تلویزیون به وسعت خانواده بزرگ

سلامت جامعه یکی از مسائل مهمی است که باید توجهی ویژه نسبت به آن وجود داشته‌باشد؛ کارگردانان و تهیه‌کنندگان زمانی می‌توانند این چالش‌ها و نابهنجاری‌ها را به تصویر بکشند که این خطر و هجمه را شناخته‌باشند و آن را برای فرهنگ دینی و ملی یک فاجعه بدانند. ساخت برنامه‌های تلویزیونی در حوزه تحکیم و تربیت خانواده و فرزندان از همان دهه ۷۰ با برنامه سیمای خانواده در شبکه یک سیما شروع و پس از اقبال مخاطبان نسبت به این برنامه در شبکه‌های دیگر ادامه یافت.
با نگاهی به سابقه شبکه یک سیما و جدول پخش آن می‌توان به این مسأله رسید که «سیمای خانواده» یکی از قدیمی‌ترین برنامه‌های روزانه این شبکه بوده و اگر بخواهیم از یکی از برنامه‌های پرسابقه این شبکه یاد کنیم، مخاطبان حتما نام برنامه سیمای خانواده را بر زبان می‌آورند.

رنگین کمان اقوام مختلف

ایمان گودرزی، تهیه‌کننده برنامه سیمای خانواده در گفت‌وگو با «قاب کوچک» گفت: تقریبا چند ماه گذشته بود که دوستان تقاضایی داشتند درباره تولید برنامه تلویزیونی تحت عنوان سیمای خانواده و از آنجا که بنده سال‌هاست در گروه اجتماعی شبکه یک سیما با عزیزان همکاری می‌کنم، تهیه این برنامه بر عهده این حقیر گذاشته‌شد. ما در گذشته یک مجموعه مستند فاخر از زیبایی‌های ایران به اسم « ایران از بالا» کار کرده‌بودیم. در حال بازبینی این مستند ــ که بنده چهار سال برای آن وقت گذاشتم ــ برای پخش بودیم. می‌توان با صراحت این مستند را یکی از منحصر به فردترین آثاری دانست که درباره جاذبه‌های زیست‌محیطی ایران در 32 قسمت تولید شده‌است.

چند وقتی بود برنامه سیمای خانواده متوقف شده‌بود. به نظرم دلیلش این بود که مدیران فعلی صداوسیما معتقد بودند محتوای برنامه سیمای خانواده و صبح بخیر ایران مناسب مخاطب امروزی نیست. آنها پیگیر تهیه‌کننده جدید برای برنامه‌ها بودند که بهتر به یک خروجی مناسب برسند. تهیه‌کنندگی سیمای خانواده به بنده پیشنهاد شد و با توجه به این‌که تجربه سخت اجرای برنامه زنده را قبلا داشتم، آن را پذیرفتم.

سیمای خانواده، یکی از قدیمی‌ترین برنامه‌های تلویزیونی بعد از انقلاب به شمار می‌رود که همواره روی آنتن بوده‌است؛ مسئولان فعلی شبکه یک تصمیم گرفتند قالب برنامه از حالت گفت‌وگو و زنده تبدیل به نگاه مستند گونه شود و قاب جدیدی از فرهنگ و زندگی مردم ایران روی آنتن رود. 

همان چند ماه گذشته یک طرح 30 صفحه‌ای درباره سیمای خانواده نوشتم و به دوستان ارائه کردیم و قرار شد این برنامه را با 70 درصد تولید و 30 درصد آنتن زنده شروع کنیم. در ابتدا سخت بود و آیتم‌های متعددی طرح‌ریزی شد و ما از دوستان مستندساز دیگر هم کمک گرفتیم و در چند آیتم مختلف کار را کلید زدیم. از مجریان خوبی مثل خانم فاطمه رضاپور،خانم فرشته ایزدی و خانم مریم قاسمی دعوت کردیم.

