چرا اقتصاد مقاوم نشد؟

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم، بعــد از گفتمــان‌ســازی اقتصــاد مقاومتــی در ســطح كشــور، در ۲۹ بهمــن ســال ۱۳۹۲، رهبــر معظــم انقـلاب سیاســت‌هــای كلــی اقتصـاد مقاومتـی را در ۲۴ مـاده پـس از مشـورت بـا مجمـع تشـخیص مصلحـت نظـام تهیـه و بـه رؤسای قـوای سـه‌گانـه و رئیـس مجمـع تشــخیص مصلحت نظــام ابــلاغ كردند. در این گزارش قصد داریم به بررسی میزان تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی در بخش‌های مختلف كشور بپردازیم.

 

رونق تولید و تعیین تكلیف كردن واحدهای تولیدی با هدف فعال كردن آنها: طبق گفته میثم زالی، دبیر ستاد تسهیل و رفع موانع تولید كشور پس از هفت سال ابلاغ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی، همچنان ۵۰ درصد واحدهای صنعتی و تولیدی كشور تعطیل است. ایجاد توازن زنجیره مواد اولیه مورد نیاز و توسعه صنعت فولاد و مس كشور برای تولید پایدار از جمله مواردی بود كه باید اجرا می‌شد.

 

به ترتیب ایران باید تا پایان برنامه ششم توسعه (سال ۱۴۰۰) بـه ظرفیـت ۴۰ میلیـون تن فـولاد خـام و ۴۲۰ هـزار تن مس برسد. ولی با این حال در زمینه فولاد طبق آمار منتشرشده، تولید فولاد كشور در ۱۰ ماهه سال ۱۳۹۹، بیش از ۳/۲۵ میلیون تن بوده و این امر حاكی از فاصله ۱۵ میلیون تنی تا رسیدن به سرانجام مطلوب است؛ در زمینه مس نیز وضعیت مطلوب نیست و مدیرعامل شركت مس امیدوار است ایران بتواند تا پایان سال به ظرفیت ۲۸۰ هزار تنی تولید برسد.

این به معنای فاصله ۱۴۰ هزار تنی با میزان پیش‌بینی‌شده دارد.

 

ارتقای رقابت‌پذیری واحدهای تولیدی كوچك و متوسط با هدف افزایش صادرات: طبق گـزارش مركـز پژوهـش‌هـای مجلـس، میـزان صـادرات مسـتقیم در صنایـع كوچـك و متوسـط چنـدان معنـادار نیسـت؛ زیرا بیشـتر محصولات ایـن صنایـع بـا نـگاه بـه بـازار داخلـی تولیـد می‌شـود و بـه دلایل متعددی ازجملـه كیفیـت پاییـن، قیمـت بالا و سـطح تكنولوژی پاییـن، قـدرت رقابت بـا كالاهای مشـابه خارجـی را ندارند.

 

مدیریت هدفمند واردات در راستای حفظ تراز مثبت تجاری: همین هفته پیش بود كه میراشرفی؛ رئیس‌كل گمرك ایران درباره میزان صادرات و‌ واردات اظهار كرد: «تا پایان سال جاری واردات به ۳۶ میلیارد دلار و صادرات به ۳۴ میلیارد دلار می‌رسد كه در مجموع حدود ۷۰ میلیارد دلار خواهد شد.»

 

این رقم زیبنده كشور نیست، چراكه ۲۴ هزار میلیارد دلار در دنیا صادرات وجود دارد و با توجه به آن‌كه ۷/۵ درصد منابع دنیا را در اختیار داریم، اگر یك درصد صادرات را به خود اختصاص دهیم، باید ۲۴۰ میلیارد دلار صادرات داشته باشیم كه نیاز به توسعه استراتژی صادرات دارد.

 

افزایش صادرات كالا و خدمات غیرنفتی: صادرات كالاهای غیرنفتی در نیمه نخست سال جاری از لحاظ وزن و ارزش به ترتیب با ۱۷/۷ و ۲۰ درصد كاهش نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه بود؛ گفتنی است صادرات غیرنفتی سال ۹۸ حدود ۴۱ میلیارد و ۳۷۰ میلیون دلار و با وزن ۱۳۴ میلیون و ۱۸ هزار تن بود. سال ۹۷ وزن كالاها ۱۰۸ میلیون و ۱۸۹‌هزار تن به ارزش ۳۹ میلیارد و ۵۸۰ میلیون دلار ثبت شد.

 

تكمیل طرح‌های با پیشرفت فیزیكی بالای۶۰ درصد: مرداد ماه امسال بود كه سرپرست وزارت صنعت، معدن و تجارت در این‌باره گفته بود هم‌اكنون بیش از ۷۰ هزار طرح صنعتی در كشور در حال تكمیل است كه ۱۳ هزار طرح دارای پیشرفت فیزیكی بالای ۶۰ درصد و ۴۰۰۰ طرح دارای پیشرفت فیزیكی بیش از ۸۰ درصد است.

