ما می‌توانیم خودکفا شویم

آمار تولید خودرو در سال ۹۵، کاهش تولید ۹۴ را جبران کرد و میزان تولید خودرو در آن سال با رشد ۳۷درصدی به پله تولید یک‌میلیون و ۳۰۰هزار دستگاه رسید.

پس از آن نیز روند رو به رشد تولید خودرو در کشور ادامه یافت و سال ۹۶ تولید یک‌میلیون و ۵۳۴هزار دستگاه و رشد ۱۳درصدی نسبت به سال گذشته‌اش ثبت شد اما بهار سال ۹۷ بود که با ممنوع شدن واردات خودروهای خارجی، کارشناسان برای صنعت خودرو در کشور جهش تولید پیش‌بینی می‌کردند، به گونه‌ای که معتقد بودند علاوه‌بر افزایش تولید خودرو میل به خرید خودروهای داخلی نیز به طور طبیعی افزایش خواهد یافت ولی با این حال کارشناسان دیگری نیز بودند که به این ممنوعیت واردات خوشبین نبوده و معتقد بودند ایران به دلیل واردات مواد اولیه، کمبود و ناکافی بودن قطعات ساخت داخل و مهم‌تر از همه آنها مشکلات ناشی از انتقال پول قادر نخواهد بود میزان تولید خود را افزایش دهد و حتی اگر این امر نیز صورت گیرد کوتاه‌مدت بوده و به انحصارگرایی شدید بازار منجر خواهد شد.

در همین حال برخی به دنبال احیای برجام هستند و معتقدند تنها راهکار برون رفت از مشکلات اقتصادی ارتباط با کشورهای غربی است اما تولیدکنندگان داخلی نشان دادند در شرایطی که کشورهای غربی خواستار زیان به بدنه سیاسی و اقتصادی کشور بودند می توانند اقداماتی انجام دهند که نه تنها تولید با مشکل مواجه نشود بلکه سرمایه گذاری برای داخلی سازی افزایش یابد.

حالا سرمایه گذاران از این موضوع نگران هستند که اگر برجام دیگری اتفاق بیفتد چه سرنوشتی در انتظارشان است. جام‌جم در این باره گزارشی تهیه کرده که در ادامه می‌خوانید.

آمارهای وزارت صنعت نشان می‌دهد تولید خودروی امسال نسبت به سال ۹۶ با افت ۳۹درصدی روبه‌رو شد به‌طوری‌که سه خودروساز بزرگ کشور در مجموع ۷۹۸هزار و ۹۲۸دستگاه انواع محصول سواری را به تولید رساندند، حال آن‌که در سال ۹۶ موفق به ثبت تیراژی بیش از یک‌میلیون و ۳۱۶هزار دستگاهی شده‌اند.

مقایسه آمار ماهانه تولید خودرو نسبت به سال گذشته روزنه امیدی را در صنعت خودرو نشان می‌داد به‌طوری‌که خودروسازان در اسفند سال گذشته ۴۲درصد بیشتر از مدت مشابه سال قبل خودرو تولید کرده‌بودند.

تولید خودرو در سال ۹۸ چندان با پیش‌بینی مقامات صنعتی کشور هماهنگ نبود و تولید ۸۵۵هزار دستگاهی در سال گذشته رقم خورد. سال ۹۷ بسیاری از سیاست‌گذاران صنعتی و خودرویی، تولید حداقل یک‌میلیون تا یک‌میلیون و ۲۰۰هزار خودرو در سال ۹۸ را پیش‌بینی کرده‌بودند.

آمارهای منتشرشده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت حاکی از تولید ۷۰۰هزار و ۸۰۰ دستگاه خودروی سواری توسط خودروسازان داخلی از ابتدای امسال تا پایان ماه است.

این آمار در مقایسه با تولید ۶۱۵هزار و ۲۰۰دستگاه خودروی سواری در ۱۰ ماه سال ۹۸ رشد ۱۳.۹درصدی نشان می‌دهد.

چرا تولید خودرو در ایران پرنوسان است؟

در دو سال اخیر رشد نرخ ارز و روند صعودی تورم، کاهش نقدینگی خودروسازان، تحریم و عوامل دیگر باعث شد تولید انواع خودرو کاهش یابد و کوهی از تعهدات معوق برای شرکت‌های خودروساز به وجود آید.

از آن‌سو بازار خودرو نیز با نوسانات شدید قیمتی روبه‌رو شد، به‌نحوی که دست بسیاری از مشتریان ایرانی از خرید کوتاه ماند.

در بازار خودرویی که مدام با افزایش قیمت‌ها روبه‌رو بود دلال‌ها و واسطه‌گران جای خالی مشتریان واقعی را گرفتند و در نهایت این موضوع به‌ضرر مصرف‌کنندگان واقعی تمام شد.

