از این مهم در موقعیت‌های متفاوت بهره برده شده‌است که یکی از آنها تولید اثر هنری درخور منعطف با رخدادهای روز دنیاست که گاهی با رسالت انسانی گره خورده‌است. برای مثال، عملیات طوفان‌الاقصی که شکل گرفت در رسانه‌ملی برنامه‌های متنوعی راهی آنتن شد که بخشی از آنها مربوط به بزرگداشت این رویداد در قالب موسیقی و ساخت نماآهنگ است. روزهای ابتدایی بروز این عملیات، قطعه طوفان‌الاقصی با شعری از علیرضا قزوه و صدای فریدون بیگدلی به صورت نماآهنگ از سوی دفتر شعر، سرود و موسیقی صداوسیما منتشر و روی آنتن رفت. روز گذشته خبر آمد که قطعه ارکسترال «قدس شریف» رونمایی شده‌است. قطعه‌ای ویژه که بازتنظیم یک اثر خاطره‌انگیز با شعری تازه است که بعد از سال‌ها در اتفاقی کم‌سابقه به صورت آنسامبل ضبط شده‌است. در آیین رونمایی از این قطعه ارکسترال، پیمان جبلی، رئیس رسانه‌ملی حضور داشت و بیان کرد: «مرکز شعر و موسیقی و سرود همراه با تحولات، همگام با نیازها و هماهنگ با انتظاراتی که از رسانه‌ملی وجود دارد، حرکت رو به جلو در تولید آهنگ‌ها و نواها و اجرای آنها دارد.» در ادامه ضمن ارائه گزارشی از سخنان رئیس رسانه‌ملی در این مراسم با علیرضا قزوه مدیر دفتر شعر و موسیقی و سرود و شاعر قطعه قدس شریف، مهیار مهرآذر مدیر ارکسترهای دفتر شعر و موسیقی و سرود صداوسیما، حسین شریفی رهبر ارکستر سمفونیک صداوسیما، حسن فراهانی تنظیم‌کننده قطعه و محمد میرزمانی (آهنگساز و کارشناس موسیقی) گفت‌وگو کردیم.
ارکستر سمفونیک؛ مایه سرافرازی رسانه
قطعه ارکسترال قدس شریف در بزرگداشت عملیات غرورانگیز طوفان‌الاقصی، با شعری از علیرضا قزوه، آهنگسازی زنده‌یاد استاد فریدون ناصری و رهبری حسین شریفی، در حضور رئیس سازمان صداوسیما، توسط ارکستر سمفونیک رسانه‌ملی اجرا، رونمایی و تقدیم حماسه‌آفرینان غزه شد. به گزارش روابط‌عمومی رسانه‌ملی، پیمان جبلی، رئیس سازمان صداوسیما با حضور در استودیوی ۱۰۳ مرکز شعر و موسیقی و سرود با بیان این‌که امروز شاهد اجرای یکی از آثار ارزنده و فاخر ارکستر سمفونیک رسانه‌ملی بودیم، بیان کرد: مرکز شعر و موسیقی و سرود همراه با تحولات، همگام با نیازها و هماهنگ با انتظاراتی که از رسانه‌ملی وجود دارد، حرکت رو به جلو در تولید آهنگ‌ها و نواها و اجرای آنها دارد.
وی ارکستر سمفونیک سازمان صداوسیما را مایه‌سرافرازی رسانه‌ملی دانست وضمن قدردانی ازاعضای ارکسترو دست‌اندرکارانی که این میراث را در طول سالیان حفظ کرده و سرپا نگه داشته‌اند، گفت: مرکز شعر و موسیقی و سرود به‌ویژه ارکستر سمفونیک یک میراث هنری ارزشمند نه‌فقط برای رسانه‌ملی، بلکه برای کل کشور است و به آن افتخار می‌کنیم.
رئیس رسانه‌ملی با اشاره به اجرای دو قطعه «ایران» ساخته استاد لوریس چکناواریان و قدس شریف ساخته زنده‌یاد استاد فریدون ناصری گفت: این دو قطعه از تولیدات جدید مرکز شعر و موسیقی و سرودند و متناسب با فضای حماسی‌ای تولید شده‌اند که در جریان پایداری مردم غزه به وجود آمده‌است؛ به‌ویژه قطعه دوم که بازتولید و بازآفرینی قطعه «راه قدس» زنده‌یاد ناصری است و بعد از چند دهه، با شعری متناسب با فضای حماسی فلسطین بازتنظیم و اجرا شد.
