جشنواره‌ای به نام ایران به کام دیگران

این‌که بر‌اساس گفته مدیر روابط‌عمومی فارابی قرار است فیلم‌های خارجی نقیصه چرخه تولید فیلم کودک و نوجوان را پر کنند هم سؤالات متعدد دیگری را مطبرح می‌کند. مثلا حضور فیلم‌های کودک و نوجوان خارجی در جشنواره‌ داخلی چه منافعی برای سینمای ایران دارد؟ نحوه حضور این فیلم‌ها در سینمای ایران چگونه باید باشد؟ آیا به نمایش درآوردن نقطه‌ضعف‌ها و قوت‌ها و همچنین فرهنگ و پوشش و آداب و رسوم جامعه دیگری (آن‌ هم بدون حضور فیلم‌های ایرانی) مانند جشنواره کودک برای کودکان و نوجوانان ما مخرب و مضر نیست؟

باز هم رویدادهای نمایشی و بی‌هدف

به‌هر حال هر رویداد فرهنگی و هنری سازماندهی‌شده‌ای که از دبیر، دبیرخانه و تشکیلات اجرایی تشکیل شده هدف یا برنامه منسجمی برای برگزاری دارد اما آنچه از شواهد و قرائن سی‌و‌پنجمین دوره از جشنواره فیلم کودک و نوجوان برمی‌آید، این است که توجه آن معطوف به فیلم‌های خارجی است و در آن به فیلم‌های ایرانی اهمیتی داده نشده! این موضوع از جایی دچار خطاست که متولی برگزاری این جشنواره بنیاد سینمایی فارابی است؛ یعنی نهادی که باید در زمینه تولید آثار سینمایی همت کند، بدون حمایت از ژانر کودک و نوجوان که سینمایی استراتژیک است و می‌تواند در جهت فرهنگ‌سازی و تبیین‌گری برای نسل آینده کشور برنامه‌ریزی کند، کم‌کاری خود را با برگزاری جشنواره‌ای نمایشی و بدون هدف برگزار می‌کند و حتی انتخاب آثار خارجی برای این جشنواره هم مشخص نیست بر‌اساس چه سیاستی انتخاب خواهد شد. این در‌حالی است که رهبر معظم انقلاب بارها تاکید داشته‌اند در حوزه فرهنگی از کارهای نمایشی پرهیز شود.

گونه بی‌‌صاحب سینما

سینمای کودک و نوجوانان در کشور سال‌هاست از شرایط خوبی برخوردار نیست از طرفی این‌گونه فیلم‌ها در گیشه با موفقیت قابل‌توجهی روبه‌رو هستند و در گزارش‌های متعددی که در جام‌جم منتشر کردیم به این موضوع پرداخته‌ایم. به‌طور مثال در حال حاضر در میان فیلم‌های تازه اکران شده، فیلم «نارگیل ۲» در صدر فروش قرار دارد و همین موضوع نمایانگر آن است که اگر سیاستگذاری در زمینه تولید و اکران به‌خوبی اعمال شود این سینما توانایی فرهنگ‌سازی و اقتصاد پویا را دارد. اما در حال حاضر شاهد هستیم در غفلت نهادهای متولی مثل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که مدت‌هاست در عرصه فیلمسازی دچار ترک فعل است و بنیاد فارابی کمترین توجه خود را معطوف به سینمای کودک و نوجوان کرده، به‌دلیل واگذاری تصمیم‌گیری‌های اکران به مافیای سینمایی حتی بخش خصوصی اعم از تولیدکننده، سرمایه‌گذار و پخش‌کننده و سینمادار هم دیگر هیچ تمایلی به ساخت و حمایت فیلم کودک ندارد. در چنین شرایطی سؤال این است که جشنواره‌ای با این ساختار چه آورده‌ای برای کودکان و نوجوانان ایرانی دارد؟

توسعه فرهنگ غربی با بودجه دولتی

بدیهی است سینمای کودک و نوجوان ما دارای ویژگی‌هایی برای مخاطبانش است که در فیلم‌های خارجی وجود ندارد. فرهنگ، زبان مشترک و اصالت آثار داخلی از‌جمله مزیت‌هایی است که با استفاده از آن می‌توان به سمت جذب مخاطب گسترده داخلی در عرصه فیلم‌های کودک و نوجوان رفت و طبعا خانواده‌ها و کودکان ایرانی، آثار با‌کیفیت داخلی را به آثار پر‌زرق و برق خارجی ترجیح می‌دهند اما گویا تعداد و کیفیت فیلم‌های حاضر در جشنواره کودک امسال نمی‌تواند تنور جشنواره را گرم کند که توسل به فیلم‌های خارجی به عنوان راهکار انتخاب شده! تمام این وضعیت نابه‌سامان در حوزه کودک محصول کُمایی است که خصوصا در سال‌های اخیر سینمای کودک و نوجوان تجربه کرده است. طبعا این جریان دوباره باید احیا شود اما احیای سینمای کودک و نوجوان با چند فیلم محدود که عموما دغدغه کودک امروز نیستند، نمی‌تواند به‌معنای اقدامی اثربخش باشد.

