قوه غذاییه

یکی وجوه تحقق عدالت، برابری کیفیت شرایط آموزشی ا‌ست. منصفانه نیست که در یک مدرسه مرغ کنتاکی سرو شود و مدرسه‌ای دیگر حتی از آبخوری محروم باشد. پرونده نوجوانه این‌بار به سراغ عدالت آموزشی رفت، اما همان مورد مغفول مانده‌اش: بهداشت و تغذیه.

بوفه داریم تا بوفه

«صبحانه مهم‌ترین وعده غذایی انسان در طول روز است.» این جمله را همه ‌ما بارها شنیده‌ایم و می‌دانیم اهمیت صبحانه برای بدن به این علت است که وظیفه تامین سوخت مورد نیاز بدن را بعد از خواب شبانه به‌عهده دارد. آمارها حاکی از آن است که در حدود ۴۰‌درصد دانش‌آموزان بدون صبحانه به مدرسه می‌روند. این آمار در میان جامعه دانش‌آموزی در حال رشد، اصلا خوشایند نیست. سنی که افراد در آن بیشتر از هرچیز نیازمند تغذیه سالم و با برنامه هستند تا از مشکلاتی مثل کمبود یا اضافه‌وزن، حواس‌پرتی و عدم تمرکز دور باشند. در اینجا خانواده به‌عنوان عنصری مهم در تربیت عادات رفتاری نوجوانان نقش پررنگی دارد. دوری از غذاهای ناسالم و ذائقه‌سازی به سمت خوراکی‌های مفید، از وظایف خانواده در قبال فرزندشان است. امروز ۳۰‌درصد از دانش‌آموزان به‌علت ذائقه‌سازی غلط دچار اضافه‌وزن هستند و از مهم‌ترین دلایل آن، صبحانه است. البته در این میان نقش مدرسه به‌عنوان خانه دوم نباید مورد غفلت قرار گیرد! در آخرین دستورالعمل پایگاه تغذیه سالم، نام خوراکی‌هایی در دسته مواد غذایی غیرمجاز به چشم می‌خورد که هم‌اکنون در بسیاری از مدارس توزیع می‌شود. احتمالا مدیران مدارس یا اهتمامی به خواندن ابلاغیه‌های تغذیه ندارند، یا توجهی به پیاده‌سازی آن نمی‌کنند که در هر دوحالت، نشان از ضعف وجدان اخلاقی و مسئولیت‌پذیری در مسأله سلامت آینده‌سازان کشور است. بوفه مدرسه پدیده‌ای دوست‌داشتنی در میان دانش‌آموزان است. جایزه‌ای که پس از ساعت‌ها تمرین ریاضی، علوم و فارسی در کلاس درس به خود می‌دهند. درباره اهمیت بوفه مدرسه سخن‌های زیادی گفته و نوشته شده است. تحلیل‌هایی گوناگون که گاه با تکیه بر داده‌های روان‌شناسی و گاه از دید جامعه‌شناسی بیان شدند. در این میان شاید لذتبخش‌ترین امتیاز بوفه، خوردن خوراکی با دوستان و همسالان است. برای همه ما