کما بعد از ضربه مغزی

در واقع «کما» به‌معنی کاهش شدید سطح هوشیاری و واکنش‌های حداقلی عصبی با توجه به کاهش فعالیت مغز است که با مرگ مغزی تفاوت دارد.

در صورت بروز مرگ مغزی، هیچ واکنش یا فعالیت الکتریکی در مغز رخ نمی‌دهد و به عبارتی دیگر به طور کامل مغز از فعالیت ایستاده است. اما در کما، مغز فعالیت حداقلی داشته و واکنش‌هایی را نشان می‌دهد؛ گرچه این میزان فعالیت برای این‌که بیمار هوشیاری خود را به دست آورد و بتواند با دیگران ارتباط برقرار کند کافی نیست.

به دنبال ضربه به سر ممکن است خونریزی داخل یا اطراف بافت مغزی اتفاق بیفتد. ممکن است این خونریزی نیاز به تخلیه داشته یا به‌دلیل حجم کم، درمان جراحی لازم نباشد و صرفا مراقبت برای جذب خونریزی کفایت کند. اما مسأله این است که لزوما جذب خون یا تخلیه آن به کمک جراحی به معنی بالاآمدن سطح هوشیاری و خروج فرد از حالت کما نیست.

ممکن است اثر فشاری خون روی مغز سبب اختلال هوشیاری شود و با جراحی یا جذب آن این اثر فشار از بین برود اما سطح هوشیاری فرد زمانی بالا می‌آید که ارتباطات عصبی بین نقاط مختلف مغز برقرار باشد. در صورتی که به‌دنبال ضربه، آسیب به قسمت‌های عمقی مغز وارد شود، این ارتباط بین مهم‌ترین عناصر مغز در حفظ هوشیاری قطع شده و فرد به کما می‌رود.

با گذر زمان و مراقبت از فرد ممکن است عناصر عصبی آسیب‌دیده به‌تدریج ترمیم شده و ارتباطات خود را دوباره برقرار کنند؛ در این صورت به‌تدریج سطح هوشیاری بیمار بالا می‌آید. اما ممکن است این بازسازی به‌طور کامل رخ ندهد یا این‌که با تاخیر بسیار زیاد اتفاق بیفتد؛ در این صورت مدت زمان بیشتری برای بالاآمدن سطح هوشیاری لازم است و حتی این احتمال وجود دارد که در نهایت بیمار به سطح هوشیاری کامل نرسد و به عبارت دیگر هوشیاری فرد در حدی باشد که چشمان او باز بوده و به اطراف نگاه کند اما امکان برقراری ارتباط با دیگران را نداشته باشد که در این حالت به آن «زندگی نباتی» یا «زندگی گیاهی» می‌گویند. متاسفانه بیمارانی که بیش ازشش ماه در این سطح هوشیاری بمانند و پیشرفتی نکنند تقریبا شانسی برای بالاترآمدن سطح هوشیاری ندارند و لازم است برای همیشه از آنها مراقبت شود.

توجه داشته باشید بیشتر موارد آسیب‌های عمقی و شدید به مغز در موتورسوارانی رخ می‌دهد که با سرعت زیاد دچار حادثه می‌شوند.

دکتر علیرضا طبیب خویی - جراح مغز و اعصاب / روزنامه جام جم