 

در راستای سیاست‌های اقتصاد مقاومتی پروژه‌های زیادی به این وزارتخانه داده شد؛ این وزارتخانه نیز در بین تمامی نهادها به لحاظ تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی موفق‌تر عمل كرده است، ولی با این حال همچنان در كمبود شدید نهاده‌های دام، طیور و آبزیان، سم و كود و اصلاح بذور؛ كاهش ضایعات و توسعه صنایع تبدیلی و تكمیلی، توسعه مكانیزاسیون كشاورزی ناموفق عمل كرده است. اما موفقیت این وزارتخانه به خوداتكایی در برخی محصولات كشاورزی همچون گندم، برنج، جو، سیب‌زمینی، گوشت قرمز، شیر و تخم‌مرغ و...؛ توسعه عملیات آبخیزداری و آبخوانداری، توسعه سامانه‌های نوین آبیاری؛ توسعه آبزی‌پروری و ذخیره‌سازی محصولات كشاورزی برمی‌گردد.

 

تلفات انرژی در بخش توزیع برای نخستین بار در تاریخ صنعت برق ایران، سال گذشته تك‌رقمی شد و به عدد ۹/۷۶ درصد رسید كه این امر یكی از موفقیت‌های وزارت نیرو محسوب می‌شود. اكنون برق‌رسانی به روستاهای بالای ۲۰ خانوار در كشور به اتمام رسیده و صنعت برق در حال برق‌رسانی به روستاها و سكونتگاه‌های زیر ۱۰ خانوار است؛ همچنین روی  حدود ۹۹ درصد چاه‌های كشاورزی كنتورهای هوشمند نصب شده كه این دو امر نیز از دیگر موفقیت‌های وزارت نیروست. این وزارتخانه در زمینه احــداث ۱۰۰۰۰ مــگاوات ظرفیــت اســمی تولیــد بــرق توســط بخــش خصوصــی، احــداث بخــش بخــار نیــروگاه‌های گازی بــه ظرفیــت ۷۰۰۰ مــگاوات و افتتاح و آبگیری سدها ناموفق عمل كرده است. به صورت كلی وزارت نیرو به ۳۰ درصد اهدافی كه برایش پیش‌بینی شده، رسیده است. هرچند نسبت به ظرفیت اسمی نیروگاه‌ها انتقاداتی وارد است، اما وزارت نیرو توانسته تا كارنامه قابل‌قبولی از خود به‌جا بگذارد.

 

یكی از اصلی‌ترین برنامه‌های وزارت ارتباطات ذیل سیاست‌های اقتصادی مقاومتی تحقق دولت الكترونیك بود كه ایجاد شفافیت، جلوگیری از ایجاد رانت و صرفه‌جویی در هزینه‌ها از كاركردهای اصلی دولت الكترونیكی هستند. با این‌حال و پس از گذشت سال‌ها از مطرح شدن این واژه، در عمل دولت الكترونیك چنان كه باید و شاید محقق نشده است. ساخت ماهواره سنجش از دور و ماهواره مخابراتی بومی نیز یكی دیگر از برنامه‌های این وازرتخانه ذیل اقتصاد مقاومتی بود، ولی چندین سال از ابلاغ سیاست‌ها گذشته و حالا یك‌هفته پیش رئیس سازمان فضایی ایران از برنامه‌ریزی برای ساخت «منظومه ماهواره‌ای» و «ماهگرد» برای تحقق اقتدار علمی ایران در حوزه فضا خبر داده است. كریدور فناوری اطلاعات و ارتباطات دیگر برنامه ذیل اقتصاد مقاومتی وزارت ارتباطات بود كه این وزارتخانه پروژه‌ای را برای این امر اختصاص داد که تاكنون فعالیت خاصی در قالب این پروژه مخابره نشده است.

 

این وزارتخانه در زمینه تكمیل و بهره‌برداری از خطوط راه‌آهن، آزادراه و بزرگراه و راه‌های اصلی در كریدورهای شمالی-جنوبی و شرقی-غربی ۶۰ درصد به تعهدات خود عمل كرده است. با این‌حال در بخش رونق و ساخت و ساز مسكن به‌شدت ناموفق عمل كرده و تقریبا با راه‌اندازی طرح ملی مسكن توانسته تنها به ۵ درصد تعهدات خود در قبال مسكن عمل كند، از طرف دیگر همچنان این وزارتخانه نتوانسته پروژه‌های مسكن مهر دولت قبل را تكمیل كند. پروژه‌هایی كه وزیر سابق راه به تكمیل نكردن‌شان افتخار می‌كرد و مردم هم روز به روز شاهد گرانی مسكن در كشور هستند، به طوری كه تنها باید ۱۰۹ سال در تهران مردم باید انتظار خانه‌دار شدن را بكشند.

