مطالعات فرهنگی در باره سرودهای امام الزمانی (عج)

سرودهای صاحب الزمانی عج کلا از اقبال فراوانی برخوردارند، اما اخیرا در این تجربه ما با توجهات و جهش و شور ویژه ای رو برو شده‌ایم، سرود یا مهدی آقای فانی و دو سرود سلام فرمانده آقای ابوذر روحی، در حقیقت یک مرحله و دوره تازه ای را در تاریخ سرودهای انقلابی مهدوی بازگشوده است.

مخصوصا سلام فرمانده دارای خصائص منحصر به فرد و‌چند سویه ای است و خودبه سنگ بنای یک نهاد نو معرفت افزایی و روشنگری جهانی  بدل شده و در ترویج امر مولای ما ابتکار ساختاری و اجرایی و‌زیبایی شناسانه نویی را بنا نهاده که جمع‌بندی آن مایه ارتقا کل سرودهای انتطار در دوران غیبت گشته است  و از دستامدهای آرمانی و اساسی معارف انقلاب اسلامی موضوع سرشت مردمی سرود های موعود همچون رسانه جهانی در مطالعات فرهنگی ، بس مهم است. البته در بندی جداگانه،  درباره، حفظ فرم مردمی و نرفتن به دنبال عناصرساختاری پر زرق و برق و ساختگی و پر هزینه سخن خواهم گفت. مثلا نشانه ای از لباس اقوام در پوشاک کودکان جذاب است اما مخارج لباس سرود خوانان به اندازه یک سریال وجه  نمایشی غیر صمیمانه و غیر طبیعی به جنبه دیداری اجرای بی پیرایه و مردمی  می دهد و از بی پیرایگی و سادگی و تأثیر صمیمانه اش می کاهد .

هیچ چیز بر مبنای اهوا و امیال محقق نمی شود

ظاهرا شاید  ابوذر روحی همچون شیخ احمد کافی تقدیری داشته باشد که عمر خود را عمدتا صرف خواندن نوحه‌های حسینی و سرودهای صاحب الزمانی کند . خدا به مقدرات خود آگاه است و هیچ چیز بر مبنای اهوا و امیال محقق نمی شود و هر پدیده ، پیدایش و پایانش دست خداست و هر انسان ظرفیت ویژه خود را داراست . من دعا می کنم که به دامنه توفیق آقای روحی افزوده شود امااگر رزق ابوذر روحی ایفای نقش ، در تداوم نهاد سرودهای سازمانی و گسترش جهانی آن وتبدیل به چهره آشنای مردمی در دنیا با این خصوصیت باشد بار سنگین مراقبه و محاسبه روحی و زیباشناختی از خود و از کارش بر دوشش خواهد بود و در آن صورت ارتقای جهانی کار چه موسیقی و کلامش و چه اجرا و مطالعات ساختاری و ارائه خلاق اهمیت روز افزون خواهد یافت. زیرا در این شکی نیست که شایستگی برای این نقش هنرمند و آدم خودش را می خواهد ، که در وهله اول سرمایه ی روحی تیم و عشق و ایمان به کار و عمل  متکی به سوز درونی و باور ژرف و مبری بودن از وسوسه نام و نان و نفسیت گریبانگیر،  امری جدی است . شیخ احمد کافی پیش از هر چیز با دلدادگیش توفیق تأثیر مداوم  را یافت و سکه اش از رواج نیفتاد . این عشق خود او و باور و دلدادگی خویشتنش بود که سخنش را در عشق به مولایش دلبرانه کرد . و او را به کار خستگی ناپذیر سوق داد. معارف ، داستان ها ، موضوعات نو به نوی او محصول همنشینی و دغدغه مستمرش باذکر و یاد  امام زمان عج  اورا همواره سخنوری جذاب باقی نهاد .این اولین نکته ای است که ابوذر و تیمش باید  در هر نماز از خدایشان بخواهند . نه آن که مشهور بمانند ، اینکه بر عکس فریب شهرت دنیا را نخورند و عاشق بمانند و هم و غم شان پسند خدا و قبول امام زمان باشد نه حفظ موقعیت خود و به ساز جماعات و‌جمعیت حرکت کردن.

چنین حالی مستلزم عبودیت و تقوی و عمل و مراقبت از لقمه حلال و زهد متناسب با این تکلیف هم هست و غفلت،  زهر رشد و مابه هلاکت کار خواهد بود  .اگر اصل خلوص و عبودیت و عشق باشد تأثیر توده ای و انبوه و مردمی هم بیش از بیش در سطح جهان و نه تنها ایران  فراهم خواهد آمد و دشمن خود ابزار  گسترش  خواهد شد و تجربه ها و علم و تشخیص تخصصی  نکات درست محتوایی و ساختاری و شناخت درست و تخصصی مفید عوامل درخشش هم نصیب خواهدگشت  و کار رشد خواهد کرد   و خداوند افرایش خواهد داد ونه کاهش . مسئله بنیانی و تمایز  با کارهای فردی ، و وجه گره خوردگی این سرودها با حکمرانی انقلاب اسلامی و جنبش جهانی آن نکته ای است که نباید فراموش شود .