دل‌انگیز است که دمی با دوست بگذرانیم و فارغ از قواعد سخت حیات، خاطره‌سازی کنیم. بوفه همان ابزار مناسب جهت خاطره‌سازی ا‌ست. از این خاصیت معنوی که بگذریم، بوفه یک مدرسه می‌تواند در تعیین سلامت دانش‌آموزان و تثبیت ذائقه آنان به شکل درست، سهم مهمی داشته باشد. توزیع موادغذایی مضر در بوفه مدارس ابتدایی، همان کج نهادن خشت اول معمار است که تا آخرین طبقه بنای آدمی را کج می‌سازد.
بوفه البته گاهی تبدیل می‌شود به بازوی تجاری مدرسه که درآمدهای هنگفتی را برای مدرسه به ارمغان دارد. غذاهای لاکچری منوی مدرسه واله نشان داد که بوفه پتانسیل تبدیل شدن به درگاه گردش مالی کلان در مدرسه را دارد. شما چندبار در طول سال چلو جوجه کباب مراکشی، خوراک برگ گوسفندی‌، یا چلو جوجه‌کباب لاری می‌خورید؟ اصلا سالی چندبار جوجه‌کباب می‌خورید؟
جالب است بدانید در همین شهری که پدرها برای خرید خودکار و دفتر مدرسه برای کودک کلاس اولی‌شان، دو دوتا چهارتا می‌کنند، قشری هست که ۳۴۰ هزار تومن تنها پول یک وعده‌ ناهار فرزندشان در مدرسه است. غذاهای لاکچری منوی مدرسه واله، خبری که این‌ روزها جنجال‌برانگیز شد. البته تب‌و‌تاب این خبر در رسانه‌ها و فضای مجازی، تنها چند ساعت دوام داشت و بعد به شکلی ابهام‌برانگیز، دیگر ردی از آرشیوهای خبری‌اش نبود. مدرسه‌ای غیردولتی که معروف به مدرسه آقازاده‌هاست و حالا سوای شهریه، چلو کباب چنجه گوسفندی‌ ۳۹۰‌‌هزار تومنی‌اش داغی‌ است بر دل مدارسی که حتی از سرویس بهداشتی و آبخوری محرومند. مدارسی که در بیغوله‌ها برپا می‌شوند و از حداقل امکانات بی‌نصیب هستند. وزیر آموزش‌و‌پرورش می‌گوید شبانه‌روز پیگیر رفع تبعیض آموزشی و دستیابی به عدالت است اما در فاصله‌ای کمتر از یک ماه در برابر سؤال خبرنگاری در مورد وضعیت منوی غذای مدرسه واله، می‌گوید که ما بر کیفیت آموزش باید نظارت کنیم. آیا کنترل اشرافی‌گری در مدارس که نقطه مرکزی تعلیم و تربیت اجتماعی‌ است، از وظایف این ارگان به شما نمی‌رود؟
واله تنها یک نمونه از هزاران مدرسه‌ای است که به اختلاف سطح میان مدارس دولتی و غیردولتی دامن می‌زنند. این غذای‌شان بود، از ارتقای سطح علمی و آموزشی‌شان دیگر چیزی نگوییم.