جبلی افزود: امیدواریم ضبط تلویزیونی این کار نیز به‌زودی انجام شود و همین روزها شاهد پخش تلویزیونی این اثر از آنتن رسانه‌ملی باشیم. اکنون بهترین زمان پخش این قطعه است. این روزها شاهدیم که رژیم صهیونیستی بعد از گذشت نزدیک ۵۰روز از نابودکردن هزاران انسان به اهداف خود نرسید و جز بی‌آبرویی، ذلت و حقارت، چیزی برای خودش نخرید. ملت فلسطین با دست خالی مبارزه را آغاز و با اراده دستیابی به حق آزادی سرزمین غصب‌شده‌شان، این شکست را به صهیونیست‌ها تحمیل کرد و شب گذشته شاهد آزادی زنان و کودکانی بودیم که سال‌ها در اسارت بودند.
روایت قدس شریف به دیگر زبان‌ها
همان‌طور که اشاره شد در ادامه گفت‌وگویی با تعدادی از دست‌اندرکاران این قطعه و همچنین یک کارشناس موسیقی داشتیم که سابقه فعالیت در دفتر شعر و موسیقی و سرود صداوسیما هم داشته‌است. بی‌تردید ارکستر سمفونیک صداوسیما یکی از مهم‌ترین سرمایه‌های فرهنگی رسانه ملی است که دارای سابقه و تاریخ درخشانی است.این ارکستر که همواره گلچینی از هنرمندان و بهترین‌های حوزه موسیقی بوده دارای پیشینه‌ای ارزشمند و قدمتی ماندگار بوده که در دوره‌های مختلف با فرازونشیب‌های زیادی مواجه بوده است. در دوره تحولی اخیر این ارکستر مورد توجه رئیس رسانه ملی قرار داشته است که در اولین گام و در متن حکم ریاست جدید دفتر شعر و موسیقی و سرود بر لزوم تقویت آن تاکید شده است.
علیرضا قزوه، مدیر دفتر شعر و موسیقی و سرود صداوسیما درباره سابقه تولیدات این دفتر به جام‌جم می‌گوید: حدود ۷۰هزار قطعه تا کنون در این دفتر در موضوعات مختلف تولید شده است. این مرکز بزرگ‌ترین آرشیو موسیقی فارسی دنیاست. قزوه درباره تولید قطعه «قدس شریف» عنوان می‌کند: «قدس شریف» قطعه‌ای است که برای اوایل انقلاب بوده و به هر حال سال‌هاست که شنیده نشده. گرچه این کار مربوط به قدس است اما نیاز بود قدری در فضای روز سروده و شعر تازه‌ای برای آن گفته شود. از طرفی هم موسیقی آن خاطره‌انگیز و خوب است. دوستان پیشنهاد دادند روی همین موسیقی، شعر جدیدی گفته شود. به همین دلیل من شعر آن را سرودم و گروه ارکستر اجرایش کرد. وی درخصوص شعر دیگری که با عنوان طوفان الاقصی سروده این‌طور بیان می‌کند: احساس کردم باید یک نفر پیشقدم شود و این کار راانجام می‌داد. فردای آن روز مراسمی داشتیم که در سالن همایش‌های صداوسیما برگزار می‌شد و من تلاش کردم با همکاری دوستان آهنگساز و خواننده آن اثر را ۱۶مهر(روز بعد از شروع طوفان الاقصی) به پخش برسانیم.
شاعر «قدس شریف» درباره تفاوت حال وهوای شعر این دواثر عنوان می‌کند: این دو حال و هوای متفاوتی دارند، چون شعر قدس شریف برای ارکستر سمفونیک سروده شده‌است. البته من چند شعر دیگر را هم با محوریت غزه سرودم که یکی از آنها را آقای آهنگران می‌خواند و هفته آینده منشتر می‌شود. آن‌طورکه قزوه می‌گوید، دست دفتر شعر و سرود و موسیقی از تولید آثاری با محوریت غزه پر است. این مدیر بیان می‌کند: حدود ۲۰قطعه برای ایام بعد ازطوفان‌الاقصی و غزه تولید کردیم. درواقع استان‌ها حدود ۱۰قطعه و ما هم ۱۰قطعه تولید داشتیم.