در نهایت برنامه از روز عید قربان مجدد روی آنتن رفت و مهمان منازل مردم شدیم. در همان ابتدا پیامک‌های مردمی را داشتیم. مخاطب به این برنامه عادت کرده‌بود و با توجه به گفته همکاران‌مان در روابط‌عمومی برنامه، پیامک‌های بسیاری آمده‌بود که گفته‌بودند چرا برنامه سیمای خانواده را تعطیل کردید؟ روزانه بین 15 تا 20 هزار پیامک مردمی در خصوص آیتم‌های مختلف داریم. یکی از نکات مهم طی سال‌های اخیر این است که زلف سیمای خانواده با مخاطبش گره خورده‌است. تلاش بسیاری از همکاران من در تولید آیتم‌ها این است که همان بخش‌های مورد توجه مخاطب تولید و روانه آنتن شود. این برنامه امروز برخلاف سری‌های قبل‌ خود از آنتن زنده پرهیز کرده و به سمت تولیدات اختصاصی در قالب مستند رفته‌است.

سبک و فضای محتوایی سیمای خانواده کاملا تغییر کرده‌است. سری قبل برنامه تمرکزش بر کل خانواده بود و برنامه فعلی با توجه به حجم فعالیت رسانه‌های بیگانه در خصوص جایگاه«زن» و تحریف چهره زن ایرانی، تصمیم گرفته شد، برنامه «سیمای خانواده» جدید با این موضوع مقابله به مثل کند. در فصل جدید چهره واقعی زن به تصویر کشیده می‌شود. به همین دلیل اساس برنامه از بانوان تشکیل شده و از مجریان خانم بهره‌مند شده‌است.

برنامه‌سازانی که در حوزه خانواده کار می‌کنند، با این حجم تخریب رسانه‌های معاند بر حریم خانواده کار سختی دارند، به این خاطر که آنها هم باید محتوای مناسبی برای مخاطب تولید کنند که رضایت آنها را به دنبال داشته باشد. از سوی دیگر با هجمه رسانه‌های بیگانه نیز مقابله کنند. رسانه‌ملی دارای ممیزی و استانداردهای خاص خود است. این رسانه مخاطب یکپارچه یکرنگی هم ندارد و با طیف وسیعی از مخاطب با آیین و فرهنگ و نگاه‌های مختلف مواجه است. در «سیمای‌خانواده» فرهنگ‌های مختلف نیز تقسیم‌بندی شدند. به‌طورمثال آیتمی داریم به‌نام «روایت‌عاشقی» که درباره مولفه‌های ازدواج است و در آن به زوج‌های جوانی پرداختیم که به‌طور ساده با یکدیگر ازدواج کردند و زندگی موفقی نیز دارند. آیتم «بانوی قهرمان» درباره زنان از فرهنگ‌های مختلف است که کارهای بزرگ در روستا انجام می‌دهند، چراکه زنان روستا سهم زیادی از رسانه‌ملی نداشتند اما در این فصل از سیمای‌خانواده این زنان قهرمان از روستا هم دارای رسانه و تریبون شدند. در هر بخش از برنامه ما سه سفر به استان‌های مختلف داریم و سه بانوی قهرمان را به مخاطب معرفی می‌کنیم.

در حوزه زنان، مسئولان مختلفی به برنامه آمدند. چند روز قبل از آمدن رئیس‌جمهور محترم به برنامه به ما اطلاع دادند که آیت‌ا... رئیسی بازدیدی از رسانه‌ملی دارند. صبح روز بازدید ایشان وقتی به استودیو رفتم، با صحنه‌های جالبی مواجه شدم. به این دلیل که طی حضور در رسانه‌ملی طی سال‌های مختلف با بسیاری از مقامات و شخصیت‌ها گفت‌وگو داشتیم و با مسائل امنیتی و تشریفات آنها هم آشنا بودیم و حساسیت‌های امنیتی خاص خود را دارند اما زمان حضور آقای رئیسی در برنامه سیمای‌خانواده خیلی قابل‌توجه بود. انگار مهمان عادی آمده بود. فضا این‌قدر خوب بود. زمانی که خانم رضاپور می‌خواستند برنامه را اجرا کنند، به من گفتند که هیچ استرسی ندارم. آقای رئیسی قبل از آمدن مقابل دوربین سیمای‌خانواده از پشت‌صحنه این برنامه بازدید کردند و با عوامل گفت‌وگوی صمیمی داشتند و گفتند خودشان نیز از مخاطبان ثابت این برنامه بودند. این حضور بی‌سابقه بود، چراکه تاکنون هیچ رئیس‌جمهوری با این مدل در برنامه‌ای حضور پیدا نکرده بود و این حضور هم به انتخاب خودشان بود.