 

براساس آمارها در شش سال اخیر به ازای هر سال ۴۵۰ هزار مسكن و به صورت مجموع دو میلیون و ۷۰۰ هزار مسكن مورد نیاز جامعه بود، با فرض بر این‌كه سالانه باید در مجموع ۸۰۰ هزار خانه (براساس تعداد ازدواج و واحدهای نیازمند نوسازی) ساخته می‌شد، در دو سال بعدی نیز با توجه به این‌كه طرح اقدام ملی در مجموع ساخت ۴۰۰ هزار خانه (هر سال ۲۰۰ هزار خانه) را تضمین كرده، این عدد با ۳۵۰ هزار خانه ساخته شده در هر سال (مجموع ۷۰۰ هزار خانه) به یک میلیون و ۱۰۰ هزار خانه می‌رسد كه دوباره ۵۰۰ هزار خانه دیگر مورد نیاز دو سال ساخته نشده است. بنابراین مجموع ۵۰۰ هزار خانه ساخته‌نشده در دو سال بعدی با دو میلیون و ۷۰۰ هزار ساخته‌نشده در شش سال گذشته نشان می‌دهد كشور نیاز به ساخت سه میلیون و ۲۰۰ هزار خانه جدید دارد.

 

در یك سال گذشته بیش از یك میلیون نفر بیكار شده‌اند و در پاییز امسال نسبت به همین موقع در سال گذشته، شاهد كاهش یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفری تعداد شاغلان كشور بوده‌ایم. طراحی، تدوین و اجرای برنامه جلوگیری از نسلی شدن فقر یكی دیگر از برنامه‌های این وزارتخانه است. اما آمارها در این زمینه ناامیدكننده است؛ در حال حاضر با كاهش شدید ارزش پول ملی و تداوم نرخ تورم بالا، دست‌كم ۵۰ درصد از جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق زندگی می‌كنند و این درحالی است كه بنابر آمارهای رسمی در سال ۹۰ حدود ۱۸ درصد جمعیت ایران زیر خط فقر مطلق زندگی می‌كردند. این میزان در سال ۹۷ به حدود ۲۴ درصد و در سال ۹۸ به ۳۵ درصد افزایش یافته بود. با افزایش قیمت ارز تا  بیش از ۳۰ هزار تومان و رسیدن خط فقر به ۱۰ میلیون تومان و خط فقر مطلق به شش میلیون و ۸۴۰ هزار تومان، برآوردهای منتشرشده نشان می‌دهد در حال حاضر حدود ۵۰ درصد از جمعیت ایران زیر «خط فقر مطلق» زندگی‌ می‌كنند. ایجاد پنجره واحد حمایت‌های اجتماعی یكی دیگر از سیاست‌های اقتصاد مقاومتی وزارت راه بود كه این وزارتخانه موفق شد به آن نائل شود.

 

ایران باید طبق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی روزانه پنج میلیون متر مكعب گاز به عراق صادر می‌كرد، این در حالی است كه در وضعیت فعلی این آمار به سه میلیون متر مكعب رسیده و این امر نشان‌دهنده نرسیدن به وضعیت مطلوب صادرات گاز است. یكی دیگر از برنامه‌های این وزارتخانه راه‌اندازی اولین خط تولید فرآورده‌های «نفت و گاز و بنزین» مجتمع پالایشگاهی غیردولتی میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس با استاندارد یورو ۵ با خوراك ۱۲۰ هزار بشكه در روز بود كه آخرین اخبار حاكی از آن است كه با راه‌اندازی دو فاز، میزان تولید بنزین یورو ۵ این پالایشگاه به روزانه ۲۴ میلیون لیتر رسیده است. راه‌اندازی مجتمع‌های پتروشیمی بزرگ وابسته به بخش غیردولتی یكی دیگر از سیاست‌ها بود كه وزارت نفت به‌خوبی توانست آن را تحقق بخشد. جلوگیری از خام‌فروشی نفت یكی دیگر از برنامه‌ها بود كه این وزارتخانه هنوز نتوانسته به نحو احسن آن را اجرا كند و حجم مجتمع‌های پتروشیمی نیز تقریبا برای مصرف داخلی مكفی است و صادرات مواد پتروشیمی نسبت به سالیان گذشته افزایش نیافته است و دولت نتوانسته از ابزارهای دور زدن تحریم‌ها در این صنعت استفاده كند. میزان صادرات نفت نیز با توجه به شیوع بیماری كرونا و تحریم‌های یكجانبه آمریكا در وضعیت مطلوبی قرار ندارد، لذا به نظر می‌رسد عملكرد این وزارتخانه به صورت كلی در تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی بسیار ضعیف بوده است.

