چه انیمیشن‌هایی برای کودکان مناسب نیست؟

رتبه‌بندی سنی انیمیشن‌ها به گونه‌ای است که در تمام دسته‌ها گزینه نظر و تصمیم والدین لحاظ شده‌است، چراکه هر خانواده و هر کودکی روحیه و شرایط مخصوص به خود را دارد، پس بهتر است در ابتدا رتبه‌بندی سنی را در نظر گرفته و بعد از دیدن انیمیشن انتخاب مناسب خانواده خود را انجام دهید اما نکاتی هم درباره انیمیشن‌ها وجود دارد که خوب است بدانید.

به طور کلی در صورتی‌که در یک انیمیشن محتوایی فرای قدرت درک و فهم کودک وجود داشته‌باشد، شوخی‌هایی مناسب بزرگسال در آن باشد و تخیلی را در کودک فعال کند که با ارزش‌های انسانی در تضاد باشد، آن را با احتیاط بیشتری تماشا کنید. با توجه به این نکات در این مطلب چند مورد از انیمیشن‌های معروفی که بهتر است فرزندان شما آنها را تماشا نکنند، معرفی و برررسی می‌کنیم.

غارنشین ها

غارنشین‌ ها 1 و 2 ماجرای خانواده‌ای است در عصر حجر. شخصیت اصلی داستان دختری غارنشین است که برخلاف پدرش که مردی محتاط است، دوست دارد دنیای اطراف را تجربه کند و با روی هیجان‌انگیز زندگی مواجه شود. آشنایی او با پسری به نام گای شروع ماجراجویی خانواده است.

این انیمیشن اگرچه در بستر عصرحجر پرداخته شده اما کاملا زندگی یک خانواده آمریکایی را مد نظر دارد. انیمیشن بر پایه عشق پدر و دختر و عشق نوجوانانه دختر با پسر شکل می‌گیرد. مفاهیمی چون رابطه با جنس مخالف و عشق، برای کودکان زیر سن 12 سال به نوعی باز کردن مساله‌ای است که هنوز درکی از آن ندارند. درست مثل گفتن پاسخی که سوالی برایش مطرح نشده.

انیمیشن The Croods بیشتر یک کمدی بزرگسالانه است، با شوخی‌های جنسی و ارجاعات بزرگسالانه که کودکان درکی از آن ندارند. این مساله در دوبله پررنگ‌تر نیز می‌شود. متاسفانه در بسیاری از انیمیشن‌های دوبله شده در داخل ایران شوخی‌های بزرگسالانه‌ای به داستان اضافه می‌شود که کودکان آن را نمی‌فهمند. همین نامفهوم بودن انیمیشن ذهن کودک را مشغول می‌کند.

کودک این درک را دارد که مساله‌ای در این محتوا در جریان است که او متوجه اصل آن نمی‌شود لذا شروع به خیال‌پردازی و گمانه‌زنی درباره محتوا می‌کند. همین مشغول بودن ذهن کودک به مساله‌ای که در حدود سن رشدی او نیست، نوعی آسیب و دلمشغولی نامناسب است.

باب اسفنجی

این هم یک مورد عجیب و همه‌گیر دیگر. بسیاری از کودکان و حتی بزرگسالان درگیر انیمیشن جذاب باب اسفنجی هستند اما جالب است بدانید در بسیاری از مقالاتی که درباره انیمیشن‌های مناسب کودکان نوشته شده نام این انیمیشن به عنوان مورد نامناسب ذکر شده‌است. اما چرا؟

یکی از مهم‌ترین علت‌ها استفاده از به اصطلاح شوخی‌های کثیف یا نامناسب در این انیمیشن است. محتوای بزرگسالانه در قالب انیمیشن اصلی‌ترین مشکل باب‌ اسفنجی است. شرایط غیرقابل پیش‌بینی اتفاقات پی در پی و عجیبی که در سریال می‌افتد باعث جذابیت آن است اما کودک متوجه داستان و شوخی‌ها و طنز سیاه این انیمیشن می‌شود؟ به قطع می‌توان گفت خیر.