پرداختن به نیازهای اساسی جامعه با محوریت زن

زهرا عابدینی، خبرنگار برنامه سیمای‌ خانواده هم به قاب‌کوچک گفت: فرد با حضور در خانواده به‌عنوان اولین نهاد اجتماعی، رشد کرده و پرورش و تربیت می‌شود. خانواده اولین اساس فطری قدرتمند و تاثیرگذاری بوده که با پیش‌شرط روابط صحیح و پایدار بین زوجین، کانون پویایی و استواری است. نقش «زن» در خانواده و نیز در سلامت همه‌جانبه‌ افراد و اجتماع، بسیار حائز اهمیت و تاثیرگذار است. مرتبه و مقام زن سبب شده تا خانواده از مهم‌ترین ارکان موثر بر امنیت و بهبود جسم و روان افراد باشد و نیز آرامش‌بخشی را به ارمغان بیاورد.

برنامه‌های تلویزیونی با محوریت خانواده، از قدیمی‌ترین تولیدات رادیویی و تلویزیونی در جهان و ایران است که همواره از پربیننده‌ترین برنامه‌ها بوده. برنامه‌ها‌ی خانوادگی به‌دلیل مطرح‌کردن موضوعات مختلف و متنوع قابل توجه عموم مردم هستند درحالی‌که به‌طور معمول خانم‌های خانه‌دار را مخاطب قرار می‌دهند.

تولیدات تلویزیونی با محوریت خانواده می‌تواند تک یا چندبعدی باشد. یعنی گاه یک موضوع را که خانواده با آن سروکار دارد به‌طور ویژه و اختصاصی بررسی می‌نماید و گاه همانند برنامه‌هایی همچون سیمای‌خانواده، به خانه برمی‌گردیم و ... ترکیبی از خواسته‌های خانواده را به حد امکان اما جامع و کامل استجابت می‌کنند.

برنامه‌هایی با محوریت خانواده در راستای آگاهی‌بخشی و امیدآفرینی به این نهاد بنیادین اجتماع و به‌خصوص زن به‌عنوان همسر و مادر در خانواده، با مطرح‌کردن موضوعات اساسی و مورد نیاز روز جامعه و ارائه راهکارها، تلاش به تعالی ایشان می‌نماید.

خانواده اگرچه کوچک‌ترین واحد اجتماعی است اما در عرصه جامعه بسیار تاثیرگذار و مهم است. از این جهت تولید برنامه‌هایی با هدف اشاعه‌ سبک زندگی ایرانی ــ اسلامی‌، می‌تواند نقش موثری در فرهنگ‌سازی و ترویج تشکیل و تقویت نهاد خانواده و همچنین تشویق ایشان به فرزندآوری و تلاش برای تربیت هدف‌دارتر فرزندان در خانواده‌ها داشته باشد.

نیازسنجی و توجه به ذائقه مردم باید از مهم‌ترین مؤلفه‌های یک گروه تولیدی برای ساخت برنامه‌های خانواده‌محور به حساب آید، زیرا امر آموزش و کسب آگاهی در بین خانواده‌های این عصر یک درخواست از طرف ایشان است، فقط به آن شرط که پرمحتوا و همسو با علایق خانواده‌ها تولید شود.

خانواده و پرداختن به این محور بنیادین جامعه از اولویت‌های اساسی تولیدات سازمان سازمان صداوسیماست که همیشه با تاکید و دقت بسیار تلاش داشته در امتداد این هدف اصلی گام بردارد.

برنامه‌های تلویزیونی در چند سال گذشته به لحاظ کیفیت و کمیت رشد محسوسی داشته است و به‌خوبی شاهدیم که این برنامه‌ها، دیگر قالب خشک و روتین سابق را تکرار نکرده، یعنی دیگر کمتر یا گاهی اصلا دیده نمی‌شود که یک مجری و کارشناس خانواده روبه‌روی یکدیگر در قاب دوربین بنشینند و درباره‌ موضوعاتی ازجمله تربیت فرزند و اصلاح رفتار او در خانواده صحبت کنند. تولید برنامه‌های آموزشی و فرهنگ‌سازی با چاشنی مسابقه و سرگرمی و نمایش از دیگر اقدامات موثر و قابل‌تحسین مسئولین مربوط و برنامه‌سازان حوزه خانواده است.