 

تقویت نقش بازار سرمایه در تامین سرمایه بنگاه‌ها: طبـق نظـر مركـز پژوهـش‌های مجلـس، در صـورت اجـرای صحیـح، ایـن پــروژه می‌توانــد آثــار مثبــت زیــادی بــه همــراه داشــته باشــد، تحــول سـاختاری در تأمیـن مالـی بلندمـدت ایجـاد كنـد و فشـار بـر منابـع نظـام بانكـی را نیـز كاهـش دهـد. بنابرایــن ایــن پــروژه در راســتای تحقــق اقتصــاد مقاومتــی و بــراســاس مـاده ۹ سیاسـت‌های كلـی آن مبنـی بـر اصـاح نظـام مالـی بـه منظـور ثبـات‌بخشـی بـه اقتصـاد ارزیابـی می‌شـود، ولی با این‌حال وضعیت فعلی بازار بورس همچنان حاكی از بحران جدی است كه دولت نیز از آن شانه خالی می‌كند.

 

جذب سرمایه‌گذاری خارجی: سهم ایران از جذب سرمایه خارجی ورودی در سال ۲۰۱۸، تنها حدود ۰/۳ درصد جریان ورودی سرمایه خارجی جهان و بیشترین میزان جذب سرمایه خارجی ایران حدود پنج میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷، بوده است؛ همچنین وزیر اقتصاد چندی پیش گفت: شش ماهه سال ۹۸ میزان جلب سرمایه خارجی ما یك میلیارد و ۴۶۳ میلیون دلار بود كه امسال به سه میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار رسید. تا پایان سال ۹۹ پیش‌بینی می‌شود میزان جلب سرمایه‌گذاری خارجی به شش میلیارد دلار برسد؛ بنابراین این وزارتخانه در این زمینه موفق عمل كرده است.

 

اسـتقرار گمرك الكترونیك و یكپارچه: بـا اجـرای ایـن پـروژه، امـكان ارائـه خدمـات گمركـی بهینـه، تعامـل كارآمـد بـا سـازمان‌های همـكار و همجـوار و سـازمان‌های بین‌المللـی گمركـی و صیانـت شایسـته از حقـوق دولـت، جامعـه و سـایر ذینفعـان كلیــدی میســر خواهد شــد. البتــه دســتیابی بــه پنجــره واحــد تجــاری فرامــرزی، گمــرك الكترونیــك، اصـلاح شــیوه‌های مدیریــت مبتنــی برریســك بــا بهبــود زیرســاخت‌ها و ســاختارهای امنیتــی از مفــاد اجــرای ایــن پــروژه اســت كــه اهمیــت ویــژه‌ای در اصــلاح و تحــول هدفمنــد ســازمان گمــرك در تمامــی ابعــاد آن دارد. طبــق اظهارنظــر مركــز پژوهــش‌های مجلــس، ایجــاد گمــرك الكترونیكـی بـا هـدف كاهـش فسـاد،  افزایـش سـاعت كاری، توسـعه و تسـهیل تجـارت، كاهـش زمـان و هزینـه ترخیـص كالا، در راسـتای بندهــای ابلاغــی اقتصــاد مقاومتــی اســت.

 

طرح جامع مالیاتی: بــا توجــه بــه مشــكلات موجــود نظام‌هــا و فرآیندهــای ناكارآمــد مالیاتـی، عـدم وجـود نـگاه یكپارچـه بـه مؤدیـان مالیاتـی، عـدم ارائـه خدمــات مناســب بــه مؤدیــان، اطلاعــات ناكافــی در مــورد مؤدیــان و ضعــف فرهنــگ پرداخــت مالیــات، حجــم بــالای فــرار مالیاتــی و ... (در نظــام مالیاتــی اجــرای طــرح جامــع مالیاتــی بــه طــور قطــع یكــی از اولویــت‌های اساســی اقتصــاد كشــور و در راســتای اقتصــاد مقاومتــی اســت. گزارش‌ها حاكی است كه برای اجرای طرح مالیات بر عایدی سرمایه (خانه‌های لوكس، ماشین و خانه‌های خالی و خانه‌های دوم) سازمان امور مالیاتی هنوز داده‌های كافی را به وزارت راه و شهرسازی نداده و این طرح نیز به مشكل بر خورده است. اصلاح ساختار كلان دولت؛ اصلاح نظام اداری، اصلاح نظام درآمد هزینه استان‌ها از وظایف سازمان برنامه و بودجه بوده است كه این سازمان كار خاصی در این زمینه انجام نداده است. بانك مركزی نیز باید پروژه‌های همچون یكسان‌سازی نرخ ارز و اصلاح نظام پولی و بانكی را سر و سامان می‌داد، این در حالی است كه وضعیت این دو پروژه به مراتب بدتر از قبل شده است.