قزوه درباره زمان پخش قطعه قدس شریف هم می‌گوید: این قطعه به‌صورت کلیپ تهیه شده و ظرف یکی دو روز آینده منتشر خواهد شد. همان‌طور که در خبرها آمده، قطعه دیگری هم با عنوان «ایران» ضبط شده که آن هم پخش می‌شود.
برای برد بیشتر قطعات تولید شده لازم است بعد بین‌المللی هم پیدا کند. قزوه در این‌باره تصریح می‌کند: ما چند قطعه را به زبان‌های دیگر تولید کردیم، مثل زبان‌های عربی و انگلیسی. همین قطعه قدس شریف هم با شعری انگلیسی به‌زودی پخش خواهد شد که شعر آن را آقای دکتر محسن راهجردی سروده است. باید به زبان‌های روز دنیا مسلط بود تا کلام نفوذ بیشتری داشته‌باشد مثلا در همین ۲۰ قطعه دو،سه قطعه عربی است.
آنسامبل، پس از سال‌ها
مهیار مهرآذر، مدیر ارکسترهای مرکز شعر، موسیقی و سرود سازمان صداوسیما در همین رابطه به جام‌جم می‌گوید: در جلسه‌ای که با آقای قزوه و آقای مصلحی، قائم‌مقام ایشان داشتیم، تصمیم گرفتیم که برای اتفاقی که در غزه می‌افتد، شرایطی که همه جهان شاهد آن هستند و ظلمی که به مردم شریف غزه می‌شود، یک قطعه موسیقیایی را به‌سرعت آماده و اجرا کنیم. نوشتن قطعه ارکسترال کار پرزحمت و زمانبری است و انتظار داشتیم ظرف ۱۰ روز تا دو هفته کار را به سرانجام برسانیم. بنابراین، با مشورتی که داشتیم، به قطعه حماسی فلسطین رسیدیم که سال‌های دور، مرحوم ناصری با شعری از استاد ابوالقاسم حالت ساخته‌بود. این کار همان‌موقع و در آن سال هم برای موضوع فلسطین ساخته شده‌بود اما ما به پارتیتور آن دسترسی نداشتیم و برای نواختن اثر با ارکستر، باید حتما پارتیتور آن موجود می‌بود. گروه‌های سازی مختلفی در ارکستر وجود دارد که باید برای همه آنها نت نوشته می‌شد. به همین خاطر از آقای حسن فراهانی که از نوازندگان خوب کشور هستند، دعوت کردم که البته در ارکستر هم با ما همکاری دارند. از ایشان دعوت کردم تا به عنوان تنظیم‌کننده جدید اثر حضور داشته‌باشند. چون بخش‌هایی را هم نیاز داشتیم که به اثر اضافه شود. برای همین باید نت را گوش می‌دادند تا نت اصلی نوشته شود و فواصل هم به آن افزوده شود. همزمان از آقای قزوه هم خواهش کردم باتوجه به ملودی که از قبل موجود بود، شعری جدید و با موضوع مشخص مدنظر ما وحماسه طوفان‌الاقصی بسرایند.
