نشانی دقیق معادن با مسیریابی هوش‌مصنوعی

این چالش‌ها باعث شده سرمایه‎گذاری در زمینه معادن مختلف به‌خصوص معادن فلزی خطرپذیری زیادی را در پی داشته باشد. برای مثال، نقشه‌برداری‌های موجود و عکس‌های ماهواره‌ای به طور جدا گانه اطلاعات یکپارچه و کاملی برای مکان اکتشاف معادن به دست نمی‌دهند. برای کم کردن ریسک این سرمایه‌گذاری‌ها و همچنین اکتشاف سریع‌تر و بیشتر، استفاده از فناوری‌های جدید و به کارگیری ایده‌های متخصصان جوان می‌تواند راهگشا باشد. بر همین اساس محققان دانشکده مهندسی معدن دانشگاه امیرکبیر دکتر عادل شیرازی، دکتر عارف شیرازی و ناظر طرح، دکتر اردشیر هزارخانی توانستند با ارائه طرحی مبتنی بر هوش‌مصنوعی، ریسک سرمایه گذاری در اکتشاف معادن را تا حد قابل‌توجهی کاهش دهند. عادل شیرازی، دانش‌آموخته دانشگاه صنعتی امیرکبیر و مجری طرح پسا دکتری «بررسی‌های اکتشافی پیشرفته تلفیقی» در گفتگو با جام جم از ویژگی‌ها و اهمیت این طرح تخصصی برای اکتشاف معادن کشور و جلوگیری از خروج ارز از این مسیر می‌گوید.

منابع معدنی عمده ایران شامل نفت، گاز، زغال سنگ، کروم، مس، سنگ آهن، سرب، منگنز، روی و گوگرد می‌شود. طرح جدید محققان دانشگاه امیرکبیر در اکتشاف ذخایر معدنی فلزی و غیر فلزی و همین طور در شناسایی مناطق مستعد معدنی موثر خواهدبود. مقاله‌های اصلی این طرح در شش نشریه علمی معتبر بین‎المللی به چاپ رسیده‌است. کتابی با همین موضوع هم به شش زبان آلمانی، فرانسوی، اسپانیایی، ایتالیایی، پرتغالی و روسی ترجمه و منتشر شده‌است.

دکتر شیرازی از پژوهشگران طرح بررسی‌های اکتشافی پیشرفته تلفیقی، درباره مراحل این روش جدید در شناسایی و اکتشاف معادن می‌گوید: «ما برای کشف معادن مختلف به داده‌های متنوعی نیاز داریم که بخش قابل توجهی از آن‌ها از قبل برداشت شده و می‌توان با تلفیق‌شان به مدلی رسید که مناطق معدنی مستعد را در نقشه‌های بزرگ و کوچک‌مقیاس به وضوح پیدا کرد و برای اکتشاف و استخراج آن اقدام کرد.»
او در پاسخ به این پرسش که داده‌های مورد نیاز در این الگوریتم چطور و از کجا تامین می‌شوند، می‌گوید: «چند نوع داده داریم؛ داده‌های زمین‌شناختی و لیتولوژی، داده‌های سنجش از دور که با استفاده از ماهواره‌های استر، سنتینل و لندست (آی‎تی‎ام) به دست می‌آید. داده‌های نوع سوم، اطلاعات مربوط به مغناطیس‌سنجی کل ایران است که قبل‌تر به صورت هوابرد به دست آمده‌است و در نهایت داده‌های رسوبات آبراهه‌ای، که سازمان زمین‌شناسی آن‌ها را قبلا به دست آورده و در اختیار محققان سراسر کشور قرار می‌دهد. همه این داده‌ها با کمک هوش مصنوعی با هم تلفیق شده‎اند.» دکتر شیرازی مهم‌ترین مزیت این طرح را دسترسی به داده‌های مورد اعتماد و با دقت بسیار زیاد توصیف می‌کند.

