یک هشدار پرغبار

روز جمعه ۱۹فروردین۱۴۰۱ شهر‌های سراسر ایران از جمله تهران، پایتخت، در لایه‌های ضخیم گردوغبار و آلاینده‌هایی که گفته می‌شود با باد‌های شدید غرب وارد می‌شود، غرق شده‌اند. شاخص کیفیت هوا به حد خطرناک (بیش از ۵۰۰) رسید و دید در تمام روز جمعه و همچنین روز شنبه در تهران کم بود، زیرا مه سفید و خاکستری تمام شهر را فرا گرفته بود.

تصور می‌شود توفان و باد‌های شدید، گردوغبار را این بار عمدتا از عراق منتقل کرده است که ناشی از تغییرات اقلیمی، خشکسالی و بیابان‌زایی است. توفان گردوغبار، بخش اعظم عراق را نیز فرا گرفت و ده‌ها نفر را با مشکلات تنفسی در بیمارستان بستری کرد. توفان روز پنجشنبه ۱۸فروردین۱۴۰۱ در شمال این کشور به راه افتاد و باعث لغو پرواز‌های اربیل، پایتخت اقلیم خودمختار کردستان شد. در پایتخت، ساختمان‌ها و وسایل نقلیه با گردوغبار اخرایی پوشیده شد. توفان‌های گردوغبار در ایران و عراق به دلیل خشکسالی، بیابان‌زایی و کاهش بارندگی در حال افزایش است. در آبان ۱۴۰۰، بانک جهانی هشدار داد عراق ممکن است تا سال ۲۰۵۰ به دلیل تغییرات اقلیمی دچار کاهش ۲۰درصدی منابع آبی شود.

یک توفان گردوغبار اوایل شهریور ۱۳۹۴ مناطق وسیعی از هفت کشور خاورمیانه را در مه و غبار و شن پنهان کرد. در آن زمان، شدت غیرعادی توفان از سوی بعضی رسانه‌های بین‌المللی به جنگ داخلی در سوریه نسبت داده شد. گزارش‌ها، این جنگ را به دلیل تغییر در کاربری و پوشش زمین - و فعالیت‌هایی مانند افزایش ترافیک نظامی روی سطوح بدون سنگفرش و کشاورزان که آبیاری را کاهش می‌دهند یا زمین‌های کشاورزی را رها می‌کنند - مقصر می‌دانستند. البته پوشش گیاهی منطقه توفان‌زده در سال ۱۳۹۴ بیشتر از میانگین منطقه بوده و بررسی‌ها نشان داد «تغییر اقلیم» علت اصلی ایجاد توفان بوده و نه جنگ. در مورد این توفان۱۳۹۴ مشخص شد اولا یک دوره بسیار گرم قبل از آن وجود داشت و ثانیا زمینی که پوشیده از پوشش گیاهی نبود خشک‌تر می‌شد و برخاستن دانه‌های شن از آن آسان‌تر بود.

تابستان۱۴۰۰ نسبت به ۲۰سال گذشته به طور غیرمعمولی گرم و خشک بود و دما‌های بسیار بالا و رطوبت کم در ماه‌های مرداد و شهریور بیشتر از خشکسالی طولانی‌مدت منطقه بود. توفان فروردین۱۴۰۱ بخش‌های عمده‌ای از سوریه، لبنان، ترکیه، فلسطین، مصر، اردن و عراق ایران و کشور‌های حاشیه خلیج‌فارس را فرا گرفت. اگر خاورمیانه در درازمدت به دلیل تغییرات اقلیمی خشک‌تر شود، توفان‌های گردوغبار شدید رایج‌تر می‌شود. سامانه‌های هشدار اولیه در سطح ملی و منطقه‌ای می‌توانند مردم را برای توفان‌های گردوغبار آماده کنند. همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی بین کشور‌ها منجر به درک بیشتر مسیر‌های گذر توفان‌های گردوغبار، محتوای ذرات و اثر‌های آن‌ها بر محیط‌زیست می‌شود. همکاری منطقه‌ای و بین‌المللی بین کشور‌ها منجر به درک بیشتر مسیر‌های گذر طوفان‌های گرد و غبار، محتوای ذرات و اثر‌های آن‌ها بر محیط‌زیست می‌شود. حفاظت از دریاچه‌ها در برابر خشک‌شدن و احیای بوم سامانه‌های خشک، منجر به کاهش وقوع توفان‌های گردو‌غبار و تضمین بوم سامانه‌های سالم‌تر می‌شود.

 

دکتر مهدی زارع هیات‌مدیره انجمن مخاطره شناسی ایران / روزنامه جام جم