ویژگی های محتوایی ، ساختاری و فرمی سلسله سرودها:

۱-برای عرصه غنی سرود از نظر محتوی و فرم ، ارکانی لازم است ، همچون : معرفت معنایی و ساختی وتسلط و احاطه قوی که از ضرورتهای اولیه رشد سرودها است .مثلا شعر و موسیقی یا مهدی در تناسب پر جلوه اند  و برخوردار از مفاهیم کلامی  عمیق و متکی بر معارف امام زمانی و نیروی موسیقایی مسحور کننده اند . همچنین سلام فرمانده یک دارای ابتکارات روانشناختی و زبانی چه بسا ناخود آگاه و هدیه شده ای است . شخصیت دادن به نوجوانان ، کاربرد الگوهای ارتقا یافته عبارات محبوب در نوحه ها ، آشنا زدایی از زبان متکلف، و انتخاب زبان صمیمی و کودکانه و عاشقانه ی خطاب به محبوب ، بهره مندی از گفتگوی مردمی وزبان زنده ی مردمی ی قول و قرار و کاربرد نام های مؤثر و جذاب عاشقان مولا و.... این ها عالیست . در نسخه ای حتی در ابتدای سرود سلام فرمانده ۲، عبارتی از سرود یا مهدی فانی در اول پخش می شد که نمی دانم اتفاقی بود یا نه ، اما عالی بود . از هر نظر عالی بود ، از متظر سپاس و ادای حق ، از نظر ابتکار و ترکیب بندی شجاعانه و فروتنی مقبول خدا و صاحب الزمان عج و حس وحدت بخش و...

۲- وجه کالایی فرهنگ و هنر ، صنعت فرهنگ ، جنبه تکنولوژیک و سرمایه سالاری تهیه یک اثر هنری و رسانه ای و تبلیغی ، که امکان گسترش عمومی کار در مقیاس توده گیر و انبوه ودر سطح ملی و جهانی را فراهم می آورد ، به همان درجه از خلوص ، گرما ، زایش شهودی و طبیعی و دلی اثر می کاهد . یک شعر در حال و هوای زایش روحی و درونی ، تولدی با متفاوت با شعری سفارشی دارد ، متفاوت از نظر وجه شهودی و فرا ارادی تولد شعر . موسیقی ازملودی اولیه تا تصنیف نهایی هم از همین ویژگی برخوردار است. البته وقتی سفارش باحال درونی آفرینشگر متحد است ، ماجرا فرق دارد . علت گل کردن یک اثر در وهله نخست به همین حال درونی بستگی دارد و البته بعد به معرفت و مهارتهای هنرمندو دانش و تسلطش به زبان و عناصر ساختاری.

 3-نکته مهمی که هم از زاویه معنا ، مضمون و محتوا مهم است وهم از منظر فرم و ساختار ، هر دو افق و گستره کار است . این سرودها باید با افق جهانی کار شوند . افق جهانی هرگز به معنای بی اهمیتی قدرت بومی یک اثر و عدم قوت ملی آن نیست . مگر وقتی یک ترانه عربی و آمریکایی و یا فرانسوی یا تاجیکی و افغانی و ..... گل می کند ، عناصر فرهنگی و ساختاری بومی را وانهاده؟ مسلما نه!ا تفاقا مبتذل و سطحی نبودن اثر در سطح ملی ، و جنبه خلاق و مبتکرانه و متعالی آن ، و برخورداری از نیروی آفرینش اصیل در نشر و‌جذابیت جهانیش نقش سزاواری دارد .

۴-عناصر ذاتی سرودهای امام زمانی ، جهانی است ،این شخصیت ، ذخیره الله و نجاتبخش جهان ، هستی جهانی دارد ، امر او مقابله با ظلم جهانی است ، وظیفه اش اجرای عدل جهانی و جاری ساختن نیروی انسان کامل و اهل عصمت و انوار او در حیات جهان ماست ، معرفت های منتشر شده الهی در باره او و اقدامات و آثار ظهورش که باید در سرودها متجلی شود و آگاهی ببخشد ، مطلقا جنبه ملی ندارد و جهانی است در نتیجه نگرش و افق جهانی در زایش کار و محتوا و فرم آن منطقا جهانی باید باشد .حتی وقتی ما به زبان و لهجه بومی کردی ،بلوچی ، گیلکی ، لری ، مازنی ،ترکی و....در باره امام زمان (عج ) و مولای مان می سراییم ، می دانیم او منجی جهان از ظلمات است و مفاهیم بومی ما وجه جهانی دارد .