ارجاعات بزرگسالانه از معضلات این مدل انیمیشن‌هاست، مثلا شوخی درباره مساله‌ای رایج در زندان‌های آمریکا که حتی یک فرد بزرگسال در ایران هم از آن اطلاعی ندارد. گاهی خشونت جاری در این انیمیشن در پشت شیرین‌کاری‌ها و جذابیت‌های کارتونی پنهان می‌شود اما بلاهایی که بر سر شخصیت‌های انیمیشن می‌آید استرس‌زا و بعضی اوقات غیرمنصفانه است.

هتل ترانسیلوانیا

سری‌های هتل ترانسیلوانیا نیز مانند غارنشین‌ها بیشتر اثری بزرگسالانه هستند تا اثری مخصوص کودکان. شاید این مساله باعث تعجب شما شود، چرا که استقبال از اثر موزیکال و بامزه‌ای ماننده هتل ترانسیلوانیا به کمک دوبله آن در ایران بالا بوده و بسیاری از کودکان با موسیقی جاری در این انیمیشن سرخوش شده و آن را چندباره دیده‌اند.

اصل قصه این انیمیشن مساله‌ای نیست که بتوان برای کودکان آن را تشریح کرد. آیا می‌توانید به سوالاتی مانند این‌که «خون‌آشام چیست؟ چه می‌خورد؟ هیولاها همه جا هستند؟ من هم می‌توانم خون‌آشام شوم؟» پاسخ دهید؟ در ذهن کودک این مساله همیشه مطرح هست که چطور می‌توانم خون‌آشام شوم؟ چون با توجه به این‌که بچه‌ها آنچه را می‌بینند تا حدود هفت‌سالگی واقعی تلقی می‌کنند و تا حدود 12 سالگی متوجه تفاوت واقعیت و تخیل می‌شوند، ولی هنوز هم آنچه از طریق فیلم و انیمیشن به او ارائه می‌شود، می‌پذیرد. جذابیت خون‌آشام و هیولا بودن به اندازه‌ای است که کودک با توجه به دیدگاه اشرف مخلوقات بودن، خود را در موقعیت ضعف می‌بیند انسان نمی‌تواند پرواز کند، نمی‌تواند کارهایی خارق‌العاده‌ را که یک خون‌آشام انجام می‌دهد و این انیمیشن به آن می‌پردازد، انجام دهد و همین باعث می‌شود همان‌طور که دیدن فیلم‌های پرنسسی کودکان را در آرزوی پرنسس بودن غوطه‌ور می‌کند، این مدل محتوا نیز کودکان را به سمت تخیلاتی می‌کشاند که غیرواقعی است. بسیاری از نوجوانانی که با دیدن سریال و فیلم‌های مربوط به ومپایرها/خون‌آشام‌ها عاشق و دلباخته دنیای تخیلی آنها می‌شوند این اصل را به علت هجمه محتوای نامناسب فراموش کرده‌اند که انسان اشرف مخلوقات است. سرک کشیدن در دنیای تخیلات اگرچه جذاب است و تخیل کودک را فعال می‌کند اما بها دادن به مفاهیم ابر انسان یا موجودی فرای قدرت انسان باعث مشکلات جدی در نوجوانی و پذیرش خود به عنوان انسان می‌شود.

شهر اشباح

ساخته‌های میازاکی اگرچه اصالتی شرقی دارند اما به علت داشتن مسائلی مانند گم‌شدن والدین یا حمله هیولا و کودکان بی‌پناه، برای بچه‌های زیر 12 سال مناسب نیستند.

تخیل عمیق و پر از استعاره فیلم‌های میازاکی هر قدر که برای سنین نوجوانی قابل استفاده و گفت‌وگوست برای کودکان غیرقابل درک و هضم است.

شهر اشباح از آثار معروف و محبوب میازاکی که اثری بر ضد فرهنگ زیاده‌خواهی و مصرف‌گرایی است برای کودکان به هیچ وجه مناسب نیست. شخصیت اصلی داستان در اتفاقی والدین خود را گم می‌کند و این مساله‌ای نیست که کودک به سادگی آن را درک کند و همواره خود را در جای قهرمان می‌بیند که والدینش را از دست داده، همچنین حضور موجودات عجیب‌الخلقه و داستان نامتعارف و غیرقابل پیش‌بینی و پر گره انیمیشن برای ذهن ساده کودک سنگین و استرس‌زاست.

زهرا صالحی‌ نیا - کارشناس سواد رسانه / ضمیمه چاردیواری روزنامه جام جم