جنگل هنوز هیزم می‌شوند

به همین دلیل به نظر می‌رسد باید بیش از گذشته نگران جنگل‌های کشور بود، جنگل‌هایی که خطرات بیشماری تهدید‌شان می‌کند؛ از تغییر کاربری اراضی بگیرید تا قاچاق چوب و آتش‌ سوزی. اما در این بین آنچه کمتر به آن پرداخته شده قطع درختان از سوی جنگل‌ نشینان برای تهیه هیزم است.

دیروز ما این مساله را در نشست خبری رئیس سازمان منابع طبیعی مطرح کردیم.‌ نقی شعبانی، معاون امور جنگل سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری دراین باره گفت امسال و سال گذشته به طور میانگین ۱۱ هزار و ۱۷۷ متر مکعب مجوز برداشت چوب هیزمی برای تامین نیاز سوخت روستاییان صادر شده است.

به این ترتیب اگر حجم هر درخت را ۴ متر مکعب در نظر بگیریم، این رقم یعنی هر سال به طور میانگین ۲۷۹۴ درخت در بخاری‌ و تنور روستاییان سوخته است. اگر فاصله درختان جنگلی از یکدیگر را ۴ متر مربع در نظر بگیریم می‌توان گفت سالانه حدود ۱۱ هزار و ۱۷۷ متر مربع یا ۱.۱ هکتار از جنگل‌های ارزشمند هیرکانی روانه بخاری‌ یا تنور می‌شود.

رئیس سازمان تغییر نام یافته جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور که از این پس سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری نامیده خواهد شد، دیروز به مناسبت آغاز هفته منابع‌طبیعی‌ در نشستی رسانه‌ای میزبان خبرنگاران بود. این هفته که هر سال از ۱۵ اسفند آغاز می‌شود، با شعار « ایران سرسبز، ایران قوی همه با هم جهاد برای حفظ و احیای منابع طبیعی» در سال ۱۴۰۰ گرامی داشته خواهد شد.

مسعود منصور در نشست خبری دیروز در پاسخ به «جام‌جم» درباره مجوز برداشت چوب هیزمی برای رفع نیاز روستاییان اعلام کرد: در حال حاضر چیزی به نام مجوز برداشت هیزم نداریم. ما برای رفع نیازهای سوخت روستاییان، مجوز برداشت از درختان در عرصه‌های ملی غیر از بخش‌های مربوط به زراعت چوب مجوز دیگری نمی‌دهیم.

با این حال می‌توان گفت درحالی که در بسیاری از کشورهای جهان بحث استفاده از سوخت‌های پاک مطرح است در کشورمان هنوز با مساله‌ای به نام چوب سوخت مواجه هستیم. البته همه بار این سهل‌انگاری را نمی‌توان روی دوش سازمان منابع طبیعی گذاشت زیرا وزارت نفت نیز برای تامین سوخت مورد نیاز روستاییان به درستی عمل نکرده است.

افزون بر این، طرح‌های متعدد سوخت‌رسانی به روستاها توسط سازمان منابع طبیعی انجام شده است اما هنوز نتوانسته وابستگی روستاییان به چوب سوخت را به صفر برساند البته مسعود منصور، رئیس سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری در این باره به «جام‌جم» گفت که دیگر مجوز برداشت چوب هیزمی از جنگل‌ها صادر نمی‌شود و آمارهای ارائه‌شده توسط معاون امور جنگل این سازمان درباره صدور مجوز ۱۱ هزار و ۱۷۷ متر مکعب چوب هیزمی، مربوط به چوب‌آلات هیزمی تولیدشده در چرخه زراعت چوب و چوب‌آلات بازداشتی است.

اما هادی کیادلیری، رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط‌زیست دانشگاه علوم و تحقیقات نیز در این خصوص به ما می‌گوید: سازمان جنگل‌ها به طور غیررسمی برای برداشت‌های روستایی مجوز چوب هیزمی از جنگل‌ها صادر می‌کند و گزارش‌های رسیده حاکی از آن است که بعضا از یک مجوز بارها استفاده شده است. این درحالی است که بخشی از چوب هیزمی برداشت شده از جنگل‌ها صرف خوش‌نشین‌ها می‌شود.