دکتر شیرازی در پاسخ به این سوال که الگوریتم این طرح جدید چگونه در کاهش هزینه‌های سرمایه گذاری کشف معادن موثر است، می‌گوید: «برای اکتشاف معدن در محدوده‌ای بسیار بزرگ مراحل متنوع و فراوانی مثل نمونه‎برداری و بررسی منطقه باید انجام بشود، این مراحل که اغلب عملیاتی و صحرایی هستند، بیشترین هزینه‌های اکتشاف معادن را به خود اختصاص می‌دهند در حالی که مراحل کارشناسی، بخش‌های کوچک و کم‌هزینه‌تری هستند. با طرح ارائه شده هزینه‌های عملیات صحرایی حدود ۷۰ تا ۸۰ درصد کاهش پیدا می‌کند؛ زیرا هوش مصنوعی و تلفیق داده‌های مورد نیاز برای شناسایی معدن‌ها کمک می‌کند تا مساحت‌هایی کوچک‌تر در حد ۱۰‌درصد مساحت کل نقشه مورد بررسی و اکتشاف قرار بگیرد. در چنین شرایطی، عملیات صحرایی کم‌هزینه‌تر در منطقه‌ای محدودتر انجام می‌گیرد. از آنجا که کشور ایران، معادن کشف‌نشده زیادی دارد با این روش ما می‌توانیم ظرفیت‌های معدنی کشورمان را سریع‌تر و بهتر شناسایی و کشف کنیم.» مجری طرح بررسی‌های اکتشافی پیشرفته تلفیقی در خصوص حمایت‌هایی که می‌تواند زمینه‌ساز توسعه این طرح و در نهایت کاهش قابل توجه هزینه‌های سرمایه گذاری معدن شود، توضیح می‌دهد: «سازمان زمین‎شناسی و سازمان جغرافیایی ارتش تصاویری به نام «های‌مپ» (High Map) در اختیار دارند که اگر این تصاویر در اختیار ما قرار بگیرد هزینه اکتشاف معادن تا حدود ۹۰درصد کاهش پیدا می‌کند. از آنجا که معادن غیرفلزی هزینه کمتری دارد ما همزمان با این پژوهش، اکتشاف معادن غیر فلزی را هم با همین روش پیش بردیم که یک نمونه آن هم برای معادن کانی گچ در اردبیل بوده و نتایج بسیار خوبی به دنبال داشته‌است.»

دکتر شیرازی معتقد است مناطقی که ظرفیت‌های بالای معدنی دارند باید به دقت ثبت شود، اما این کار باید از طریق یک سازمان واسط انجام بگیرد. به گفته وی، خلأ پژوهشگاهی تخصصی در زمینه اکتشاف معدن و مهندسی معدن با گرایش اکتشاف موادمعدنی به شدت احساس می‌شود. او می‎گوید: «نزدیک کردن ایده مقاله‌ها به صنعت باید توسط یکی از سازمان‌ها و نهاد‌های واسط انجام شود. یکی از اشتباه‌هایی که دانشگاه‌ها می‌کنند این است که دانشجویان را مجبور می‌کنند از رساله دکتری خود، مقاله بین‌المللی منتشر کنند تا اجازه دفاع به آن‌ها داده شود. این مقاله نقشه گنجی است که دانشجوی دکتری چهار سال برای آن تلاش کرده و در نهایت باید آن را با زبان انگلیسی و رایگان منتشر کند؛ در حالی که این موضوع، زمینه‌ای برای فعالیت شرکت‌های چند ملیتی فراهم کرده تا معادن کشورمان را بشناسند و برای برداشت از آن‌ها اقدام کنند. این نقشه‌ها در داخل کشور و با کار دانشگاهی تولید شده و برایش زحمت فراوانی کشیده شده است. به همین جهت لازم است پژوهشگاه تخصصی در این زمینه داشته‌باشیم تا مقاله‌ها ابتدا به آنجا فرستاده و بررسی شوند. اگر این مقالات قابلیت کاربردی شدن داشتند و می‌شد از آن برای اکتشاف معادن مختلف استفاده کرد وارد فاز عملیاتی شوند و پس از آن برای انتشار بین‌المللی شان تصمیم گرفته شود.»
وی معتقد است چرا شرکت‌های چند ملیتی این امکان را دارند که برای اکتشاف و استخراج معادن در ایران مجوز بگیرند، در حالی که دانشجویان ایرانی می‌توانند با ورود به صنعت، نیاز کشور را پاسخ گفته و معادن را برای ایران حفظ کنند، اما طبق روال دانشگاه‌ها و خواسته استادان، بیشتر وقت‌شان صرف نوشتن و تهیه مقالات بین‎المللی می‌شود. بعد از نفت، معادن ایران می‌تواند اولویت فعالیت اقتصادی کشور باشد و اقتصاد ما را نجات دهد به همین دلیل است که باید برای آن برنامه داشت و برای اکتشاف معادن از طرح‌ها و ایده‌های نو استفاده کرد.