خاک ریشه‌دار

چرا که خاک یکی از عناصر اصلی و مهم در پرورش و رشد هر گیاهی به حساب می‌آید چه در مزرعه و چه در گلدان.

انتخاب خاک مناسب رابطه مستقیمی با روند رشد گل و گیاهان دارد. پس مهم است که انواع بافت خاک را بشناسیم و انواع خاک گلدان را و اگر استثنایی درباره خاک ایده‌آل برای یک گل خاص وجود دارد. مثلا اگر گلی خاک اسیدی دوست دارد حتما آن را برایش فراهم کنیم.

یا اگر گلی از شرایط اسیدی گریزان است با اقدامات اشتباه خاک را به سمت اسیدی شدن پیش نبریم. خاک نامتناسب با نوع گیاه ممکن است باعث تشنگی همیشگی گیاه شود یا به عکس آن‌قدر آب پای ریشه بماند که پوسیده شود. خاک حتی بر تغذیه هم اثر دارد. خاک خوب یعنی گیاه شاداب.

12 نکته درباره خاک خوب

بافت یک خاک خوب باید طوری باشد که دارای دو شرط اساسی باشد: اول این‌که سبک باشد تا ریشه بتواند بیشترین و بهترین توسعه را در آن داشته‌باشد و دوم به قدر کافی خلل و فرج (حفره و فضای خالی) داشته‌باشد تا آب اضافی از آن خارج شود و ریشه بتواند تنفس کند.

معمول‌ترین خاک‌ های گلدانی خاک ماسه‌ ای و خاک رس هستند.

خاک خیلی سبک یعنی ماسه. در این خاک قدرت نگهداری آب کم است، آب به‌راحتی از آنها خارج می‌شود و با آبیاری مکرر مواد غذایی گیاه، شسته شده در نتیجه به مرور زمان گیاه به کمبود مواد غذایی دچار می‌شود.

خاک سنگین هم یعنی خاک رسی. در این خاک به‌دلیل خارج نشدن آب اضافی، مقدار زیادی از آن در گلدان باقی می‌ماند و رشد گیاه را با کندی و اختلال مواجه می‌کند. اما خاک رسی مواد غذایی بیشتری دارد.

یک خاک خوب دارای زهکشی خوبی هم هست. زهکشی خوب یعنی چه؟ یعنی وقتی به گل آب می‌دهیم بلافاصله آب از زیر گلدان خارج شود. ترکیب ماسه و برگ پوسیده شاخص زهکشی خوب است.
یک خاک خوب باید دارای بافت مناسبی هم باشد.

برای تشخیص آن مقداری از خاک را نم کنید. توجه داشته‌باشید آب از آن راه نیفتند فقط خیسش کنید. بعد آن را کف دست‌تان بریزید و دست‌تان را مشت کنید. به محض باز کردن دست، خاک مناسب گلدان، بافتش از هم پاشیده می‌شود. اگر چسبید و مچاله شد باید به فکر تعویض خاک گلدان باشید.

یک خاک خوب دارای مواد غذایی کافی برای رشد گیاه است. اگر بخواهیم یک معرفی خیلی ساده و ارزان داشته‌باشیم باید بگوییم مقداری خاک، کود دامی کاملا پوسیده یا ورمی کمپوست معمولا این ویژگی را دارند.

خاک گلدان برای همه گل‌ها دارای یک فرمول ثابت نیست. با توجه به نوع گیاه و شرایط محیطی این ترکیبات متفاوتند. اما بسیاری از گیاهان خانگی وقتی رشد بهتری دارند که خاک‌شان ترکیبی از چند نوع خاک گلدان باشد.

عام‌ترین و رایج‌ترین ترکیب مورد استفاده در گلدان‌های خانگی، مخلوطی از خاک برگ، کود کاملا پوسیده، خاک تمیز باغچه به انضمام مقداری ماسه است.

به طور کلی برای انواع گیاهان آپارتمانی این بسته‌ها پیشنهاد می‌شوند:
الف ـ مخلوط خاک باغچه، ماسه، کوکوپیت، خاک برگ، پیت ماس و کود دامی کاملا پوسیده
ب ـ ترکیب یک به چهار ماسه، خاک برگ، خاک باغچه الک شده و کود حیوانی کاملا پوسیده
ج ـ دو قسمت برگ پوسیده، نیم قسمت ماسه، نیم قسمت کود حیوانی کاملا پوسیده یا ورمی کمپوست، یک قسمت خاک باغچه و نیم قسمت سبوس برنج (اگر در دسترس بود)

این روزها گلفروشی‌ها کار ما را راحت کرده‌اند و خاک‌های آماده را به صورت بسته‌بندی یا فله‌ای عرضه می‌کنند. پرطرفدارترین آنها خاک پیت است. که هم مقوی است و هم سبک و هم ظاهر مناسبی دارد. اگر می‌خواهید قلمه تازه‌ای را در خاک بکارید ترکیب پیت‌ماس، ماسه بادی، پرلیت، کوکوپیت و کود برگ برای ریشه‌دار شدنش معجزه می‌کند.

بهتر است از خاک‌های معمولی و خاک باغچه به تنهایی به‌عنوان خاک گلدان استفاده نکنید.

دقت کنید خاک برگی که کاملا پوسیده نباشد دارای علف‌های هرز و تخم حشرات است و گیاه را مبتلا به آفت، بیماری یا پشه‌های سیاه گلدان می‌کند.