آمار چوب‌ را داریم

به گفته منصور، این سازمان سامانه حمل چوب را طراحی کرده و برای حمل انواع چوب‌آلات مجوز صادر خواهد کرد. بنابراین از این پس آمار هر نوع حمل چوبی را خواهد داشت اما چوب‌آلات حمل شده الزاما مربوط به اراضی ملی نیست زیرا طبق قانون تنفس ما در اراضی ملی مجوز قطع و حمل صادر نمی‌کنیم.
منصور ادامه داد: محل تامین نیازهای سوخت روستاییان از چوب‌آلات بازداشتی است. ممکن است این چوب‌آلات شامل تنه، کنده و هیزمی باشد و آماری که معاون امور جنگل درباره مجوز چوب‌آلات هیزمی ارائه می‌دهد، در ارتباط با این دسته از چوب‌آلات است.

او گفت: طبق قانون مصوب سال ۱۳۴۶ سازمان متولی، از محل درختان افتاده و شکسته برای مرمت سقف و سایر نیازهای روستایی مجوز برداشت چوب می‌داد که اکنون این مجوز را صادر نمی‌کنیم.

نقی شعبانی معاون امور جنگل نیز در پاسخ به «جام‌جم» درباره میزان مجوز صادر‌شده برای برداشت چوب هیزمی عنوان کرد: همان‌طور که در جریان هستید در برنامه پنجساله ششم که از سال ۹۶ اجرا شد، بهره‌برداری تجاری یا به‌طور کلی بهره‌برداری از درختان سرپا ممنوع اعلام شد و قرار بود که در سه سال اول اجرای طرح، بهره‌برداری فقط از درختان بادافتاده، شکسته و بیمار که امیدی به احیای آنها نیست با مجوز سازمان جنگل‌ها و مراتع که اکنون سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری نامیده می‌شود، انجام شده و از سال چهارم بر اساس طرح جایگزین، برداشت از جنگل پیگیری شود.

به گفته او، مجوز برداشت هیزم، فقط برای استفاده روستایی بوده و در سال ۹۹، مجوز برداشت حدود ۱۱ هزار و ۱۷۷ متر مکعب چوب هیزمی برای مصارف روستایی در جنگل‌های شمال صادر شده است. در سال ۱۴۰۰ هنوز آمار دقیقی در این رابطه تهیه نشده اما میزان آن در همین حدود است.

کامران پورمقدم، مجری طرح ملی زراعت چوب سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری نیز در تایید سخنان رئیس این سازمان و برای تکمیل نظرات معاون امور جنگل در نشست دیروز به جام‌جم گفت: در حال حاضر برای بهره‌برداری هیزم مورد نیاز روستاییان هیچ مجوزی صادر نمی‌شود.

او ادامه داد: از چوب‌آلاتی که از محل زراعت چوب یا احیانا درختان باغی پس از بهره‌برداری تولید می‌شوند، قانونا می‌توانیم مجوز برداشت دهیم. در زمان برداشت این درختان، از لحاظ ابعاد و استاندارد چوب‌آلاتی تولید می‌شودکه تحت عنوان هیزمی دسته‌بندی می‌شود که آمار آن هم اعلام شد.

پورمقدم افزود: روستاییان چوب‌آلات خشک کف جنگل را برای مصارف خود استفاده می‌کنند اما ما مجوزی برای برداشت از این درختان صادر نمی‌کنیم. آمار ارائه‌شده درباره مجوز چوب‌های هیزمی هم مربوط به چوب‌های زراعت چوب، خطرساز و درختان باغی است که برخی از لحاظ ابعاد تحت عنوان چوب‌آلات هیزمی دسته‌بندی می‌شوند و ما مجوز برداشت می‌دهیم.

مجوز‌های غیر رسمی

با وجود سخنان مسوولان سازمان جنگل‌ها درباره صادر نکردن مجوز برای برداشت چوب هیزمی از عرصه‌های جنگلی، هادی کیادلیری، رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه علوم و تحقیقات در گفت‌وگو با «جام‌جم» تاکید می‌کند: سازمان جنگل‌ها به طور غیر رسمی برای تامین نیاز چوب سوخت به روستاییان مجوز می‌دهد.

