این‌فولاد آب‌می‌شود؟

بازار مسکن به دلیل وعده ساخت چهار میلیون واحد مسکونی توسط رئیس‌جمهور به ویترین عملکرد اقتصادی دولت سیزدهم تبدیل شده است. مهم‌ترین طرح دولت در حوزه مسکن به دلیل مشکلات تامین مالی و تامین زمین با چالش‌های جدی مواجه است. در واقع بخش مهمی از تغییرات سیاست‌گذاری در حوزه مسکن را باید در چارچوب تلاش دولت برای احیای سرمایه اجتماعی از مسیر تسریع در اجرای پروژه نهضت ملی مسکن تحلیل کرد. ایده وزیر راه و شهرسازی برای خروج سیمان و فولاد از بورس کالا با هدف کاهش قیمت نهاده‌های تولید مسکن تازه‌ترین تلاش وزارت مسکن برای کاهش مشکلات تامین مالی این پروژه است و قصد دارد تا این سیاست را در کنار تزریق منابع صندوق توسعه ملی و افزایش تسهیلات بانکی به موتور پیشران طرح نهضت ملی مسکن تبدیل کند.این ایده مبتنی بر پیش‌فرض گرانفروشی سیمان و فولاد در بورس کالا و قیمت‌گذاری دلاری این محصولات است و انتظار دارد که سهم هزینه‌های فولاد و سیمان در کل هزینه‌های ساخت مسکن از طریق قیمت‌گذاری دولتی کاهش پیدا کند که بلافاصله وزیر اقتصاد مخالفت خود را نشان داد و وزارت صمت را هم به عنوان مخالف این طرح معرفی کرد.

حامیان چه می‌گویند؟

برخی حامیان خروج سیمان و فولاد از بورس کالا معتقدند که این اقدام مزایایی را به دنبال دارد. جلوگیری از بازارسازی تولیدکنندگان در جریان رقابت بورس به دلیل محدودیت عرضه‌کنندگان به ویژه در برخی مقاطع فولادی مسیر رقابت بورس برای کشف قیمت‌ها از سوی تولیدکنندگان مدیریت می‌شود و قیمت‌ها به شکل تصنعی بالا رفته است. کاهش دلالی در نظام عرضه سیمان و فولاد شرکت‌های صوری وابسته به تولیدکنندگان از خریداران اصلی این دو محصول در بورس کالا هستند و آن را با قیمت بسیار بالاتری یا وسطه‌گری در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهند.کاهش قیمت مسکن از طریق کاهش مصالح سیمان و فولاد از مهم‌ترین نهاده‌های ساخت مسکن است و تاثیر نسبتا بالایی در قیمت نهایی مسکن دارد. این موضوع به ویژه با حذف قیمت زمین در طرح نهضت ملی مسکن مشهودتر است و با کاهش قیمت مصالح سرعت ساخت و میزان دسترسی دهک‌های کم‌درآمد به واحدهای مسکن ملی افزایش پیدا خواهد کرد.

قیمت‌گذاری دلاری؟

بر خلاف انتقادات مطرح‌شده در این موضوع قیمت پایه عرضه محصولات فولادی و سیمانی در بورس کالا بر اساس قیمت نهایی معاملاتی هفته گذشته تعیین می‌شود و نرخ تسعیر دلار و قیمت صادراتی آن نقشی در تعیین قیمت پایه ندارد، اما به دلیل قاچاق‌پذیربودن این دو محصول - کشش قیمتی پایین محصولات نهایی – قیمت‌های نسبی متاثر از واردات برخی مقاطع و جذابیت انحراف تقاضا به سمت صادرات قیمت کشف‌شده در بورس کالا بسیار متاثر از قیمت‌های صادراتی با احتساب ریسک‌های تحمیلی است. به این صورت که با افزایش نرخ ارز تمایل کارخانه‌ها به صادرات کالا بیشتر می‌شود و عرضه در داخل رو به کاهش می‌گذارد. در نتیجه شاهد افزایش هزینه ریالی مقاطع خواهیم بود. نهاد ناظر بورس کالا با هدف کنترل این مشکل از تمام تولیدکنندگان یک برنامه عرصه بلندمدت دریافت کرده است و نسبت به تحقق آن حساسیت نشان می‌دهد.

