قانون برای توسعه این فعالیت‌ها دیده شده را نیز خواهند داشت.