سفر امیر قطر چگونه فصل جدیدی از روابط ایران و خلیج‌فارس را رقم می‌زند؟

قطری‌ ها میزبان بزرگ‌ترین رخداد ورزشی جهان هستند و تهران و دوحه در سفر اخیر رئیسی به این کشور در برخی حوزه‌های مربوط به میزبانی جام‌ جهانی ۲۰۲۲ توافق‌نامه همکاری امضا کرد.اتفاق مهم دیگری هم در راه است و آن، سفر قریب‌الوقوع امیر قطر به تهران است.

بعد از سفر اخیر رئیس‌جمهور به قطر که اتفاقات خوبی را در روابط همسایگی رقم زد، حالا امیر قطر هم می‌خواهد با یک هیات بلندپایه سیاسی و اقتصادی به ایران بیاید تا توافقات سیاسی و اقتصادی بین دو کشور را -که در سفر قبلی سیدابراهیم رئیسی تصویب شده بود- این بار در تهران پیگیری کند.

علاوه بر پیگیری توافقات صورت گرفته، ظاهرا قرار است در این سفر درباره راهکارهای وصول طلب‌های ایران هم مذاکره شود؛ هرچند تا قبل از این هم برخی روسای کشورهای منطقه با همین موضوع با مقامات کشورمان گفت‌وگو کرده بودند. اما شاید این بار به خاطر جنس تحولاتی که در مذاکرات وین صورت گرفته بتوان به قطر، نقش میانجی بین ایران و آمریکا داد.

مسأله‌ای که سخنگوی وزارت خارجه هم به‌صراحت درباره آن گفته بود، قطر از دوستان ماست و مثل برخی دیگر از کشورهای حوزه خلیج‌فارس، حساسیت بالایی دارد و با حساسیت، تحولات را پیگیری می‌کند، چه در حوزه پیرامونی و چه در حوزه گفت‌وگوها در وین. این رایزنی‌ها خیلی نزدیک‌تر هم شده است و در همین بستر، همچنان درحال رایزنی و تعامل هستیم.

فضای اقتصادی تهران و دوحه

کشور قطر در دو دهه اخیر، جایگاه خود را به‌عنوان یک قرارگاه مرکزی در عرصه‌های اقتصادی و تجارتی ارتقا داده و در حوزه خلیج‌فارس، از جمله کشورهایی بوده که بهترین روابط را با جمهوری اسلامی ایران داشته است. البته این روابط کاملا دوطرفه بوده و زمانی که قطر مورد تحریم کشورهای عربی قرار گرفت، ایران بود که به این کشور کمک کرد.

این دو کشور از طریق یک راه دریایی به طول ۲۶۸ کیلومتر به هم پیوند می‌خورند اما در این ارتباط یک اشکال وجود دارد. گرچه قطر مثل بیشتر همسایه‌های ایران از اشتراکات زیاد تاریخی و فرهنگی برخوردار است ولی سطح روابط تجاری دوکشور جز چند سال اخیر به‌طور تقریبی یک روابط حداقلی بوده، درحالی که ایران و قطر در سال‌های اخیر، شرایط سخت اقتصادی را پشت سر گذاشتند.

یعنی ایران متاثر از تحریم‌های آمریکا و قطر متاثر از تحریم کشورهای عربی در شرایط تحمیلی جنگ اقتصادی بودند و همین نقطه اشتراک هر دوکشور را مجبور کرد در سیاست اقتصادی خود بازنگری کنند و به سمت استقلال اقتصادی بروند البته این روزها بحران شورای همکاری خلیج‌فارس که از بهار ۱۳۹۶ آغاز شده بود با میانجیگری کشورها تا حدودی فروکش کرده اما تهران و دوحه بعد از این همپوشانی تحریمی دریچه مشترکی پیدا کردند که از ظرفیت‌های یکدیگر بیشتر استفاده کنند.

به طور مثال وقتی رئیسی اوایل اسفند پارسال به قطر رفت دو سند مهم اقتصادی و تجاری میان تهران و دوحه امضاء شد که زمینه تخصصی آن هم موافقت‌نامه کشتیرانی، یادداشت تفاهم حمل‌ونقل زمینی یا جاده‌ای و همکاری‌های بندری بود.

از سوی دیگر هم به دلیل مزیت نسبی ایران در حوزه خلیج‌فارس و دسترسی جاده‌ای به ترکیه، ارمنستان و بخش غربی کشور که به ترکمنستان دسترسی دارد، فرصتی برای ترانزیت، حمل‌ونقل و همکاری‌های بنادر فراهم شد که می‌تواند حمل‌ونقل را در منطقه خلیج‌فارس و ترانزیت را برای ایران تقویت کند. در سفر اسفند ۱۴۰۰ هم رئیس‌جمهور پیشنهاد تاسیس یک مرکز تجاری ایرانی در قطر را مطرح کرد تا ظرفیت‌های کشورمان را به فعالان اقتصادی و تجاری قطری معرفی کند بنابراین گرچه در این مرحله از صادرات ۶۰ میلیون دلاری به۳۰۰ میلیون دلار رسیده است اما اگر مراودات تجاری یک جهش بزرگ داشته باشد می‌توانیم روابط اقتصادی خود را از ۳۰۰ میلیون دلار به ۵۰۰ و در مرحله بعد به یک میلیارد دلار برسانیم.

ترمیم روابط با همه منطقه

البته مناسبات ما با کشورهای حوزه خلیج‌فارس و منطقه فقط محدود به قطر نیست و کلیت روابط ما بسیار بهتر شده است، گذشته از سفرهای اسفندماه امیرعبداللهیان به شامات،‌ حالا عربستان هم خود را به ایران نزدیک کرده و مذاکرات ایران و عربستان از اردیبهشت سال گذشته یعنی یک سال پیش، در بغداد با نظارت دولت الکاظمی، نخست‌وزیر عراق آغاز شد و تاکنون که پنج دوره مذاکره حساس بین دو هیأت نمایندگی ایران و عربستان برگزار شده پرونده‌های مهمی از جمله دخالت تخریبی عربستان در مسائل محور مقاومت، همسویی با رژیم‌صهیونیستی و مسائل مربوط به روابط دو جانبه مورد بحث قرار گرفت و برای بسیاری از مشکلات راه‌حل‌هایی پیدا شده است بنابراین همان‌طور هم که دولت از روز اول اعلام کرد اولویت آنها دیپلماسی همسایگی و منطقه‌گرایی است.‌

اگر خاطرتان باشد سال‌های قبل، طرح ابتکاری برای گفت‌وگو مطرح شد که آن زمان به ابتکار صلح امید معروف شد، قبل از آن هم امیر کویت به نیابت از شورای همکاری خلیج‌فارس نامه‌ای را برای طرف ایرانی فرستاد که در آن به موضوع همکاری ایران و کشورهای شورای همکاری اشاره کرده بود، نامه‌ای که از طرف ایران با پاسخ مثبت همراه شد.

در مجمع عمومی در سال ۲۰۱۹ هم امیر قطر بحث گفت‌وگوهای خلیج‌فارس را مطرح کرد. بنابراین حالا دوباره این ابتکارات می‌تواند در قالب گفت‌وگوهای منطقه‌ای به عنوان یک امر فراگیر مورد تاکید است و با ترمیم این شرایط گفت‌وگوهای خلیج‌فارسی می‌تواند به شکل نظام‌مند پیش برود،‌ هرچند در اجرا نیازمند زمان هستیم.

فرشته مسلمی - سیاسی / روزنامه جام جم