حیرانی زرگرهای اردبیل در پیچ تاریخ (+تصاویر)

حالا فکر کنید این بازارگردی در یک بازار بزرگ تاریخی اتفاق بیفتد که علاوه بر حس خوب خرید، لذت تماشای یک اثر تاریخی و قدم‌زدن در دل تاریخ را هم به شما هدیه کند در این شرایط مطمئنا جایی برای بی‌حالی و افسردگی باقی نمی‌ماند.

تقریبا تمام بازارهای تاریخی ایران که تعدادشان هم خوشبختانه کم نیست، چنین حس‌وحالی دارند و همین بهترین بهانه برای حفظ و حمایت از آنهاست. یکی از این بازارها در قلب شهر اردبیل قرار گرفته؛ درحدفاصل خیابان‌های امام‌خمینی،‌ آیت‌ا... طالقانی و آیت‌ا... کاشانی. مجموعه‌ای سرپوشیده با معماری سنتی و اصیل که از ظرافت‌های هنری ایرانی و اسلامی بهره‌گرفته و یادگاری از دوره سلجوقیان و روایتگر تاریخ کهن و باستانی اردبیل است.

بازار زرگران یکی از بخش‌های مهم این بازار بزرگ است که چند سالی است از مادر خود یعنی بازار بزرگ به دلایلی ازجمله خیابان‌کشی جدا افتاده و با مشکلات متعددی مواجه‌شده، ضمن اینکه این روزها هم به‌شدت نیازمند مرمت و رسیدگی است، به‌ویژه آنکه گفته می‌شود بخش‌هایی از سقف گنبدی آن در ابتدای ورودی اصلی بازار دچار تخریب و فروریختگی شده است.

بازار بزرگ و تاریخی اردبیل معروف به راسته بازار یا بازار قیصریه است و مجموعه‌ای متشکل از تیمچه‌ها، راسته‌ها، سراها، و البته گرمابه و مسجد.

اصل بنای بازار مربوط به دوره سلجوقی بوده و ردپای معماری دوره‌های زندیه و صفویه را هم می‌توان بر پیکره آن مشاهده کرد.

بخش مهمی از این بازار اما مربوط به طلاو جواهرفروشان است و معروف به بازار زرگران. معمولا زوج‌هایی که در شرف ازدواج هستند و قصد خرید طلا دارند از سراسر اردبیل(و گاهی برخی دیگر از نقاط کشور) به این بازار، یعنی قلب جواهری شمال غرب ایران می‌آیند.

این بازار یکی از بخش‌های دیدنی بازار سنتی اردبیل است که در آن انواع و اقسام طلا، زیورآلات و جواهرات با کیفیت و نرخ‌های متنوع عرضه می‌شود، در اصلی این بازار در شمال خیابان امام‌خمینی واقع‌شده و زرق‌وبرق موجود در دکور مغازه‌ها چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. بنای بازار قدیم زرگران متعلق به دوران سلجوقیان است و از قرن هفتم و هشتم هجری‌قمری تا به حال به مرکزی پویا برای فعالیت‌های تجاری تبدیل‌شده و مایحتاج ساکنان شهر را تامین می‌کرده است. این بازار مثل دیگر بازارهای سنتی ایران از راسته‌ها، سراها، تیمچه‌ها و البته گرمابه و مسجد تشکیل‌شده که در هر کدام از آنها طراحی و معماری‌ چشم‌نوازی به‌کار رفته است.

بازار زرگران اردبیل در گذشته از راسته‌های اصلی بازار بزرگ سرپوشیده محسوب می‌شد که با گذشت زمان و خیابان‌کشی به‌وضوح از بدنه اصلی بازار جدا شد.(گفتنی است که در سال‌های اخیر بازار جدیدی برای طلافروشان در نظر گرفته‌شده که البته به دلیل عدم استقبال از سوی بازاریان و مردم، رونق بازار قدیم را ندارد) بازار تاریخی زرگران اردبیل در سالهای گذشته از سوی میراث‌فرهنگی استان اردبیل مرمت‌هایی شده بود اما مستمرنبودن این مرمت‌ها باعث شد به مرور زمان تخریب‌شده و پیامدها و حوادث مالی و جانی برای کسبه به دنبال داشته باشد. ابتدای ورودی اصلی بازار از نقاطی است که بیش از سایر جاها به مرمت فوری نیاز دارد.

محبوبیت بازار قدیم زرگران

علی سلیمانی یکی از طلافروشان باسابقه است که 34سال در بازار زرگران قدیمی فعالیت دارد. دغدغه او بیش از هر چیز جدا افتادن راسته زرگران از بدنه اصلی بازار تاریخی به‌واسطه خیابان‌کشی است که درباره آن می‌گوید: این مساله باعث‌شده بازار زرگران در کنار خیابان اصلی و آلودگی‌های صوتی زیادی قرار گرفته و روند فرسایشی آن سرعت بگیرد.

به گفته وی شیوع کرونا و تعطیلی گاه‌به‌گاه و خلوتی بازار هم در فرسایش و تخریب آن تاثیرگذار است زیرا وقتی بازار در معرض دید باشد مالکان بیشتر به فکر ترمیم و مرمت بخش‌های تخریب‌شده می‌افتند.