وی ادامه می‌دهد: آقای قزوه همزمان شعر را آماده کردند. یعنی دو سه روز طول کشید تا شعر آماده شود و یک هفته هم آماده شدن پارتیتور زمان برد. درنهایت ارکستر به رهبری آقای حسین شریفی - که رهبر جدید ارکستر سمفونیک ما هستند - کارش را آغاز کرد. به‌سرعت تمرین را شروع کردیم، در چند جلسه تمرین پی در پی داشتیم و کار را ضبط کردیم. درخصوص ویژگی ضبط اثر هم باید این‌طور بگویم که سال‌های سال بود که به صورت آنسامبل نشده‌بود و ما فول‌ارکستر را با تعداد نوازنده و کر نزدیک به ۸۰ نفر، نوازنده‌ها را جدا و کر را گرفتیم که ویژگی خاص این کار بود. دلیلش این بود که وقتی قطعه‌ای را ضبط می‌کنند، ممکن است بارها گرفته شود اما ما این کار را نکردیم. از همه نوازندگان خودمان به صورت همزمان و گروه نوازی استفاده کردیم. این را در استودیوی ۱۰۳مرکز موسیقی که استودیوی بزرگ تمرین ارکستر سمفونیک است، ضبط کردیم تا هیجان و حرارت کار جمعی باتوجه به موضوع مورد نظر که کار احساسی و حماسی است، حفظ شود. امیدواریم نتیجه اثر آن چیزی شود که اثربخش باشد و شنیدنش هم آن هیجانی که در دل بچه‌هاست را منتقل کند.
مهرآذر درخصوص اهمیت ساخت چنین آثاری که متناسب با رخدادهای روز است هم عنوان می‌کند: در هر نقطه‌ای از جهان وقتی ظلمی اتفاق می‌افتد، نقش هنرمندان و مقوله هنر بسیار مهم و اثرگذار است. ارتباطات در عصر کنونی، پیامرسان محتواهای ضدظلم است و هر کسی در هر نقطه جهان به شیوه‌ای ممکن است پیامش را برساند. فکر می‌کنم بهترین پیامرسانی برای کسانی که اهل هنر هستند، این است که از زبان هنر منظور موردنظر خود را برسانند و بتوانند پیامرسانی برای آنهایی باشند که در موقعیت حساس هستند و امکان انتقال پیام خود را ندارند. همان‌طور که شاید در برخی نقاط جهان کارهایی مشابه این در عرصه‌های دیگر هم انجام می‌شود، ما هم تلاش کردیم برای اولین بار در ایران با یک قطعه ایرانی و تشکیل‌شده از نوازندگان و هنرمندان ایرانی این کار را انجام دهیم. ما بخش‌هایی را آماده کرده‌ایم. مثلا یک کلیپ ضبط کردیم که طی یکی دو روز آینده تدوین می‌شود. این را برای فضای مجازی آماده خواهیم کرد که قطعات کوتاه‌تری از آن را در این فضا ارائه کنیم. در عین‌حال امیدواریم طبق دستوری که رئیس سازمان صداوسیما داده‌اند، بتوان برای اولین‌بار تصویر اجرای ارکستر را با قطعه ارکسترال از شبکه‌های مختلف تلویزیون پخش کنیم. ضمن این‌که از شبکه‌های برون‌مرزی هم آن را منتشر خواهیم کرد.
وی تاکید می‌کند: قطعه طوفان‌الاقصی هم که به شکل نماآهنگ منتشر شد، اثر آقای فرهاد برنجان بود که از کارهای اخیر مرکز موسیقی بود. البته قطعه ایران ساخته استاد چکناواریان را هم با گروه کر درحضور مدیران سازمان اجرا کردیم. تصویربرداری این دو قطعه و قطعات دیگر را به‌زودی در فضای دیگری انجام خواهیم داد و قصد داریم به گونه‌ای باشد که برخی آثار ایرانی را هم در آن نشان دهیم.
ضبط زنده و بدون مترونوم
حسین شریفی، رهبر ارکستر سمفونیک صداوسیما هم دراین‌خصوص به جام‌جم می‌گوید: این اثر، پیش از این و در سال‌های دور -اوایل دهه۶۰ - با آهنگسازی شادروان فریدون ناصری و تنظیم شادروان محمد بیگلری ساخته شده‌بود و در طول سال‌ها از رادیو فلسطین پخش می‌شد اما با توجه به تحولات اخیر غزه، پیشنهاد شد که بازتنظیم و با کیفیت بهتر و ارکستر بزرگ، طراحی و ضبط دوباره شود. ارکستر سمفونیک سازمان صداوسیما سال‌های سال است که این کار را انجام می‌دهد و این اتفاق، برای ارکستر جذاب بود چون بعد از حدود ۱۵یا۲۰ سال، ارکستر به‌صورت آنسامبل قطعه را زدند که قبل از آن این‌طور نبود. این ضبط جدید حجم بهتری از نظر فنی و صدادهی داشت. در کل اثرگذاری قطعه با کیفیت بالاتر و ارکستر ۸۵ نفره، به‌مراتب بیشتر است. شکل این کار، ارکستر سمفونیک است یعنی تمام سازهای زهی، بادی، ضربی شامل پیکولو، ابوا، کلارینت، فاگوت و سازهای بادی برنجی شامل هورن، ترومپت، ترومبون، توبا و... کار کردیم و در گروه زهی ما شامل ۱۶نفر ویولن اول، هشت نفر ویولن آلتو یا پیکولو، شش نفر ویولنسل، چهار نفر سازهای ضربی و گروه کر مرکز به رهبری سرژیک میرزاییان بود.