تغییرات مدیریتی جشنواره کودک

سی و پنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان همزمان با روز جهانی کودک از ۱۵مهرماه فعالیت خود را به دبیری مجید زین العابدین در شهر اصفهان آغاز می‌کند اما آنچه شواهد و قرائن نشان می‌دهد، این است که این دوره از جشنواره با دوره‌های گذشته تفاوت‌هایی دارد. از جمله تفاوت‌های این دوره از جشنواره دو تغییر مدیریتی مهم است که در این رویداد بین‌المللی اتفاق افتاده است. در وهله اول این‌که چند ماه قبل مجتبی شاهمرادی، معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری اصفهان با نقشی تعیین‌کننده در هماهنگی امور برای برپایی جشنواره در اصفهان استعفا داد و دیگر آن‌که با تغییر مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی، دبیری جشنواره نیز دستخوش تغییر شد و چندی پیش مجید زین‌العابدین به‌جای سیدمهدی جوادی، دبیر جشنواره شد.این تغییرات در همان روزهای اول باعث شد تردیدهایی درباره برگزاری این دوره از جشنواره در شهر اصفهان به‌وجود بیاید و حتی برخی اعلام کنند که امکان به تعویق افتادن این جشنواره وجود دارد. حتی در همان ایام پوران درخشنده، یکی از اعضای سیاست‌گذار سی‌وپنجمین جشنواره فیلم کودکان و نوجوانان در گفت‌وگو با یکی از خبرگزاری‌ها اعلام کرد: «اطلاعی درباره برگزاری این دوره از جشنواره با تغییرات اخیر ندارم اما این جشنواره تنها کورسوی امیدی است که برای سینمای کودک باقی مانده و اگر برگزار نشود، این کورسوی امید خاموش خواهد شد.»

چرا فیلمسازها سراغ ساخت فیلم کودک نمی‌روند؟

در دهه‌های گذشته کارگردانان این کشور از عباس کیارستمی گرفته تا مجید مجیدی با حمایت نهادهایی از جمله کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، بنیاد سینمایی فارابی و حوزه هنری برخی از مهم‌ترین آثار تاریخ سینمای ایران را همچون سه‌گانه کوکر یا سه گانه زلزله ساختند که اتفاقا همین سه‌گانه کودک و نوجوان هم بود که زمینه جهانی شدن نام کیارستمی را در دنیا فراهم کرد. در آن سال‌ها آثار نوجوانانه‌ای مانند «پدر»، «بچه‌های آسمان»، «رنگ خدا» و «باران» ساخته مجید مجیدی دل جشنواره‌های داخلی و خارجی را می‌برد و مردم در سالن‌های سینما با آثار کودک مرضیه برومند، ایرج طهماسب و حمید جبلی خاطره‌سازی می‌کردند اما این حال خوب پایدار نبود و رفته‌رفته چراغ سینمای کودک، رو به خاموشی رفت. کارگردانان بزرگ سینمای کودک و نوجوان از ژانر کودک و نوجوان کناره گرفتند، سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های کلان مدیریتی صورت نگرفت و بودجه‌های هنگفتی صرف ساخت فیلم‌های کمدی و اجتماعی شد. خیلی‌ها معتقدند روزهای طلایی سینمای کودک و نوجوان به دلیل حمایت دو نهاد فرهنگی معتبر یعنی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و بنیاد سینمایی فارابی بوده اما پرسش این است که چرا دیگر خود فیلمسازها کمتر سراغ ساخت فیلم در ژانر کودک می‌روند؟ یا چرا دیگر بخش خصوصی هم تمایل چندانی به فعالیت در این عرصه دارد.

اکران نیم‌بند

بدیهی است که سینمای کودک در هر شرایطی نیاز به حمایت دارد و مهم‌ترین حمایت از آن در واقع اکران است که متاسفانه این سال‌ها در پایین‌ترین حد قرار دارد. البته وقتی بنیاد سینمایی فارابی که یک نهاد کاملا دولتی است و فیلم‌های کودکی که حمایت مالی کرده را هنوز نتوانسته‌ اکران کند، نباید از بخش خصوصی چندان توقعی داشت. چون در این سال‌ها معدود فیلم‌های کودک ساخته‌ شده در بخش خصوصی، مسیری سخت در گیشه پیدا کرده‌اند و اکران نامناسب، سئانس‌های محدود و سالن‌های پرت اجازه دیده شدن به این فیلم‌ها را نمی‌دهد.