انقلاب‌های فکری

مهم است چه می‌خورید، چراکه هر عنصر غذایی عامل تغییر در بدن شماست. مهم است چه می‌خوانید، چراکه هر قلمی نماینده فکر و نگرشی‌ است که عامل تاثیر در باورهای شماست. مهم است چه می‌بینید، چراکه هر تصویر، سازنده تصورات شما از پدیده‌هاست.نوجوانی سن تشخیص است. بازه‌ای از زندگی افراد که نه آن‌قدر از کودکی منفک است که بتواند تصمیمات مهم را مستقل از خانواده بگیرند، نه آن‌قدر ذهن کودکانه‌ای دارد که نتواند خوب را از بد تشخیص دهد. درکل برزخ عجیبی ا‌ست و بدون راهنمایی باتجربه‌ها، سخت می‌توان از آن گذشت. در همین دورانی که فیزیک نوجوان دارد پیکره‌ای منظم به خود می‌گیرد، علاوه کنترل بر خورد و خوراک‌های غذایی، باید فیلتری برای خورد و خوراک‌های معنوی در اختیار خانواده‌ها یا مدرسه وجود داشته باشد. فیلتری که به‌وسیله آن نوجوان بتواند راحت‌تر وارد سرزمین بزرگسالی شود. قطعا نمی‌توان با اتکای صرف به منابع و کتب آموزشی مدرسه تا پرورش شناخت پیش رفت! کتاب‌ها و فیلم‌ها نقش مهمی در شکل‌دهی به ساختار نگرش و دیدگاه ما به جهان اطراف‌مان دارد. قهرمان‌ها و ضدقهرمان‌ها در کمیک‌ها و انیمه‌ها تصورات‌مان را انواع تیپ‌های شخصیتی قابل قبول می‌سازند. الگوهایی که بدون شک در تعیین نوع رفتارمان با اجتماع و سبک زندگی‌مان دخیل هستند. پس کتاب‌ها و فیلم‌های خوب را در وعده‌های غذایی مهم خود جا دهید، مدرسه قرار نیست همه چیز را به شما بیاموزد.خانواده در ردای راهنمای مهم نوجوان، در انتخاب خورد و خوراک معنوی او تاثیر به‌سزایی دارد؛ این‌که من اهمیت بدهم فرزندم از چه محتوای تصویری و متنی‌ای ارتزاق می‌کند و تخیلاتش حول چه ساختاری از روابط می‌گردد نشان می‌دهد که من برای فرزندم اهمیت قائلم و در بوران فکرهای گوناگون، دست‌هایش را گرفتم تا گم نشود. اضافه بر این، همنشینی و اختصاص زمان به مطالعه یا تماشای فیلم با خانواده، پیوندی صمیمی از دوستی را میان اعضای یک خانواده ایجاد می‌کند. نوجوانان در این سن اغلب به دلیل تفاوت‌های فکری، از خانواده‌شان کمی فاصله می‌گیرند و فیلم و کتاب بهانه خوبی برای بازگشت آنهاست. مدرسه عامل تاثیرگذار دوم است و به‌عنوان یاریگر خانه، جدای از آموزش کتب درسی می‌تواند ذائقه‌ساز سبک محتوایی مطلوب دانش‌آموزان باشد. مدیریت کتابخانه‌ها و ترغیب دانش‌آموزان به کتابخوانی و استفاده مفید از زنگ پرورشی، از راهکارهایی‌ است که مدیران مدارس می‌توانند در طرح سالانه خود پیاده کنند. معرفی فیلم و کتاب‌های جالب با سیر داستانی مفید و گیرا و صحبت با دانش‌آموزان درباره درک و دریافت‌هایشان، هم ارتباطات سازنده بین آنها و مسئولان مدرسه در پی دارد و هم خود نوعی آموزش است که در راهیابی مسیر زندگی ا‌ست. پویش‌های سراسری کتابخوانی که سالانه در مدارس مناطق مختلف برگزار می‌شوند از جمله برنامه‌های راهگشا در حوزه رشد تفکر است.ایران کشوری است پر از اتفاقات و حوادث متعدد. تقریبا هیچ روزی بدون دغدغه‌های تازه شروع نمی‌شود و همین امر هم خود سبب مشغله‌ای جدید است. در بحبوحه تحولات اجتماعی، نوجوانان بیش از همه در معرض تغییرند. تغییراتی که می‌توانند مثبت یا منفی باشند و هویت‌ساز برای آنها. روشنگری و تبیین مسائل اجتماعی به زبان ساده برای آنها، نیاز مهم جامعه‌ است و نباید سرسری از آن گذشت. پدیده‌های جدید و بعضا هولناکی که در میان نوجوانان می‌بینیم، حاصل همین سهل‌انگاری‌ها و ساده‌انگاری محتوای فکری‌ است. درصد قابل توجهی از نوجوانان امروز، گرایش‌های فکری و باورهای عجیبی دارند که اطلاق صفات درست و نادرست به آنها خود مجالی جدا می‌طلبد. تاکنون چند نفر از ما بدون پیش قضاوت، سعی در درک نوجوان و سخن گفتن به زبان او کرده‌ایم؟
نوجوانان را ببینید! آنها فارغ از دغدغه نیستند و اساسا کودک پنداشتن آنها غلط است. آنها قرار است زمینه‌ساز تحولات و انقلاب‌های بزرگ‌تری باشند و چه بهتر که بنیان فکری و اعتقادی‌شان از قبل درست پی‌ریزی شده باشند.

