کاتالیست،‌ فرمول دانش‌بنیان برای حل آلودگی‌ هوا

یکی از این راهکارها که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته جهان مطرح است، استفاده از کاتالیست‎ها در محل خروجی گازهای آلوده خودروهاست. کاتالیست‎ها در تمام جهان قیمت بالایی دارند اما از آنجا که حفظ محیط‌زیست، حیوانات و گیاهان هر منطقه‎ای برای دولتمردان کشورهای پیشرفته اهمیت دارد، آنها تلاش می‏کنند با ارائه تسهیلات و خدمات متنوع، تهیه کاتالیست‎ها را برای مردم ساده‎تر کنند.

واقعیت این است که اهمیت دادن به وضعیت شاخص‎های تعیین‎کننده کیفیت هوا و سلامت افراد برای غالب سیاستمداران، موضوعی حیاتی است و حفظ منابعی مثل آب و طبیعت قبل از هرچیز اهمیت پیدا می‎کند. به همین علت بودجه‎های قابل‌توجهی برای حمایت از تولید یا خرید کاتالیست‎ها اختصاص داده می‎شود. در این پرونده از اهمیت کاتالیست‎ها و چالش‎های تولید و فروش آن در کشور می‎گوییم.

در حال حاضر شرکت‎های دانش‎بنیانی در کشورمان هستند که تمرکز خود را در تولید کاتالیست‏ های ایرانی گذاشته‎اند، یکی از آنها شرکتی است که به عنوان اولین تولید‏‎کننده کاتالیست در ایران شناخته می‎شود و چند سالی است برای تولیدکنندگان خودروهای داخلی، کاتالیست ایرانی می‎سازد.

داود اکبری، مدیرتولید این شرکت دانش‎بنیان در گفت‎و‎گو با جام‌جم درباره اهمیت تولید این قطعات در داخل کشور می‎گوید: تولید کاتالیست‎ها در همه کشورهای جهان مسأله‌ای بسیار جدی است، زیرا محیط‌زیست اولویت مهمی برای همه کشورهاست و کاتالیست‎ها به طور قابل‌توجهی می‎توانند در کاهش آلودگی هوای شهرها تاثیر بگذارند.

او در پاسخ به این سؤال که آیا کاتالیست‎های تولید شده در داخل کشور با نمونه‎های خارجی برابری می‌کنند، می‎گوید: کاتالیست‌ها بر اساس استانداردهای جهانی ساخته می‎شوند و هیچ فرقی نمی‎کند در کجای دنیا تولید گردند. زمانی استانداردهای دنیا یورو۴ بود اما اکنون جدیدترین استاندارد یورو۵ است و شرکت ما هم بر اساس تازه‎‌ترین استاندارد جهانی محصولات خودش را تولید و به بازار عرضه می‎کند.

دولت‌ها برای تهیه کاتالیست‌ها تسهیلات می‌‎دهند

مدیرتولید این شرکت دانش‎بنیان ــ که تجربه موفقی در تولید کاتالیست‎های داخلی دارد ــ معتقد است گرچه قیمت کاتالیست‎ها بالاست و امکان دارد پرداخت هزینه خرید این قطعات برای مردم زیاد باشد اما باید دید کشورهای دیگر چطور با این مسأله مواجه شده‎اند.

اکبری ابتدا در خصوص علت این گرانی می‎گوید: واکنش‎های شیمیایی که درون کاتالیست‎ها انجام می‏شود، بر پایه فلزهای گران‌قیمتی مثل پالادیوم، رودیوم و پلاتین است، به همین علت قیمت نهایی کاتالیست‎ها غالبا بالاست؛ مثلا قیمت فلز رودیوم شاید چیزی حدود ۱۰برابر طلا باشد. بنابراین گران بودن کاتالیست‎ها فقط مخصوص کشور ما نیست، این مسأله در حقیقت در همه جای دنیا وجود دارد اما دولت‎ها در جهان خود را موظف می‎دانند بخشی از هزینه کاتالیست‎ها را تامین کنند تا نیازی نباشد همه آن را مردم بپردازند.