خبری از سینماگران پیشکسوت نیست

افول سینمای کودک و نوجوان امروز دیگر به شکل آزاردهنده‌ای مشهود است. بنا بر اعلام روابط عمومی بنیاد سینمایی فارابی حدودا اواخر شهریور بعد از بررسی آثار ارسال ‌شده مشخص می‌شود چه تعداد فیلم‌ برای حضور در جشنواره ساخته شده است اما رصد فیلم‌هایی که مجوز ساخت گرفته‌اند، نشان می‌دهد در سال گذشته ساخت فیلم کودک و کارگردانان شناخته شده در عرصه کودک در حد صفر است. جالب آن‌که بخش پروانه ساخت و نمایش سایت سازمان سینمایی هم مدتی است که در دسترس نیست، گرچه سایر بخش‌های این سایت فعال است اما حدود دو ماه است که بخش پروانه ساخت و نمایش این سایت از دسترس خارج شده تا به شکل دقیق‌تری بدانیم سینمای کودک و نوجوان ما در زمینه تولید و نمایش دارای چه تولیداتی است اما شنیده‌ها حاکی از این است که گویا در این دوره از جشنواره هم مانند سال‌های اخیر خبری از کارگردان‌های بزرگی که سال‌ها در ژانر کودک فعالیت کردند و کودکان و دنیای آنها برای‌شان مهم و باارزش است، نیست! 

جولان فیلم‌های خارجی در جشنواره کودک

آن‌طور که مدیر روابط عمومی بنیاد سینمایی فارابی می‌گوید احیا و تقویت ساختار بین‌المللی سینمای کودک هدفی است که سی‌و‌پنجمین دوره از جشنواره فیلم کودک و نوجوان به دنبال آن است. در شرایطی که مجید زین‌العابدین، مدیرعامل فارابی جلب توجه سینماگران به تولید اختصاصی کودک، برگزاری جشنواره‌های تخصصی و برنامه‌ریزی برای اکران عمومی را از راه‌حل‌های احیای سینمای کودک و نوجوان می‌داند، مدیر روابط عمومی بنیاد فارابی به جام‌جم می‌گوید: هر چند در سال‌های اخیر انیمیشن‌های ایرانی با اقبال خوبی در گیشه داخل و خارج از کشور مواجه شده‌اند و فصل خوبی را در جشنواره‌های جهانی تجربه کرده‌اند اما باز هم تعداد فیلم‌های کودک و نوجوانی که سالانه در سینمای ایران تولید می‌شوند بسیار اندک است. ساختار و محتوای عمده فیلمنامه‌هایی که به بنیاد ارائه می‌شوند، ضعیف است و کارگردانان کمتر به فیلمسازی در این حوزه تمایل دارند. 
او توضیح می‌دهد: بسیاری از فعالان و دغدغه‌مندان سینمای کودک و نوجوان از وضعیت حاکم بر این حوزه ناراحت هستند و برای همین دورنمای جشنواره سی و پنجم کودک و نوجوان را با شکل و شمایلی بین‌المللی ترسیم کردیم که سبک و سلیقه فیلمسازان مختلف دنیا در آن حضور داشته باشند. این  در حالی است که رفع تمام این کاستی‌ها در شرح وظایف بنیاد سینمایی فارابی، یعنی برگزارکننده و سیاست‌گذار جشنواره است. به نظر می‌رسد جشنواره‌ای  نمایشی و بی‌حاصل تنها با هدف جبران ظاهری کاستی‌ها برگزار می‌‌شود.

راهکاری برای آشتی با مخاطب

اما جشنواره فیلم کودک و نوجوان زمانی می‌تواند آن‌طور که شایسته است، عرض اندام کند که هم در شکل برگزاری و اجرا به ماهیت و تعریفی مستقل دست یابد و هم در نوع و محتوای فیلم‌هایی که در آن حضور می‌یابد، خبرساز شود. یعنی جشنواره باید بتواند با ویژگی‌های متمایز، یک الگوی مثبت برای کودکان و نوجوانان این مرز و بوم باشد. همان‌طور که گفته شد، ژانر کودک در قیاس با انواع دیگر ژانرها به حمایت و پشتیبانی‌ بیشتری نیاز دارد، زیرا فیلم کودک و نوجوان به سبب شرایط، چه در حوزه تولید و چه در اکران، توان رقابت مستقیم با سایر فیلم‌ها را ندارد. به همین دلیل اگر زیرساخت‌ها و سیاست‌‌گذاری‌ها و مدیریت در این بخش کارشناسی‌شده‌ باشد، می‌توان نسبت به شکوفایی سینمای کودک و نوجوان امیدوار بود.  از طرفی برگزاری رفع تکلیفی یک جشنواره تنها حکم سفره ارتزاق دست‌اندرکاران برگزاری را دارد و صرفا ایجاد نارضایتی بیشتر می‌کند.