بعضی از گیاهان آپارتمانی مانند کاکتوس‌ها و ساکولنت‌ها به رطوبت حساس‌اند پس خاک سبک‌تری می‌خواهند.

انواع خاک گلدان

خاک پیت
خاک پیت را به نام تورب یا گیالوش هم می‌شناسند که از خاک‌های محبوب در تمام دنیاست و از بقایای گیاهان آبزی باتلاق‌ها و مرداب‌هاست که در زیر آب به حالت نیمه پوسیده درآمده. در حالت تجاری آن را خرد و تبدیل به خاک گلدان می‌کنند. در ایران نوع پیت ماس از همه معروف‌تر است که 10برابر وزن خشک خودش آب را نگه می‌دارد. دارای مقداری کمی ازت و مقدار ناچیزی فسفر و پتاسیم است. به‌خصوص برای گیاهان آپارتمانی با ریشه‌های ضخیم دارند و نیاز نوری بالا. بهتر است آن را با خاک باغچه و ماسه مخلوط کرد ولی گیاهانی مثل آزالیا و گلوکسینیا را می‌توان در پیت ماس خالص کشت کرد.

از دلایل محبوبیتش می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

برای همه گیاهان خانگی مناسب است چون باعث رشد بیشتر، نگه‌داشتن رطوبت ایده‌آل در خود و تأمین موادغذایی مورد نیازشان می‌شود.

به تنهایی و بدون ترکیب‌شدن با خاک دیگری قابل استفاده است. چون دارای مواد مغذی است و تا چند ماه می‌تواند گیاه را تغذیه کند.

در بسیاری از فروشگاه‌های محصولات کشاورزی، گلفروشی‌ها و گلخانه‌ها در دسترس است.

به نسبت دیگر خاک‌ها قیمتش مناسب‌تر است.

کوکوپیت

کوکوپیت از الیاف پوست میوه نارگیل تهیه می‌شود. مواد معدنی و آب را به خوبی در خود حفظ می‌کند و دارای خاصیت نفوذپذیری بالایی است. از آن برای خاک کاکتوس و بونسای استفاده می‌شود. کوکوپیت به صورت قالبی و فشرده در بازار موجود است که با اضافه کردن آب از حالت فشرده خارج می‌شود.

خزه اسفاگنوم

از تجزیه خزه‌هایی مثل خزه اسفاگنوم در مرداب‌ها به دست می‌آید. برای بیشتر گیاهان آپارتمانی مناسب است. 10 تا 20برابر وزنش آب جذب می‌کند. این خاک دارای قارچ‌کش طبیعی است به همین دلیل برای تکثیر نشاءها از آن استفاده می‌کنند. هم چنین برای گیاه هوازی تیلاندزیا از آن استفاده می‌شود. نباید آن را با پیت یا کمپوست مخلوط کرد ولی می‌توان به تنهایی سطح رویی گلدان را با آن پوشاند.

خاک پرلیت

خاک پرلیت یا پرلایت در اصل حاصل گدازه‌های آتشفشانی است. به همین دلیل شبیه خاک نیست بلکه دانه‌های سفید رنگی است شبیه سنگریزه اما بسیار سبک. می‌تواند سه تا چهار برابر آب را در خود حفظ کند، ولی فاقد موادغذایی است؛ بنابراین باید به میزان مشخصی با خاک‌های دیگر ترکیب شود. بیشتر برای ریشه‌زایی نشا و قلمه‌ها کاربرد دارد. همچنین می‌توان برای زیباتر شدن ظاهر گلدان آن را به سطح خاک اصلی اضافه کرد.

ورمی کولایت

این خاک از یک ماده معدنی به نام میکا به دست می‌آید که وقتی گرما ببیند حجمش زیاد می‌شود. سرشار از مواد غذایی است و ظرفیت نگهداری آب زیادی هم دارد. فقط باید حواس‌تان باشد وقتی مرطوب است نباید تحت فشار قرار گیرد چون ساختار متخلخل (حفره دار) خود را از دست می‌دهد.

کمپوست و ورمی کمپوست

این خاک به نوعی کود آلی است که شامل موادی مثل پوسته‌های خرد شده درخت، پوست میوه و دیگر مواد طبیعی است که در ورمی کمپوست بر اثر فعالیت یک نوع کرم تبدیل به کود می‌شود. این مواد می‌توانند آب را درون خود نگه دارند و مواد غذایی مورد نیاز گل و گیاهان آپارتمانی را در اختیارشان قرار دهند. کمپوست و ورمی‌کمپوست به تنهایی نمی‌توانند خاک گلدان باشد.

خاک برگ

خاک برگ از پوسیده شدن موادی مثل برگ درختان و چمن‌های قیچی شده تهیه می‌شود. ارزش غذایی چندانی ندارد و فقط برای سبک و قابل نفوذ کردن خاک گلدان استفاده می‌شود؛ بنابراین به تنهایی نمی‌تواند خاک گلدان باشد. برای درست کردن خاک برگ باید در پاییز برگ‌ها را در یک گودال جمع کنید. آنها را آب‌پاشی کنید. کمی کود اوره لابه‌لای برگ‌ها بریزید و روی آن را نایلون بکشید تا بر اثر فعالیت باکتری‌ها تا بهار پوسیده و قابل استفاده باشد.

زینب خزایی - جامعه / روزنامه جام جم