آن طور که او می‌گوید البته صدور این مجوز طبیعی است. زیرا روستاییان برای تامین نیازهای خود اقدام به جمع‌آوری چوب خشک در جنگل می‌کنند. صدور این مجوزها هم در راستای ساماندهی این اقدام است.
به گفته کیادلیری، برای ساماندهی برداشت چوب‌های خشک، عموما جنگلبان با روستاییان راهی عرصه‌های جنگلی شده و با خودرو چوب خشک جمع می‌کنند. اما دیده شده است که انحرافاتی در این حوزه وجود دارد زیرا مجوزی که یک بار برای جمع‌آوری هیزم صادر می‌شود، بارها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

او می‌گوید: عموما این چوب‌ها صرف نیاز سوخت روستاییان می‌شود اما گاهی این چوب‌ها به مصرف خوش‌نشین‌ها هم می‌رسد.

عاقبت طرح‌های جنگل

طرح تنفس یا توقف بهره‌ برداری چوبی از جنگل‌ های شمال ایران یکی از مهم‌ترین طرح‌های حوزه جنگلی شمال است که از سال ۹۶ اجرایی شده اما رونمایی از طرح جایگزین آن به تاخیر افتاده است.

مسعود منصور، رئیس سازمان منابع طبیعی در رابطه با اجرای این طرح به ما گفت: مدیریت جنگل هیرکانی نیازمند دو طرح بود. متاسفانه در تدوین این طرح‌ها یک توقف سه ساله داشتیم. در حال حاضر بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار طرح‌های مدیریت فنی و حفاظتی جنگل‌های هیرکانی تکمیل شد و در ادارات کل، حوزه به حوزه این کار را پیگیری می‌کنند. ۴۷۰ هزار هکتار طرح نیمه تفصیلی مدیریت اجرایی پایدار نیز اجرا شد.

او با اشاره به دیگر اقدامات حفاظتی سازمان ادامه داد: قانون حفاظت و حمایت ما را مکلف کرده که ذخیره‌گاه‌های جنگلی را شناساسی کنیم. از سال ۷۲ تا ۹۸، ۴۰۰ هزار هکتار ذخیره‌گاه بر اساس گونه‌های تعیین شده در قانون را شناسایی کردیم. در این دو سال نیز با اقدامات انجام شده، سطح مناطق حفاظت شده را به ۶۰۰ هزار هکتار رساندیم.

رئیس سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری در ادامه با اشاره به وقوع ریزگرد در استان‌های غرب و جنوب غرب کشور گفت: ریزگردها تنفس را مشکل می‌کند. هر هکتار جنگل می‌تواند مقدار زیادی اکسیژن تولید کند. ۱۵۰۰ متر مکعب آب سبز در هر هکتار جنگل تولید می‌شود. در عرصه جنگلی ۴۰ برابر نسبت به عرصه غیرجنگلی نفوذ آب بیشتر است و هر هکتار زراعت چوب امکان تولید ۳۰۰ تن چوب را فراهم کرده و برای پنج نفر اشتغال مستقیم به ازای هر هکتار ایجاد می‌کند.

نقی شعبانی معاون امور جنگل سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری نیز در رابطه با اجرای طرح تنفس بیان کرد: برای یک میلیون و ۱۴۷ هزار هکتار از اراضی جنگلی طرح جایگزین آماده شده و این طرح به تصویب مراجع فنی رسیده است. طرح جایگزین از سال ۱۴۰۱ در استان‎های شمالی کشور قابل اجرا است.

او عنوان کرد: پیش‌بینی شده که به مدت پنج سال این طرح در قالب مدیریت پایدار جنگل‌ها و تحت عنوان فاز اول مدیریت پایدار جنگل‌های هیرکانی اجرا شود و بعد از آن طرح‌های تفصیلی جنگل‌های شمال آماده می‌شود.

جنگل، آب رفت؟

بر اساس آمارهایی که پیشتر سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری در قالب طرح امنیت غذایی ارائه کرده بود، سطح جنگل‌ها و مراتع کشور در یک دوره ۱۵ ساله، حدود 1.5 میلیون هکتار کاهش یافته بود اما مسعود منصور که در نشست خبری دیروز از به‌روزشدن نقشه‌های سازمان تحت مدیریت‌اش خبر داد و درباره این آمار به «جام‌جم» گفت: وقتی دو چیز را با هم مقایسه می‌کنیم، باید پارامترهای مقایسه یکسان باشد. در آمارهای ارائه شده مقیاس دو نقشه و کنترل زمینی متفاوت است و نمی‌توان این دو را از هم تفکیک کرد.