وی درخصوص تاثیر آثار این‌چنینی هم می‌گوید: به‌نظرم این قطعه، جذاب، خاطره‌انگیز و اثرگذار است. با این‌حال، تاثیرگذاری آن به شکل و نوع پخش ربط دارد. ما قطعه را تصویری ضبط کردیم و عوامل آن را با هنرمندی و دقت فراوان نواختند. تلاش ما این بوده که به یک قطعه اثرگذار تبدیل شود اما بقیه چیزها به پروسه پخش مرتبط است. به‌نظرم اگر تصاویر ارکستر در آن باشد و مردم ببینند که چقدر برای آن زحمت کشیده شده، حتما تاثیرگذاری بیشتری خواهد داشت و باعث خواهد شد که قطعات دیگری هم ضبط و نواخته شود و قطعاتی که از آنها خاطره داریم بازتنظیم و بازسازی شود.
شریفی درباره حال و هوای خودش از تولید این اثر هم عنوان می‌کند: این قطعه‌ای بود که من در بچگی از رادیو و تلویزیون می‌شنیدم و برایم بسیار خاطره‌انگیز بود اما بیشترین لذت برای من از نظر فنی و هنری این بود که ارکستر به‌صورت زنده، بدون مترونوم ضبط شد. یعنی درست مثل کنسرت آن را ضبط کردیم. تلاش کردیم کیفیت آن در حد استاندارد جهانی باشد و سالیان سال بماند. این برای ما خیلی جذاب بود. همه برای آن بسیار زحمت کشیدند و امیدوارم زحمات این عوامل دیده شود.
انتقال پیام به زبان موسیقی
محمد میرزمانی، آهنگساز و کارشناس موسیقی به جام‌جم می‌گوید: قطعا وقتی یک اثر هنری ساخته می‌شود، می‌تواند با مخاطبان خود ارتباط برقرار و پیام را منتقل کند. پیام‌ها در هر زمینه‌ای می‌تواند باشد. در این گونه موارد، پیامی که منتقل می‌شود، پیام شعر و موضوع مربوط به آن است. در مورد این قطعه هم موضوع مرتبط با جنایت‌های رژیم‌صهیونیستی است. به نظرم در مقابل این جنایت، باید همه قابلیت‌ها را در نظر گرفت. یکی از این ظرفیت‌ها، زبان هنر است. قطعا در هر موردی که از زبان هنر استفاده شود، تاثیرش چند برابر می‌شود. در هنر یک جذابیتی وجود دارد که وقتی مخاطب با آن روبه‌رو می‌شود، جذب آن و محتوای پیام می‌شود. وی ادامه می‌دهد: تاکنون در زمینه‌های مختلف، آثاری تولید شده‌است. مثلا زمانی که انقلاب بود، درباره مضامین انقلابی آثاری را تولید کردیم. بعد از آن، مسأله دفاع‌مقدس بود که هنر موسیقی از آن سربلند بیرون آمد و آثاری در این رابطه منتشر شد. در زمینه قدس و فلسطین هم آثار زیادی منتشر شده‌است؛ در بخش موسیقی هم دست پر هستیم.