۵-اگر با این دید به سرودها نگاه کنیم افق کار و سازماندهی آن خیلی باز و عالی و گسترده می شود .و متناسب با این نهاد نشر فرهنگ الهی که با اداره هستی و جهان سرو کار دارد و با نظام جهانی ظلم و کفر و سلطه فرعونی موحش و خونریز می ستیزد باید محتوا مناسب تولید کرد و تشکیلات و ارتباطات و ابزارهای آن را تدارک دید . نباید ترسید و با ناتوانی وعدم باور به این جهاد فرهنگی نگریست . اگر معرفت و درک و نیاز و خواست درست شناخته شود ، نشر و جذب جهانی هم محقق خواهد شد . مهم آن است که مسلمانان و مستضعفان دنیا ندای درمان درد های واقعی شان را از این داروی جهانی بشنوند و دریابند او حقیقتدنجات بخش یقینی و وعده مسلم الهی است نه خیال پردازی بشر آرمانخواه . برای این باور باید به معارف قرآن و اهل البیت مدام در سرود ها مراجعه کرد و با تاکتیک های گوناگون و روشهای مفید نشانی داد.

6-از جمله شگردهای اطمینان بخش ، مثل ابتکار سلام فرمانده ۲، ارجاع به نام های قابل اعتماد است . متن سرودها می تواندبا اشاره به نص کلام الله و احادیث و روایات آخرزمانی ی رسول الله و امامان معصوم صلوات الله علیهم و بویژه نقش ابا عبدالله امام حسین و منتقم خونش و امام رضاو... حضرت معصومه سلام الله علیهم که پادگانهای سربازگیری برای امام زمان عج را اداره میکنتد به قوای حکمی و مستندات سرود بیفزایند وبا نام و ذکر ،نشانه ها ،وظایفی را که بقیه الله الاعظم به عهده دارد ، و تکالیف دوران غیبت را متذکر شوند . نقل کلام پاک به نحو هنرمندانه و با سوز و‌گداز حتما اثر بزرگ در قلوب دارد ، ضمن ان که معرفت اصیل و قطعی را ترویج می کند . شعر حافظ سرشار از این گونه اشارات قرآنی است وازبابت کاربرد ظریف معارف الهی یک الگوست و همین طور مثنوی معنوی .پس نشناختن زبان شعر مقصود نیست بلکه امیزش حکمت و شعر در سرود ها مهم است که البته شاعری می خواهدهم مسلط به زبان جوانان و مردم و هم توانا به گنجاندن حکمت سلام فرمانده و خصوصا یا مهدی فانی نمونه هایی قابل ارتقا از این منظر ساختاری اند.

7-تجربه سلام فرمانده یک و دو گویای عطش نسل نوجوان و حد تأثیر وسیع الهی سرود های مردمی در باره امام زمان عج است .ابتکار در سرودهای بین المللی مهدوی ، بس پهناور تواند بود ، چه ابداعات ساختی و چه محتوایی.مثلا می توان به صورت ترکیبی از صدای اهل تشرف و عالمان ربانی در باره امام زمان عج سود جست . در لابلای سرود جمله ای با صدای آقای بهجت ،امام خمبنی ، امام خامنه ای ، آقای سیستانی ، اقای وحید ، ‌و نیز بزرگان ربانی ملل دیگر سید حسن نصرالله و حتی افراد صالح و امام زمانی اهل کشورهای اروپا و آسیا و آمریکا و آفریقا و،.... مثالی از این خلاقیت وحدت بخش و جهانی است ‌که نظیر ذکر عبارتی از متن و مفهوم ادعیه مأثوره آگاهی بخش است و اشاره و آشنایی ژرف تر و جدی تر را به مخاطب پیشنهاد می کند . و البته انتشار ابن متون به زبان های مختلف هم تکلیفی پیش روی نهادهای مسئول خواهدبود که پس از برانگیختن کنجکاوی و ارائه نشانه و آدرس ، این کار را پیشتر می برد . و نیز در سرود می توان به تلاش کلینی ها ، صدوق ها ،مفید ها ابن طاووس ها ، بحرالعلوم ها ، مجلسی ها ، ملا صدراها و....اشاره کرد.

.۸-از دیگر روشها که در تجربه فرمانده یک و دو از ان سودجسته شده و می تواند با تغییراتی جدید شود ، استفاده از مصرع و بیت های ترجمه شده همان سرود در همان سرود به زبان های دیگر است و این جدا از اجرای کل سرود به زبانهای ملل دیگر خواهد بود .

9-در باره نسبت محتوایی با مسایل امروز جهان اسلام در ادامه کفتگو خواهم کرد.