کابوس‌های بهداشتی

در روزهای تاریک شیوع بیماری‌های مختلف و حوادث گوناگون، شنیدن یک خبر امیدوار‌کننده، درست مانند شکاف نور از میان تاریکی‌ است. چند روز پیش خبری منتشر شد از مدیرکل دفتر سلامت و تندرستی وزارت آموزش‌و‌پرورش. او می‌گوید اکنون بیش از ۱۶ هزار مدرسه در ایران، اتاق بهداشت دارند و در سال تحصیلی گذشته قریب به ۵۰۰۰ مدرسه مجهز به اتاق بهداشت شدند. اتاق‌های بهداشت آنها به کمک‌های اولیه و ترازو مجهز شده تا زمان وقوع حادثه در مدارس، دانش‌آموزان بتوانند خدمات درمانی از مراقب سلامت یا رابط سلامت دریافت کنند. این گزارش عملکرد برای جماعتی که دائم در معرض شنیدن اخبار تلخ و ترسناک از شیوع بیماری‌های سخت و مسمومیت‌های عجیب بوده‌اند، خوشحال‌کننده است. البته در کنار اینها، مشکلاتی همیشگی در میان دانش‌آموزان رواج داشته که نه مانند کرونا لاعلاج و نه مانند مسمومیت مقطعی بوده‌اند. دردهایی که دمار از روزگار بزرگسالان هم درمی‌آورد، کودکان و نوجوانان که جای خود. دندان‌درد، مرضی کشنده که عصب‌هایش مانند پای اختاپوس، الم را در سر تا سر پیکر آدم پخش می‌کند. گاهی دندان‌درد آن‌قدر شدید می‌شود که تشخیص این‌که مشکل دقیقا از کدام دندان است یا این‌که آیا فقط یک دندان در مضیقه است یا کل فک، سخت می‌شود. دندان گرچه دردش سهمناک است، مراجعه به دندانپزشکی سهمناک‌تر. اصولا کسی در میان کودکان و نوجوانان پیدا نمی‌شود که رفتن به دندانپزشکی برای درمان را دوست داشته باشد، مگر این‌که به فرو رفتن یک شیء تیز و نازک ۳۵ میلی‌متری در لثه‌اش علاقه داشته باشد. اینجاست که «عمیقا مفهوم پیشگیری بهتر از درمان است» را درک می‌کنیم. رعایت بهداشت دهان و دندان برای جلوگیری از بروز چنین عارضه‌هایی الزامی است و بخشی از آن مربوط به تربیت خانواده درخصوص نکات مهم بهداشت فردی در فرزندان‌شان است. بهداشت دهان و دندان نه‌فقط برای سلامت احوال خود فرد که برای زیست اجتماعی بهتر او واجب است.
از سوی نهادهای دولتی نیز مبادرت‌هایی صورت گرفته. طرح پیشگیری از پوسیدگی دندان دانش‌آموزان مقطع ابتدایی، اقدامی است جهت جلوگیری از همان مواجهه دردناک با دندان آسیب دیده. اکرم گودرزی، مدیرکل دفتر سلامت و تندرستی وزارت آموزش‌و‌پرورش از در دستور‌کار قرار گرفتن مجدد طرح وارنیش فلوراید دانش‌آموزان ابتدایی خبر داد. البته پیش از این، وعده رایگان بودن خدمات دندانپزشکی ارائه شده در بسته خدمتی مراکز خدمات جامع سلامت را مدیرکل سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت به مناطق روستایی، عشایری و ساکنان شهرهای زیر ۲۰‌هزار نفر داده بود. حال باید منتظر بود و دید آیا همان‌گونه که نوید داده‌اند عمل خواهند کرد یا نه! علی‌الحساب همان توصیه‌های همیشگی را باید مدنظر قرار داد: تغذیه سالم و مسواک و شست‌و‌شوی مرتب دهان و دندان.
از بهداشت دهان و دندان که بگذریم، شپش یا پدیکولوزیس، مشکل دیگری‌ است که در مدارس ما به‌خصوص در فصول سرد سال شایع است. انگلی خونخوار که از خون پوست سر انسان تغذیه می‌کند و در سرمای پاییز و زمستان، به‌دنبال آغوش گرمی برای بقا می‌گردد. در میان انبوه تار موهای افراد تخم‌ریزی می‌کند و در مسأله تداوم نسل، بسیار جدی‌ است. این هم از آن عارضه‌های وحشتناک و واگیرداری که با اهمال در رعایت اصول بهداشت فردی، بین دانش‌آموزان شایع است. برخلاف تصور عامه که معتقد است شپش تنها و تنها در مناطق محروم یا پایین شهر رایج است، این حشره جغرافیا سرش نمی‌شود. همان‌طور که چند سال پیش اخبار عجیبی از شیوع شدید شپش در مدارس شمال شهر تهران منتشر شد و موجی از اظهار‌نظرها را در پی داشت. امسال رویکرد وزارت بهداشت برای پیشگیری و حل این معضل برای مناطق کم برخوردار، جالب توجه است؛ رئیس گروه مدیریت بیماری‌های منتقله از آب وغذا و بیماری‌های انگلی وزارت بهداشت وعده داده که جدای از بحث آموزش به خانواده‌ها، مراکز بهداشت در برخی از مناطق کم‌برخوردار و روستایی، شامپوی «پرمترین» را رایگان در اختیار بسیاری از خانواده‌ها قرار می‌دهند!
خلاصه اخبار خوبی از موضوع بهداشت دانش‌آموزان و تفاهم‌نامه‌های دو ارگان آموزش و پرورش و وزارت بهداشت به گوش می‌رسد. مشتاقانه منتظر روزی هستیم که نتایج مثبت این کارها را در تیتر اخبار ببینیم.