بازتابی از تحولات در زندگی زنان

فریبا طاهری، مجری و کارشناس برنامه «سیمای خانواده» نیز به قاب کوچک گفت: در کشور ما مسأله زنان و خانواده یکی از مهم‌ترین مسائل جامعه در سطوح مختلف محسوب می‌شود و تغییر و تحولات در زندگی زنان یکی از بارزترین مصادیق تغییر و تحول در جامعه ایرانی است. اگر زنان بتوانند به‌خوبی ایفای نقش کنند در هر جایگاهی که هستند قطعا جامعه روز به روز به سمت جلو در حرکت است. خانواده یکی از موضوعات جذاب در میان فیلم‌ها و سریال‌های نمایشی است و زنان در جامعه امروزی به مدل‌های مناسبی برای الگو‌برداری از آن در ایفای نقش خود در خانواده نیازمند‌ند. برای این‌که رسانه بتواند در حوزه زن و خانواده تاثیرگذار باشد ابتدا باید مشکلات بانوان را آسیب‌شناسی کند و سپس برای رفع مشکلات، راهکارهای لازم را در چارچوب قوانین سازمانی ارائه دهد، از طرفی دیگر در جهت رشد فکری و فرهنگی آنان بستر مناسبی ایجاد کند. رسانه ما وظیفه دار‌د فعالیت‌های بانوان را در شبکه‌های مختلف رادیو و تلویزیون به نمایش بگذارد که با این کار باعث تشویق بانوانی شود که انگیزه‌ای ندارند یا حتی به‌عنوان یک الگو از آن در زندگی خود استفاده کنند.

به‌نظر من متاسفانه رسانه به موضوع زن و خانواده آن‌طور که باید و شاید توجه نکرده در‌صورتی‌که می‌تواند تعداد برنامه‌هایی را که نقش زن در آن برجسته است، گسترش دهد و به موضوع زن و خانواده بیشتر بپردازد.

امروزه زنان به‌عنوان یکی از نیروهای اثرگذار در جوامع نقش‌آفرینی می‌کنند و هرگونه تغییر در تفکر، نگرش و رفتار زنان باعث تغییر در فرهنگ خانواده و به‌دنبال آن فرهنگ جامعه است. در جامعه ایرانی همواره نقش‌های خاصی بر‌عهده زنان بوده است. زنان جامعه ما در دو نقش مهم، مادری و همسری همیشه تاثیرگذارترین بوده‌اند.

ناگفته نماند که رسانه‌ها تا حدود زیادی در شکل‌گیری نظام فکری مؤثرند و در نهایت این نظام فکری است که پایه‌های سبک زندگی را مشخص می‌کند. با توجه به این‌که زنان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند، بنابراین باید در عرصه‌های گوناگون جامعه حضور داشته باشند.

نباید ما در یک عرصه از افکار، اندیشه و احساسات زنانه کاملا بی‌بهره باشیم زیرا اگر در هر عرصه‌ای هرنوع تصمیم‌گیری شود برای تمام جامعه اعم از مردان و زنان خواهد بود.بنابراین خود زن‌ها نیز باید هم برای بیان مسائل خودشان و هم برای تصمیم‌گیری در مورد آنها نقش داشته باشند.

بر‌خلاف تصور عامه در مورد انواع مشاغل زنان در جامعه ایران که عمدتا به مشاغل آموزشی و پرستاری محدود می‌شود، مشاغل دیگری نیز وجود دارد که نه ‌تنها به‌وسیله زنان انجام می‌شود بلکه می‌تواند اثرات مثبتی را نیز از‌جمله شناسایی استعدادها و توانایی‌های زنان در پذیرش مسئولیت در پی داشته باشد.

حضور زنان در جامعه نشان‌دهنده این است که زنان توانایی کار در عرصه‌های مختلف را دارند، توقع بانوان از رسانه‌های مختلف این است که با حمایت از زنان در جامعه و با برداشتن نگاه جنسیتی و سنتی به نقش و وظایف زنان که موجب ایجاد تردید در مورد توانایی‌های‌شان می‌شود  به اثرات مثبت خودباوری زنان در جامعه و خانواده بپردازد.