تبعات حذف بورس کالا از زبان مخالفان

برخی کارشناسان مخالف خروج فولاد و سیمان از بورس کالا هستند و معتقدند افزایش کاذب تقاضا از طریق پیش‌نمایی مصرف سرمایه‌گذاری و تغییر الگوهای ساخت ساختمان اتفاق می‌افتد. کاهش فرصت صادراتی محصولات از طریق تولیدکننده به دلیل افزایش جذابیت صادرات غیررسمی، تغییر قیمت‌های نسبی نهاده‌های ساختمانی کاهش دستوری قیمت دو محصول فولاد و سیمان باعث تغییر قیمت‌های نسبی در نهاده‌های تولید ساختمان خواهد شد. این موضوع به شکل مستقیم بر بازدهی استفاده از متریال‌های جایگزین آنها تاثیر خواهد گذاشت و ضمن تغییر مسیر به سمت تولید سنتی مصرف نهایی سیمان و فولاد را در بخش ساخت‌وساز افزایش خواهد داد. کاهش شفافیت و ایجاد رانت قیمتی در حالی قیمت سیمان در فصل تابستان امسال و با وجود محدودیت‌های توزیع ناشی کمبود برق در زیر ۷۰هزار تومان باقی ماند که قیمت‌های بازار در سال۱۴۰۰ از مرز ۱۰۰هزارتومان هم فراتر رفته بود و یک رانت بیش از ۶۰هزار تومانی را ایجاد کرده بود. ایجاد بازار غیررسمی و نظام چند نرخی یکی از مهم‌ترین دلایل ورود سیمان به بورس کالا تشدید مشکلات ناشی از دلالی بود. بنابر گفته رئیس سازمان بورس تا قبل از ورود سیمان به بورس ۷۰درصد سیمان کشور توسط ۲۰نفر دادوستد می‌شد.همچنین افزایش هزینه‌های نظارت بر توزیع خروج این محصولات از بورس وایجاد ساختار توزیع سهمیه‌ای مستلزم تقویت ساختارهای نظارتی و کنترلی قوی‌تری است.

راهکار چیست؟

هر مشکلی که ایجاد می‌شود قطعا راه‌حل آن وجود دارد. برخی کارشناسان بر این باورند ایجاد رینگ اختصاصی برای تقاضای ساخت‌وساز مسکونی در بورس کالا و ایجاد یک رینگ اختصاصی برای تقاضای ساخت‌وساز مسکونی و شیت قیمت معاملاتی بر قیمت پایه دو نتیجه مثبت را به دنبال خواهد داشت که یکی تامین تقاضای بخش مسکن به قیمت حداقلی و خروج بخش مهمی از تقاضای بازار از رقابت در بورس و کنترل قیمت‌های نهایی محصولات خواهد بود. این سیاست می‌تواند تغییرات قیمتی در کل زنجیره فولاد و سیمان را تحت تاثیر قرار دهد.  ایجاد سیستم تهاتر سیمان و فولاد با نهاده‌های تولید با توجه به این که مهم‌ترین انگیزه وزارت راه و شهرسازی برای طرح ایده خروج فولاد و سیمان و بورس، زمینه‌سازی برای تسریع در پروژه نهضت ملی مسکن است و دولت می‌تواند مصارف سیمان و فولاد این پروژه را از طریق ایجاد سیستم تهاتر آنها با نهاده‌های تولید تامین کند. دراین ساختار دولت نهاده‌ها را به قیمت توافقی تحویل می‌د‌هد و فولاد میلگرد و سیمان را هم به قیمت توافقی دریافت خواهد کرد.روند کاهشی تولید مسکن در یک دهه گذشته متاثر از افزایش قیمت نهاده‌های تولید مسکن، کاهش بازدهی سرمایه‌گذاری در ساخت مسکن، کاهش تقاضای بالفعل مصرفی، کاهش قدرت خرید خانوار، جهت‌گیری ساخت مسکن بر روی گروه هدف خانوارهای برخوردار، کاهش جریان نقدی موثر تولیدکنندگان، خروج سرمایه از بازار مسکن به سمت بازارهای موازی، افزایش نااطمینانی نسبت به تاثیر ریسک‌های سیاسی بر آینده بازار بوده است و تغییر مسیر آن از محل تدوین یک بسته جامع برای تمام پارامترهای داخلی و بیرونی موثر بر هزینه‌های ساخت و قدرت خرید خانوار است.

مقابله با رانت‌خواران

جعفر قادری، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس در مورد طرح موضوع وزیر راه و شهرسازی برای خروج سیمان و فولاد از بورس کالا به دلیل رشد قیمت این کالاها تصریح کرد: وقتی انحصار فروش در بازار یک کالا باشد، ممکن است عرضه‌کنندگان و تولیدکنندگان عمده از موقعیت‌شان در بازار سوء استفاده کنند و در این شرایط دولت باید ورود پیدا کند و جلوی قیمت‌سازی را بگیرد.عضو کمیسیون برنامه و بودجه افزود: در موضوع سیمان و فولاد، دولت نباید این کالاها را از بازار بورس کالا خارج کند بلکه باید مانع سوءاستفاده تولیدکنندگان در افزایش قیمت‌ها شود و در حالی که اجازه صادرات می‌دهد، اجازه واردات هم بدهد که اگر تولیدکنندگان در داخل قیمت‌ها را غیرواقعی بالا بردند، دولت بتواند از طریق واردات قیمت‌ها را متعادل کند.

خروج، مشکلی را حل نمی‌کند

شهباز حسن‌پور، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس نیز در این باره گفته برای اتخاذ یک تصمیم باید همه جوانب کار بررسی و سنجیده شود، واقعیت این است که عرضه سیمان و فولاد در بورس کالا باعث شده تا قیمت این محصولات عادلانه و شفاف در اختیار خریداران قرار گیرد و مانع بروز رانت و حضور دلالان در این بخش شود.خروج سیمان و فولاد از بورس کالا به نفع کشور نیست و نمی‌تواند به رونق حوزه مسکن و کاهش قیمت هم کمک کند.