سلیمانی در پاسخ به این پرسش که چرا مردم همچنان تمایل به خرید از این بازار قدیمی را دارند هم می‌گوید: بازاریان بازار تاریخی زرگران از با تجربه‌ترین زرگران اردبیل هستند و مردم از صحت جنس خریداری‌شده از آنها اطمینان کامل دارند. ضمن اینکه بیشتر مالکان مغازه‌ها صاحبان دائمی هستند و اجاره‌ای نیستند که دائم نقل مکان کنند.

این بازاری معتقد است خود بازاریان هم باید در حفظ و مرمت بازار شریک و سهیم باشند زیرا سود سرپابودن بازار بیش از هرکسی اول عاید خودشان خواهد شد: جدای از مردمی که از سراسر ایران برای خرید طلا به بازار زرگران اردبیل می‌آیند،‌ بازار برای گردشگران هم جذاب و دیدنی است. آنها به هوای دیدن بازار به اینجا می‌آیند و علاوه بر اینکه بازار را از طریق قاب دوربین‌هایشان به سایر مردم ایران و جهان معرفی می‌کنند، خود نیز گه‌گاه اقدام به خرید می‌کنند.

بازاریان هم پای کار بیایند

محمد منصوری یکی دیگر از طلافروشان فعال در بازار تاریخی زرگران است که 15سال در این مکان فعالیت داشته است. او نیز معتقد است در کنار مرمت و رسیدگی که از سوی میراث‌فرهنگی و سایر نهادها صورت می‌گیرد، بازاریان نیز باید برای حفظ و نگهداری آن همت کنند.

منصوری درخصوص بازار جدید زرگران و بی‌رونقی آن هم به جام‌جم می‌گوید: خرید مغازه جدید و مهیاکردن تجهیزات آن نیاز به سرمایه زیادی دارد که اغلب بازاریان از عهده آن برنمی‌آیند. به خاطر همین بازار جدید رونق زیادی ندارد و مردم هم برای خرید همچنان به بازار قدیم مراجعه می‌کنند.

آغاز مرمت بازار؛ به‌زودی

داود بصایر، نائب‌رئیس اتحادیه بازار درخصوص شرایط فعلی بازار تاریخی زرگران به جام‌جم می‌گوید: خوشبختانه فارغ از ایراداتی که نسبت به ترمیم قسمتی از بازار وجود دارد بافت قدیمی هویت اصلی خود را حفظ‌ کرده و برخلاف نگرانی زرگران از آلودگی های صوتی هم تقریبا به‌دور است.

بصایر همچنین از همکاری خوب میان میراث‌فرهنگی و بازاریان خبر داده و می‌گوید: در طول سال‌های گذشته بعضی سهل‌انگاری‌ها باعث شد مشکلات عدیده‌ای برای بنای بازار به‌وجود آید که برای رفع این مشکلات جلسات مستمری با میراث‌فرهنگی داشتیم و به‌زودی شاهد مرمت و بازسازی این بازار تاریخی خواهیم بود؛ البته از آنجا که بودجه میراث‌فرهنگی اندک است و کفاف مرمت بازار را نمی‌دهد، بازاریان خود باید برای حفظ این بافت تاریخی و محل کسب‌شان به میدان بیایند و زیرنظر کارشناسان میراث‌فرهنگی به مرمت بازار اقدام کنند.

مرمت بازار هیچ‌گاه تعطیل نشده

روح‌ا... محمدی، معاون میراث‌فرهنگی استان هم درخصوص مرمت بازار زرگران که هم اکنون سقف گنبدی آن در ابتدای ورودی بازار دچار تخریب‌شده و فروریخته می‌گوید: کارگاه مرمت بازار زرگران همیشه فعال‌بوده و دارای اعتبار سالانه است و براساس مبلغ اعتبار هرسال احیا و مرمت بازار براساس اولویت انجام می‌گیرد، زیرا مرمت، حفاظت و احیای بازار تاریخی اردبیل جزو پروژه‌های پایدار این اداره کل بوده و هست.

محمدی می‌افزاید: پروژه‌های مرمت عموما جزو لاینفک اداره‌کل میراث‌فرهنگی است و مهم‌ترین رکن برای این مرمت اولا تامین اعتبارات لازم و ثانیا همکاری و مشارکت کسبه و بازاریان است که در این میان نقش مالکان حائز اهمیت است، به‌ویژه آنکه بناهای دارای مالکیت خصوصی براساس تفاهم‌نامه‌های مشترک و طبق قوانین و مقررات میراث‌فرهنگی می‌توانند توسط مالکان خود مرمت و احیا شوند.

ارزش ثبت‌ جهانی هم دارد

این دکترای باستان‌شناسی در کنار همکاری میراث‌فرهنگی و بازاریان برای مرمت و حفظ بازار به عامل سومی هم برای بقای آن اشاره‌کرده و می‌گوید: هویت و دوام یک بنای تاریخی منوط به استفاده از آن است و متروک‌شدن بنا آسیب‌هایی جدی و غیرقابل بازگشتی به مجموعه وارد خواهد کرد. محمدی با اشاره به کم رونقی بازار در ایام شیوع کرونا یادآور می‌شود که بازار اردبیل یک اثر ملی است که مرداد1364 در فهرست آثار تاریخی ملی ایران جای‌گرفته و دارای حریم مصوب بوده و قرار است پس از تهیه پرونده ثبت جهانی سبلان و کاروانسرای صایین، پرونده این بازار تاریخی هم برای ثبت‌جهانی تنظیم و آماده شود.

سولماز نعمتی - جام‌جم اردبیل