‌پشتوانه ایرانی اقتصاد دانش‌بنیان

معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در جهت رفع این چالش به‌تازگی برنامه جدیدی را با عنوان «برش استانی اقتصاد دانش‌بنیان» اجرایی کرده که قرار است سهم برابری از حمایت‌ها و فرصت‌سازی‌ها برای توسعه دانش‌بنیان را پیش‌روی استان‌های مختلف کشور قرار دهد. در گفت‌وگو با دکتر‌ابوالفضل باقری، مشاور معاون سیاست‌گذاری و ارزیابی راهبردی معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، اهداف این طرح و میزان پیشرفت آن را جویا شده‌ایم. 
 
زیست‌بوم نوآوری و فناوری کشور بر اساس ظرفیت و توانمندی بالای شرکت‌های دانش‌بنیان است که در عرصه‌های مختلفی رشد کرده. شرکت‌های متعددی با ارائه محصولات دانش‌بنیان موفق شده‌اند به بسیاری از نیازهای کشور پاسخ دهند. هرچند این مسیر نوپا با چالش‌ها و نقاط ضعفی نیز همراه است که شاید بتوان متمرکز بودن شرکت‌ها و توان فناورانه کشور در تهران و معدود کلانشهرها را از مهم‌ترین آنها بر شمرد. دکتر ابوالفضل باقری دراین‌خصوص توضیح می‌دهد: «این متمرکز بودن باعث به‌وجود آمدن چرخه معیوبی شده است. وقتی شرکت‌ها و ظرفیت‌های فناورانه در چند کلانشهر به‌ویژه تهران متمرکزند، نخبگان و افراد ماهر و مستعد کشور نیز می‌کوشند به این شهرها مهاجرت کنند و متعاقب آن حمایت‌های دولت هم بیشتر به سمت این نقاط متمرکز خواهد شد که شامل حال تعداد بیشتری از نخبگان و شرکت‌ها شود.» به عقیده مشاور معاون سیاست‌گذاری و ارزیابی راهبردی معاونت علمی و فناوری، این چرخه معیوب موجب حمایت بیشتر از نقاط برخوردار و تقویت آنها شده و این نقاط مانند آهنربا   نخبگان را از سراسر کشور به خود جذب می‌کند و موجب می‌شوند بسیاری از شهرها و استان‌های کشور خالی از افرد مستعد و فناور شود. 
   
برش مساوی از توسعه اقتصاد
رهبر معظم انقلاب  در بیانات‌شان بارها بر مردمی شدن اقتصاد دانش‌بنیان تأکید داشته‌اند؛ این در حالی ‌است که اگر تمام مناطق کشور به طور متوازن درگیر فعالیت‌های دانش‌بنیان نباشند، مردمی شدن اقتصاد دانش‌بنیان به وقوع نخواهد پیوست. عارضه تمرکزگرایی که سال‌هاست گریبانگیر زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور شده از یکسو و توجه ویژه ماده ۱۲ قانون جهش تولید دانش‌بنیان بر استفاده از ظرفیت استان‌ها و استانداری‌ها در مسیر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کشور از سوی دیگر موجب شد تا این دغدغه در معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان مورد توجه قرار گیرد و در نهایت به شکل‌گیری برنامه «برش‌ استانی اقتصاد دانش‌بنیان» منجر شد. 
دکتر باقری در خصوص پیشرفت این طرح به پیشران می‌گوید: «این برنامه که در قالب انعقاد تفاهم‌نامه با استانداری‌ها پیش خواهد رفت در مرحله اول یا پایلوت با امضای تفاهم‌نامه میان استانداران پنج استان منتخب یزد، کرمان، زنجان، مرکزی و آذربایجان شرقی و معاون علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری با حضور وزیر کشور و رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی در ۳۰ مرداد سال جاری آغاز به‌کار کرده است. به گفته مشاور معاون سیاست‌گذاری معاونت علمی و فناوری، مبنای انتخاب این پنج استان در مرحله اول، بیشتر براساس شاخصه‌های پیگیری، جدیت و عزم استاندار و تیم اجرایی استان بوده است. استانداران و تیم‌های اجرایی هر استان نقش مؤثری در تدوین این برنامه و در حال حاضر اجرای آن دارند. 
   
نشانه‌گیری ۴ هدف اصلی 
برنامه برش استانی اقتصاد دانش‌بنیان که در مرحله اول در قالب تفاهم‌نامه‌های دوساله پیش خواهد رفت، در کنار اهدافی مانند توسعه بازار کالا و خدمات دانش‌بنیان، تکمیل زنجیره ارزش صنایع اولویت‌دار استان‌ها به منظور تولید محصولاتی با ارزش‌افزوده بالاتر، رشد کمی و کیفی شرکت‌ها و فعالیت‌های دانش‌بنیان، اشتغال‌زایی برای نیروی انسانی نخبه و تحصیلکرده‌ و ایجاد و توسعه زیرساخت‎های موردنیاز زیست‌بوم نوآوری و فناوری استانی، چهار هدف اصلی را دنبال می‌کند:
 
۱- توسعه متوازن و عدالت منطقه‌ای در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان: کمک به توسعه زیرساخت‌های مورد نیاز در خارج از مرکز و توزیع متوازن‌ حمایت‌های دیده شده در قانون جهش تولید دانش‌بنیان برای کمک به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان کشور از اولویت‌های مهم این طرح به‌شمار می‌رود. 
 