اتفاقی کم‌سابقه
حسن فراهانی، تنظیم‌کننده قطعه «قدس شریف» در این خصوص به جام‌جم می‌گوید: این قطعه سال‌ها قبل ساخته و تنظیم شده‌بود. احساس من این است که این قطعه در زمان تولید، برای ارکستر ساخته نشده‌بود و برخی سازهای ارکستر در تنظیم آن وجود نداشت. زمانی که این کار به من پیشنهاد شد برای ارکستر بازتنظیم کنم، تلاشم این بود که برای یک ارکستر سمفونیک کامل ضبط کنم. همان‌طور که می‌دانید سازمان صداوسیما، ارکستر سمفونیک کامل و خوبی دارد. من این کار را برای ارکستر سمفونیک کامل کار کردم و برای همین طبیعی بود تغییراتی به لحاظ ساختاری در آن انجام شود و برخی سازهایی که در تنظیم اصلی نبودند، اضافه شدند. تلاش من این بود در کوتاه‌ترین زمان و با حفظ کیفیت، کار را نهایی کنم که ارکستر هم به خوبی آن را اجرا کرد و اثر خوبی تولید شد. لازم است بگویم کار این چنینی با ارکستر در ایران کم‌سابقه بوده‌است.
فراهانی در ادامه درباره آثار دیگری که با این محتوا در کارنامه دارد، بیان می‌کند: در گذشته اثری به نام «بغض بی‌صدا» در ارتباط با فلسطین داشتم که کلیپ زیبایی برای آن ساخته و منتشر شد. این کار سال ۹۰-۸۹ ساخته شده‌است و پیش از آن هم اثر دیگری با نام فلسطین داشتم که فکر می‌کنم سال ۸۴-۸۳ در مرکز موسیقی صداوسیما ساخته شد.
از فراهانی می‌پرسیم بازتنظیم اثری که مربوط به یکی از مهم‌ترین مسائل روز دنیاست و با زبان هنر از جنایتی که رقم می‌خورد گزارش می‌دهد، چه حس و حالی داشت؟ او پاسخ می‌دهد: اصل این اثر متعلق به دهه ۶۰ است و برای بسیاری از همسن و سال‌های من خاطره‌انگیز است. آن زمان از رادیو و تلویزیون زیاد شنیدیم. کار کردن روی این اثر برای من حال و هوای عجیبی داشت؛ چون در دوران نوجوانی و کودکی آن را شنیده‌بودم. شعری هم که آقای قزوه سرودند، بسیار هنرمندانه محتوا را بیان کرده‌است. همان‌طور که می‌دانید در چنین موسیقی‌هایی شعر خیلی تاثیرگذار است؛ چون کلام‌محور است. از سوی دیگر همان‌گونه که گفته‌شد موسیقی حماسی و نوستالژیک است. به همین دلیل فکر می‌کنم اثر خوبی از آب درآمده‌باشد.
به فراهانی می‌گوییم با توجه به این‌که اثر برای او خاطره‌انگیز بوده، فکر می‌کرده روزی روی آن کار کند و این تنظیم‌کننده پاسخ می‌دهد: فکرش را نمی‌کردم اما در این سال‌ها آثاری بود که باز تنظیم کردیم. همچنین آثاری که اوایل انقلاب ضبط شده و روی نوار است، متاسفانه دیگر از کیفیت خوبی برخوردار نیست و خیلی قابلیت پخش ندارد. اوایل دهه ۹۰ یک‌سری از این آثار دقیقا با همان ساختار اما با کیفیت بسیار عالی مجددا ضبط شد.
وی ادامه می‌دهد: در این خصوص چند اثر را قبلا ضبط کردم؛ مثل بانگ آزادی، سرباز، طلیعه سحر و... . بنده و خیلی از همکارانم در آثاری که مجددا برای ارتقای کیفیت ضبط شدند، حضور داشتیم. از جمله سرود جمهوری اسلامی ایران سال ۹۳ بار دیگر ضبط شد که من افتخار نوازندگی در آن را داشتم. حس خاصی است که یک اثر را که زیاد شنیدی و از آن خاطره داری، دوباره خودت تنظیم و ضبط کنی. حال و هوای جالبی دارد.
فراهانی درمورد تاثیر بیان آرمان‌ها به زبان موسیقی هم عنوان می‌کند: قطعا تاثیرگذار است. همه ما کاری راکه از دستمان برمی‌آید، باید انجام دهیم. اهالی موسیقی هم این کار از دست‌شان برمی‌آید.