او در پاسخ به این سؤال که آیا تا به حال حمایتی برای تولید کاتالیست‎ها و ارائه آن با هزینه کمتر به مردم از‌سوی دولت دریافت کرده‎اند یا خیر می‎گوید: بارها با ما توافق‎هایی انجام شده است که کمک‎هایی در این زمینه از سوی دولت ارائه شود اما تا الان هیچ نتیجه‎ای نداشته است. در این زمینه قوانینی هم به تصویب رسیده که وزارت کشور را مکلف به ارائه تسهیلات و تامین کاتالیست خودرو برای تاکسی‌های کشور می‎کند اما ظاهرا هنوز تاکسیرانی هم این خدمات و تسهیلات را دریافت نکرده است. این در حالی است که در سال‌های اخیر میزان آلودگی هوا هر سال به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند. مقایسه شاخص‌های آلودگی هوا به‌ویژه در فصول سرد به طور واضح نشان می‎دهد اجرای راهکارهایی کوتاه‌مدت مثل نصب کاتالیست در اگزوز خودروها می‌تواند اثرات مفیدی برای هوایی که مردم کشور تنفس می‎کنند داشته باشد.

چالش معاینه فنی در ایران

چالش تهیه کاتالیست در کشور ما در سال‌های اخیر قرار بوده به روش‌های مختلفی حل شود اما هنوز پابرجاست. اکبری معتقد است شرایط فعلی معاینه فنی در ایران به این چالش دامن می‌زند.

وی می‌افزاید: در ایران معاینه فنی کمتر از استاندارد یورو۲ انجام می‌شود در حالی که ما خودروهایی با استاندارد یورو۵ ارائه می‌کنیم، سؤال این است اگر قرار باشد کسی که خودروی یورو۵ دارد و بخواهد کاتالیست تعویض کند باید سه برابر یورو۲ هزینه بدهد و این نیاز به حمایت دولت دارد. در حالی که هنوز این حمایت اتفاق نیفتاده است.

او در خصوص این که کاتالیست‎های ارائه شده توسط این شرکت دانش‌بنیان چه استانداردهایی دارند، می‌گوید: کاتالیست‎های یورو۵ برای شرکت‌های تولید کننده خودرو و کاتالیست‌های با استاندارد یورو۲ را برای کسانی که می‌خواهند با هزینه کمتر کاتالیست تعویض کنند ارائه می‎کنیم. در شرایطی که استاندارد رایج دنیا برای جلوگیری از ورود آلاینده‎های سمی به جو، یورو۵ است و برای این که خودروهای ایران هم بتوانند سطح خوبی از استانداردهای بین‎المللی را داشته باشند، قطعا نیاز به همراهی دولت وجود دارد.

کاتالیست چطور جلوی ورود گازهای مضر به جو را می‌گیرد؟

کاتالیست‌ها با قرار گرفتن در واکنش‎های شیمیایی درون خودرو از حجم و نوع گازهای سمی و آلاینده کم می‎کنند. این قطعات در قسمت پایانی اگزوز خودرو نصب می‎شوند و متناسب با واکنش‎های شیمیایی که درون موتور خودرو انجام می‎شود، می‎توانند گازهای سمی را کم کنند اما این کار چطور اتفاق می‎افتد؟ در خودروهای گازوئیلی و بنزینی بر اثر انجام واکنش‎های اکسیداسیون، گازهایی مثل منوکسید‎کربن، اکسیدهای نیتروژن و هیدروکربن‎ها تولید می‎شوند که با ورود به جو می‎توانند آلودگی هوا را تشدید کرده و مشکلات زیادی برای موجودات زنده ایجاد کنند. نصب کاتالیست‎ها در جلوی محفظه اگزوز خودروها می‎تواند این گازهای آلوده را به ترکیباتی کم‎ضررتر مثل دی اکسید‎کربن و نیتروژن یا در برخی موارد کاملا بی‎ضرر مثل بخار آب تبدیل کند. کاتالیست‌ها در جهان به‌طور گسترده برای خودروها مورد استفاده قرار می‎گیرند اما بسیاری از کشورها در تلاشند این محصولات کاربردی و مهم را در هواپیماها و لکوموتیو قطارها هم به کار ببرند. با این حال استفاده از کاتالیست‎ها در کشور ما هنوز مسأله‎ای تازه به حساب می‎آید که تا حد لازم جدی گرفته نشده و اهمیت آن در حفظ محیط زیست مورد توجه نبوده است.