بررسی عواملی که حالات روحی انسان را دستخوش تحولات قرار داده، نشان می‌دهد که عواملی همچون فشار کاری، ناامنی مالی، انزوای اجتماعی و بار اطلاعاتی بیشتر از هر چیز موجبات اضطراب او را فراهم می‌کند. درعین‌حال راهکارهایی برای مقابله با استرس وجود دارد که یکی از آنها هنردرمانی است. هنردرمانی روشی خلاقانه است که درمانگران به‌وسیله آن برای کمک به بیماران در تفسیر، بیان و حل‌وفصل هیجانات و افکار خود استفاده می‌کنند.
تاثیر هنر بر روان
هنردرمانی یک رشته ترکیبی است که عمدتا تحت تأثیر رشته‌های هنر و روان‌شناسی قرار دارد و قادر است از شیوه‌های مختلف به انسان کمک کند تا استرس و اضطراب خود را کنترل کند و زمینه‌ای است که هنر و روان‌شناسی را برای کمک به افراد در غلبه بر چالش‌های عاطفی و روحی ترکیب می‌کند. هزاران سال است که مردم برای برقراری ارتباط، ابراز وجود و بهبود به هنرهای مختلف متوسل شده‌اند؛ اما در دهه ۱۹۴۰ هنردرمانی به یک برنامه رسمی در بهبود بیماری‌های روانی تبدیل شد. پزشکان با مطالعه روی بیماران روانی دریافتند که آنها اغلب خود را در نقاشی‌ها و سایر آثار هنری بیان می‌کنند و این باعث شد بسیاری از درمانگران از هنر به‌عنوان یک استراتژی شفابخشی استفاده کنند. یکی از روش‌های هنردرمانی توسعه خودآگاهی و بینش شخصی با استفاده از هنر برای کشف و درک احساسات، افکار و تجربیات انسان است. روش دیگر بهبود حس هویت با استفاده از هنر برای بیان و تایید ارزش‌ها، باورها و اهداف است و راه دیگر تشویق به ابراز وجود، با استفاده از هنر برای برقراری ارتباط و به‌اشتراک‌گذاشتن احساسات و افکار با دیگران است. هنر همچنین نقش پررنگی در افزایش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس دارد و قادر است با به‌چالش‌کشیدن و غلبه بر ترس‌ها، تردیدها و ناامنی‌های فرد و حل تعارضات درونی منابع و محرک‌های استرس‌زا را شناسایی و آنها را رفع کند و از این توانایی برخوردار است که به انسان کمک کند تا با در کنترل گرفتن احساسات ناخوشایندی همچون خشم، غم و اندوه و موقعیت‌های دشوار زندگی راه‌حل‌ها و جایگزین‌هایی بیابد و در زندگی تغییرات و نتایج مثبتی ایجاد کند و بدین وسیله به عملکرد روانی سالمی دست یابد و در انتخاب مهارت‌های اجتماعی درست موفق باشد.
هنر، راهی برای کشف توانایی
هنردرمانی برای درمان طیف گسترده‌ای از اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی، اختلال اضطراب پس از سانحه، اختلال مصرف مواد و موارد دیگر استفاده می‌شود. در جلسات هنردرمانی به منظور دستیابی به چنین نتایجی از مواد مختلفی مانند رنگ، خاک رس، ابزار موسیقی، نقاشی، مجسمه‌سازی و کلاژ استفاده می‌شود و در عین حال از حرکت درمانی، نمایش‌درمانی، بیان‌درمانی، موسیقی‌درمانی، عکاسی‌درمانی و نوشتن‌درمانی غفلت نمی‌کند. در هنردرمانی به‌هیچ‌وجه قرار نیست تا هنر خاصی یاد گرفته شود، بلکه هدف، کشف توانایی‌های فرد است. هنر درمانگر از بیمار می‌خواهد به‌وسیله هنر، احساسات، افکار و تجربیات خود را بیان کند و از این طریق با خود و دیگران ارتباط برقرار کند. هنر درمانگر محیطی امن و محرمانه دارد و به روشی بدون قضاوت کار می‌کند و جلسات هنردرمانی عموما غیر رهنمودی و تحت رهبری شخص هستند و ممکن است شخصی یا گروهی باشند. گاهی نیز درمانگران خود موضوعات یا دستورالعمل‌هایی را ارائه می‌دهند. هنر درمانگر با بررسی آثار هنری بیمار به بهبود شخصیتی او کمک می‌کند.
ترکیب فناوری و هنر برای سلامت
هنردرمانی در سال‌های اخیر پیشرفت‌های زیادی کرده و یکی از عواملی که آن را بسیار تحت تأثیر قرار داده، حوزه تکنولوژی و هوش مصنوعی است. هوش مصنوعی به‌عنوان یک فناوری جدید و روبه رشد در حوزه هنردرمانی کاربردهای زیادی دارد. این فناوری با ارائه روش‌های جدید برای تجزیه و تحلیل داده‌های بیمار قادر است در ردیابی پیشرفت در طول زمان به درمانگران کمک کند. الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند با ایجاد بازنمایی‌های بصری از احساسات و افکار، ارائه دیدگاه‌های جدید و کمک به پردازش احساسات پیچیده به فرآیند هنردرمانی کمک کنند.
هنر تولید شده توسط هوش مصنوعی این پتانسیل را دارد که ارتباط بین افراد با چالش‌های سلامت روان را تسهیل کند و برای این کار از روش‌های زیر استفاده می‌کند:
ــ این فناوری قادر است در قالب یک نرم‌افزار در فرآیندهای هنری کمک کند. هوش مصنوعی می‌تواند نقش یک مربی یا پشتیبان را داشته باشد و با استفاده از پردازش اطلاعات قادر به پاسخگویی احساسات، افکار و تجربیات بیمار است.