گفت‌وگویی که میسر نشد

به دلیل اهمیت بوفه و مسأله تغذیه دانش‌آموزان قرار بود با کارشناسان مسئول در آموزش و پرورش مکالمه‌ای داشته باشیم اما باوجود پیگیری‌ها برای گفت‌وگو با اکرم گودرزی، مدیر کل دفتر سلامت و تندرستی وزارت آموزش و پرورش، ایشان احتمالا به علت مشغله‌ سال تحصیلی جدید با ما همراه نشدند. قصد داشتیم در خصوص کیفیت تغذیه در بوفه‌های مدارس و برنامه‌های سلامت محور این ارگان در سال تحصیلی جدید از ایشان سوالاتی بپرسیم که میسر نشد لذا بخشی از گزارش باشگاه خبرنگاران جوان را در ۸شهریور امسال بررسی خواهیم کرد.
به گزارش این خبرگزاری، گودرزی گفت:«در۴شهریور امسال، دستورالعمل جدید پایگاه‌های تغذیه سالم مدارس به کلیه ادارات آموزش و پرورش در سراسر کشور ابلاغ شده است.» از این گزاره می‌توان چنین نتیجه گرفت که مدارس، پیش از شروع سال تحصیلی جدید از اقلام غذایی مجاز و غیرمجاز مطلع بوده‌اند.
او افزود: «عرضه مواد غذایی سوسیس، کالباس،انواع پیتزا و نوشابه‌های گازدار در مدارس غیرمجاز است.» و پیش از آن در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با بیان این که در صورت توزیع اقلام غیرمجاز در پایگاه‌های تغذیه سالم مدارس، این پایگاه‌ها از طرف کارشناسان بهداشت محیط وزارت بهداشت پلمب می‌شود، ادامه داد: «اگر کارشناسان وزارت بهداشت مشاهده کنند اقلام توزیعی در این پایگاه‌ها طبق بخشنامه‌ نباشند برای بار اول اخطار می‌دهند اما برای بار دوم و سوم پلمب می‌کنند.»
مدتی از این گزارش‌ها و گفت‌وگوها می‌گذرد و حالا اخبار جدیدی در تخطی بعضی مدارس از دستورالعمل پایگاه‌های تغذیه سالم مدارس به گوش می‌رسد و باتوجه به جدیت موضوع تغذیه در دانش‌آموزان، انتظار می‌رود اقدامات لازم برای بررسی و نظارت بر بوفه مدارس در دستور کار قرار بگیرد.