۲- حل مسائل و چالش‌های منطقه‌ای و ملی در کشور: در جهت رفع چالش‌های منطقه‌ای یا کلی کشور، استفاده از ظرفیت‌های تمام استان‌ها می‌تواند راهکارهای مناسب‌تری را فراهم کند.
 
۳- تقویت ظرفیت‌ها و مزیت‌های منطقه‌ای: اقتصاد کشور ما همانند اقلیم چهارفصل آن بسیار متنوع است. به همین دلیل باید تمام ظرفیت‌ها و مزیت‌های هر منطقه از کشور در جهت توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، تقویت و مورد بهره‌برداری قرار گیرد.  

۴- اجرای مؤثر قانون جهش تولید دانش‌بنیان در سراسر کشور: از دغدغه‌های مهم کشور به‌ویژه در مناطق خارج از پایتخت این است که برخی مفاد‌ قانونی به‌خوبی و روانی تهران و کلانشهرها اجرا نمی‌شود. در این تفاهم‌نامه تلاش شده با ظرفیت‌های معاونت علمی و استانداری، تمام حمایت‌های قانونی درنظر گرفته شده برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان به صورت یکنواخت و کامل در تمام استان‌های کشور اجرایی شود. 
   
تفاهم‌نامه‌هایی متناسب با اقتضائات استانی
به گفته دکتر باقری، از تلاش‌های مهم صورت گرفته در اجرای این برنامه، تدوین دقیق و حساب‌شده تفاهم‌نامه متناسب با اقتضائات و ظرفیت‌های هر استان است. در واقع متن تفاهم‌نامه همه استان‌ها یکسان نخواهد بود اما به‌صورت کلی شامل چند بخش اصلی است: 

۱- تعیین اهداف و شاخص‌های بررسی عملکرد و رقم کمّی هدف‌گذاری شده برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان که قرار است هر استان در طول دوره دوساله به آن دست یابد. این اهداف و شاخص‌ها به تفکیک برای هر استان، بر مبنای بررسی وضعیت کنونی استان و هدف‌گذاری جهشی و تحول‌آفرین برای ارتقای وضعیت فعلی مشخص می‌شود. این شاخص‌ها به‌طور کلی شامل مواردی مانند تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان استان، میزان‌فروش محصولات دانش‌بنیان استان، میزان اشتغال‌زایی دانش‌بنیان برای افرادمتخصص‌وماهرو... است. 

۲- سیاست‌ها و خط‌مشی‌های مشخصی در تفاهم‌نامه برای هر استان درنظر گرفته شده است. شناسایی مهم‌ترین ظرفیت‌ها و مزیت‌های هر استان با هدف متمرکز کردن حمایت‌ها بر بخش‌های اقتصادی مستعد، ارتقای ارزش افزوده هر استان و حل مسائل اصلی آن در اولویت قرار دارد. برای مثال اگر محور اقتصادی استانی برمبنای کشاورزی باشد تلاش شده تا در سیاست‌گذاری نگاه ویژه‌تری به این ظرفیت شود.  

۳- دستیابی به اهداف در‌نظر گرفته شده در تفاهم‌نامه بدون شک به تأمین مالی نیاز خواهد داشت. بر این اساس منابع مختلفی برای امکان تأمین مالی مناسب در هر استان در‌نظر گرفته می‌شود که شامل حمایت‌هایی از محل بودجه معاونت علمی و فناوری و استانداری هر استان، حمایت‌های صندوق نوآوری و شکوفایی، تسهیلات تبصره۱۸، منابع اعتبار مالیاتی، منابع مسئولیت اجتماعی شرکت‌های هر استان و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی خواهد بود. در این بخش تلاش شده است تا منابع دولتی و حمایت‌های درنظر گرفته شده، اهرمی برای به جریان انداختن سرمایه بخش خصوصی در مسیر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در کشور باشد. میزان منابع نیز با توجه به ظرفیت‌های هر استان و طرح‌های پیش‌بینی شده برای هر استان متفاوت خواهد بود که به‌طور میانگین برای هر استان بین۱.۵ تا ۳۰۰۰ میلیارد تومان درنظر گرفته شده است که در کنار سرمایه‌گذاری بخش خصوصی رقم قابل‌توجهی برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان هر استان خواهد بود.