او ادامه داد: بر اساس آمارهای ما سطح جنگل‌ها افزایش یافته و این به تایید مراجع جهانی هم رسیده است. در خصوص تراکم جنگل در یکی از شاخه‌های آن از یک طبقه کاهش و در یک طبقه افزایش داشته‌ایم. ما گاهی در درون جنگل‌ها با کاهش پایه در هکتار مواجه شده‌ایم اما در مورد سطح جنگل کاهش نداریم. این اختلاف آماری ناشی از تفاوت مقیاس و غیره است.

رضا بیانی، قائم مقام معاونت امور جنگل نیز در پاسخ به سوال «جام‌جم» با تشریح روند اصلاح نقشه‌ها در سازمان منابع‌طبیعی گفت: وقتی دو نقشه با مقیاس ۲۵۰ هزارم و ۵۰ هزارم را با یکدیگر مقایسه کنیم، اختلاف به‌ وجود می‌آید. در مجموع مساحت جنگلکاری از ۸۴۸ هزار هکتار به ۵/۱میلیون هکتار افزایش یافته است.

او ادامه داد: بررسی کل محدوده‌ای که در جنگل قرار می‌گیرد، نشان می‌دهد که جنگل افزایش سطح داشته است. در ترکیب و داخل جنگل تغییراتی به وجود آمده است. در جنگل بالای ۳۰ درصد تاج پوشش افزایش سطح داشتیم ولی در جنگل با تاج پوشش کمتر (F۲) کاهش داشتیم.

به گفته بیانی، سطح جنگل‌های ما نسبت به دهه ۸۰ حدود ۶۰۰ هزار هکتار افزایش یافته است. در سطح جنگل‌های با تاج پوشش کمتر اختلافاتی نسبت به دهه ۸۰ وجود دارد که ناشی از تغییرات داخل نقشه است و در حال رفع آن هستیم.

این در حالی است که هادی کیادلیری رئیس دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست دانشگاه علوم تحقیقات در گفت‌وگو با «جام‌جم» درباره آمارهای ارائه‌شده توسط سازمان جنگل‌ها در طرح امنیت غذایی عنوان می‌کند: به نظرم سازمان جنگل‌ها در آمارها مغلطه می‌کند. جنگل‌ها به سه دسته جنگل‌های با پوشش خوب، متوسط و ضعیف تقسیم می‌شوند.

طبق آمار سازمان جنگل‌ها، سطح جنگل‌های با پوشش خوب حدود ۷۰۰ هزار هکتار زیاد شده است اما سطح جنگل‌های با پوشش متوسط که تاج پوشش ۲۵ تا ۵۰ درصد و کمتر از آن که جنگل‌های ضعیف در نظر گرفته‌اند، فوق‌العاده کاهش یافته است.

او می‌گوید: از سال ۸۳ تا ۹۹، طبق آمار سازمان جنگل‌ها، سطح جنگل‌های با تاج پوشش متوسط یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار کاهش یافته است. اگر ۷۰۰ هزار هکتار آن تبدیل به جنگل درجه یک شده باشد، چه اتفاقی برای بقیه جنگل‌های با تاج پوشش متوسط افتاده است.

کیادلیری ادامه می‌دهد: با توجه به این که سطح جنگل‌های درجه ۳ یعنی تنک و ضعیف حدود ۵۰۰ هزار هکتار کم شده است، یعنی عملا با در نظرگرفتن کاهش سطح جنگل‌های متوسط و تبدیل بخشی از آن به جنگل درجه یک، حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار هکتار کاهش سطح جنگل داشته‌ایم. چطور سازمان ذیربط افزایش سطح را می‌پذیرد اما کاهش را قبول ندارد؟

او یادآور می‌شود: در آمارهای ارائه شده از سوی این سازمان، اعلام شده که سه میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار به سطح اراضی زراعی و باغی کشور اضافه شده است. این افزایش سطح اراضی زراعی و باغی از کجا آمده است؟ این اعدادی است که سازمان جنگل‌ها ارائه داده است. چطور می‌گویند سطح کم نشده است؟

لیلا مرگن - جامعه / روزنامه جام جم