ــ هوش مصنوعی می‌تواند داده‌های جسمی و روحی بیمار مانند صدا، حالات چهره، ضربان قلب و الگوهای خواب را تجزیه و تحلیل کند و بینش‌ها و توصیه‌های ارزشمندی را برای بهبود ارائه کند. برای مثال، استفاده از یک ابزار هوش مصنوعی سطح استرس بیمار را تشخیص می‌دهد و فعالیت‌هایی مانند مدیتیشن، موسیقی یا ورزش را برای کاهش آن پیشنهاد می‌دهد.
ــ هوش مصنوعی می‌تواند به بیمار کمک کند تا حجم کاری خود را مدیریت و کارهایش را اولویت‌بندی کند و با استفاده از یادگیری ماشینی و الگوریتم‌های بهینه‌سازی برخی فرآیندهای کاری خود را ساده کند. برای مثال، او می‌تواند از یک دستیار هوش مصنوعی استفاده کند که می‌تواند جلسات او را برنامه‌ریزی، ایمیل‌هایش را سازماندهی و گزارش‌هایش را تولید کند.
ــ هوش مصنوعی می‌تواند به بیمار کمک کند تا به خدمات و منابع سلامت روان دسترسی پیدا کند. استفاده از ابزار هوش‍مصنوعی که قادر است علائم و نیازهای او را ارزیابی و وی را با بهترین گزینه موجود برای درمان مرتبط کند، یکی از مثال‌های این مورد است.
- یکی دیگر از کاربردهای هوش مصنوعی در هنردرمانی استفاده از واقعیت مجازی است. در واقعیت مجازی بیمار احساس می‌کند در محیطی واقعی قرار دارد و این محیط مجازی واقعی به بیمار این اختیار را می‌دهد تجربیات خود را کنترل کند و اضطراب و استرس خود را کاهش دهد. روش کار واقعیت مجازی به این شکل است که بیمار توسط آن قادر است احساسات خود را در واقعیت مجازی بیان کند یا حتی شاهد دستاوردها و پیشرفت‌هایش باشد، در جمعی مجازی سخنرانی یا در تعاملات اجتماعی مجازی شرکت کند. کار هوش مصنوعی ایجاد یک منظره آرام یا مواجهه با یک اثر هنری منحصربه‌فرد است. این کار دریچه‌ای برای بیان و درون‌نگری فراهم می‌کند. یکی از مثال‌های استفاده از واقعیت مجازی در هنردرمانی استفاده از سالن‌های اجرای مجازی است. بیماران می‌توانند در این سالن‌ها آواز بخوانند یا نمایش بازی کنند. این کار به آنها کمک می‌کند بر اضطراب و مشکلات اجتماعی غلبه کنند. مثال دیگر استفاده از هنر تولید شده توسط واقعیت مجازی، برای ایجاد جلسات هنردرمانی شخصی برای بیمارانی است که به تنهایی قادر به خلق هنر نیستند. در عین حال باید توجه داشت واقعیت مجازی مانند اغلب کاربردهای هوش مصنوعی از برخی مزیت‌ها و محدودیت‌ها برخوردار است. از جمله مزیت‌های این روش آن است که می‌تواند با تغییر رنگ‌ها و دیدگاه‌های مختلف خلاقیت و تخیل، تعامل و انگیزه بیمار را افزایش دهد و با این کار بر اعتماد به نفس بیمار بیفزاید. فرار از مشکلات و احساسات منفی، یکی دیگر از مزیت‌های دنیای مجازی است که به وسیله آن، اضطراب و استرس کاربر کاهش می‌یابد. واقعیت مجازی در هوش مصنوعی محدودیت‌هایی نیز دارد که از آنها می‌توان به قیمت بالا و دور از دسترس بودن آن برای بیماران اشاره کرد؛ زیرا این محیط به تجهیزات و نرم‌افزارهای خاصی نیاز دارد که همه‌جا موجود نیست. همچنین ممکن است یادگیری و استفاده از آن برای برخی بیماران دشوار باشد. دیگر محدودیت استفاده این محیط مجازی این است که گاهی ممکن است بیمار در حین استفاده از آن، ارتباط خود با دنیای واقعی را از دست بدهد یا درگیر عوارض جانبی چون حالت تهوع، سرگیجه یا سردرد شود.هنردرمانی تکنیکی است که ریشه در این تفکر دارد که بیان خلاقانه قادر به شفابخشی و بهبود ذهنی است. این روش درمانی می‌تواند راهی مفید و لذت‌بخش برای مقابله با استرس و بهبود کیفیت زندگی باشد و ابزاری قدرتمند برای ابراز وجود و درمان است. ادغام هوش مصنوعی در هنردرمانی، تجربه درمانی را افزایش داده و راه‌های جدیدی برای کاوش و درمان ارائه می‌کند. باید به یاد داشته باشیم هوش مصنوعی در عرصه‌های مختلف به کمک انسان آمده و در این چند سال اخیر کمک‌رسانی و همکاری او با انسان پیشرفت‌های قابل‌توجهی داشته‌است؛ ولی همان‌طور که درمان‌ها نسبت به گذشته به روز می‌شوند، راهکارهای هوش مصنوعی نیز ارتقا می‌یابند و روشی که ممکن است امروز کارایی داشته باشد، فردا از اهمیت گذشته برخوردار نباشد.
