دیپلماسی علم و فناوری فرصت طلایی ایران

در گفت‌وگو با جواد مشایخ، معاون توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی‌، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، مهم‌ترین اقدامات صورت‌گرفته در این زمینه را در طول دولت سیزدهم جویا شده‌ایم. 
در دولت سیزدهم، شاید بیش از هر زمان دیگری شاهد توجه به اقتصاد دانش‌بنیان و عملیاتی‌شدن این مفهوم در اقتصاد کشور بودیم. این نقطه‌عطف از تغییر نام معاونت علمی وفناوری ریاست‌جمهوری به معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان هم قابل ردگیری است. دکتر جواد مشایخ در این خصوص می‌گوید: «براساس این گزاره،علم و فناوری باید درجهت خلق ارزش، ثروت وانتفاع برای آحاد جامعه قرار گیرد. عملیاتی‌کردن این مهم، شجاعت بالایی می‌طلبید؛ چراکه ما کشوری مبتنی برمنابع هستیم وبیش از 100 سال است که استخراج و فروش نفت به رکن اصلی اقتصاد ما بدل شده‌است.دراین فضا،عهده‌دار شدن مأموریت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در دولت سیزدهم، نشان‌دهنده عزم راسخ و ایمان آیت‌ا... رئیسی به زیست‌بوم علم و فناوری بود.»
     
تلاش مجدانه برای تحقق تولید دانش‌بنیان
به گفته دکتر مشایخ، به‌دنبال تغییر عنوان معاونت علمی، تغییرات ساختاری به وقوع پیوست و ستادهایی ناظر به این دغدغه جدید، ایجاد و طراحی شد. همچنین، جریانات دیگری در حوزه علم و فناوری برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان به کمک معاونت علمی آمد و از آن جمله می‌توان به تصویب وابلاغ قانون جهش تولید دانش‌بنیان اشاره‌کردکه‌همه اینها به‌پشتوانه حمایت‌های معنوی آیت‌ا...رئیسی رقم خورده است. وی می‌افزاید: «همین‌طور درسایر مبادی سیاست‌گذاری، به‌ویژه درشورای عالی انقلاب فرهنگی و ابلاغ اسناد بالادستی حوزه‌های توسعه فناوری ونوآوری، بسیاری ازمصوبات معطل‌مانده،دردوره ایشان ابلاغ شده‌است.علاوه‌براین، تلاش‌ها و کوشش‌هایی که رئیس‌جمهورشهید درتحقق شعارسال1401داشت،برگ دیگری ازخدمات وی به زیست‌بوم علم وفناوری است.در این راستا، وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های اجرایی مکلف شده بودند تاآیین‌نامه‌های اختصاصی دانش‌بنیان حوزه مربوط را تهیه و تدوین کنند و نهایتا در13جلسه فشرده، آیین‌نامه‌های اختصاصی دستگاه‌ها درحوزه دانش‌بنیان تصویب شد.اینها بخشی از مجموعه اقداماتی است که آیت‌ا...رئیسی درحوزه اقتصاد دانش‌بنیان رقم زدوهرتوفیقی تابه اینجا حاصل شده‌است، مرهون حمایت‌های بی‌بدیل ایشان است.» 

دیپلماسی علم و فناوری در عرصه سیاست خارجی 
توسعه اقتصاد دانش‌بنیان صرفا مسأله‌ای تک‌بعدی نیست وبه‌شدت به روابط سیاسی و ارتباطات بین‌المللی گره خورده است. معاون توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی‌، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری با اشاره به این موضوع به جام‌جم می‌گوید: «این دو مقوله درهم‌تنیدگی زیادی دارد و زمانی که سیاستمداران ومدیران کلان نسبت به اهمیت این موضوع اشراف و آگاهی داشته باشند، می‌توانند بیشترین بهره‌برداری را ازدیپلماسی علم وفناوری ببرند.سال‌های گذشته، به‌واسطه برخی اتفاقات جهانی مثل همه‌گیری کرونا، صادارت محصولات مبتنی برفناوری پیشرفته یا محصولات دانش‌بنیان کاهش‌ یافت و آمارها از صادرات چندصدمیلیون‌ دلاری خبرمی‌داد. بااین‌حال، باتوجه به نقشی که دولت‌سیزدهم باتصمیم‌های منطقی وعاقلانه درخصوص واکسیناسیون سراسری در مهار همه‌گیری کرونا داشت، فضا برای نقش‌آفرینان و فعالان اقتصادی، به‌ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان بیش از پیش مهیا شد تا در بستر آرام‌تری فعالیت اقتصادی خود را ادامه دهند.»  دکتر مشایخ می‌افزاید: «براساس آمار گمرک جمهوری اسلامی ایران، میزان صادرات محصولات دانش‌بنیان سال 1402به 2.5میلیارد دلار رسیده است که حاکی از رشدی چندین برابری بوده و نشان‌دهنده توفیقاتی است که دراین زمینه حاصل شده.»به گفته وی، ازآنجا که استفاده ازابزار دیپلماسی علم و فناوری درعرصه سیاست خارجی و توسعه روابط بین‌المللی هم ازدیگر دغدغه‌های رئیس‌جمهورشهید بود،فعالیت‌های بسیار چشمگیری ازسوی وزارت خارجه وباهمکاری معاونت علمی صورت گرفت.دراین زمینه تلاش شد تاازظرفیت‌های بین‌المللی برای معرفی دستاوردهای کشور در حوزه علم و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان استفاده شود. دکتر مشایخ خاطرنشان می‌کند: «دربیشترسفرهایی که ایشان به کشورهای خارجی‌داشت،همکاران معاونت علمی ونمایندگان شرکت‌های دانش‌بنیان برترنیزحضوریافته ونمایشگاه‌هایی رابرپا کرده، می‌کوشیدند تا متناسب با نیازمندی‌های کشور هدف، توانمندی‌های ایران را ارائه داده وفضا رابرای حضور شرکت‌های ایرانی، توسعه صادرات و نقش‌آفرینی بین‌المللی باز کنند.»