به همین دلیل به نظر می‌رسد اگر بتوانیم در زمینه قطعه‌ سازی به میزان قابل‌قبولی به داخلی‌سازی این قطعات بپردازیم علاوه‌بر بی‌اثر شدن تحریم‌ها روی صنعت خودروسازی شاهد اشتغال‌زایی گسترده و برگشت آرامش به بازار باشیم؛ امری که از تیرماه سال ۹۸ در قالب نهضت داخلی‌سازی قطعات خودرو شروع شده‌ است.

اعتبار ۳۴۱میلیون یورویی برای داخلی سازی قطعات خودرو

برای پیاده‌سازی هدف‌گذاری تولید در سال آینده به میزان ۲.۵میلیون دستگاه خودرو سه میز داخلی‌سازی قطعات خودرو در دوران تصدی رحمانی بر وزارت صمت بااعتبار ۲۷۵ میلیون یورویی راه‌اندازی شد سپس مدرس‌خیابانی، سرپرست وقت وزارت صمت با تشکیل میز چهارم به مدیران خودروساز تکلیف کرد تا سطح داخلی‌سازی ۳۰۰ میلیون یورویی (سهم هر خودروساز از داخلی‌سازی ۱۵۰میلیون یورو در نظر گرفته‌شده‌است) را که پیشتر مصوب شده‌ بود تا سقف ۶۰۰ میلیون دلار (سهم هریک از دو خودروساز بزرگ کشور ۳۰۰ میلیون دلار) تا پایان سال‌جاری افزایش دهند.

مهدی صادقی نیارکی، معاون امور صنایع وزارت صمت چندی پیش‌گفته‌بود از مجموع ۳۴۱میلیون یورویی که در پی قرارداد با قطعه‌سازان برای داخلی‌سازی قطعات خودرو منعقد شد،فقط ۶۰‌میلیون یوروی آن عملیاتی شده و همچنان تکلیف حدود ۲۸۰میلیون یورو قرارداد منعقدشده میان خودروسازان و فعالان قطعه‌ساز مشخص نیست.

مهدی مطلب‌زاده، رئیس کمیته ساخت داخل انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودروی کشور در گفت‌وگویی اظهارکرد: در ادوار گذشته شاهد بودیم هر زمان کشور توانسته نفت بفروشد و ارز در اختیار داشته‌باشد، بدون توجه به صنایع داخلی به واردات پرداخته اما هر زمان که درآمدهای نفتی کاهش داشته به تولیدکنندگان داخلی توجه کرده که چنین رویکردی برای سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده خطرناک است. از تیر ۹۸ تاکنون چهار میز داخلی‌سازی در حوزه صنعت خودرو و قطعه‌سازی برگزار شده‌ است.

وی با اشاره به هدف‌گذاری ۳۴۱ میلیون یورویی کاهش ارزبری این میزها، گفت: تاکنون این میزها ازنظر کاهش ارزبری ۴۶درصد و ازنظر فیزیکی ۶۴.۵درصد پیشرفت داشتند. برای میزهای پنجم تا هشتم قطعه‌سازی که کار به‌مراتب سخت‌تر و پیچیده‌تر می‌شود، نیازمند سرمایه‌گذاری ارزی و ریالی، خرید فناوری، ماشین‌آلات و خطوط جدید تولیدی هستیم. وی خاطرنشان‌کرد: اکنون میز پنجم ساخت داخل با پیش‌بینی ۱۵سازنده، داخلی‌سازی ۴۳قطعه و ۴۲میلیون یورو کاهش ارزبری آماده برگزاری است و تاکنون به دلیل شرایط کرونایی به تعویق افتاده‌است.

فرصت سازی از تحریم

آرش محبی نژاد، دبیر انجمن صنایع همگن قطعه‌ سازان در این باره می‌گوید: دغدغه اصلی انجمن و قطعه سازان همین مساله است که با فروریختن دیوارهای تحریم یا اجرای برجام دیگر وضعیت قطعه سازانی که در دوران تحریم سرمایه‌گذاری کردند چه سرنوشتی در انتظارشان است.

وی افزود: اگر مدیریتی در این مساله انجام نشود، این موضوع مجدد تکرار خواهد شد. با فروریختن دیوار تحریم منابع ارزی بلوکه‌ شده پشت سدهای تحریم آزاد می‌شود. هیچ‌یک از کشورهایی که منابع ارزی ما در آنجاست با بانک مرکزی تماس جهت سوئیفت نخواهندداشت، بنابراین پیشنهاد صادرات کالا به کشور می‌دهند. پرجذابیت‌ترین کالاهایی که می‌تواند وارد شود، کالاهای بادوام با قیمت نسبتا بالا مانند خودرو و لوازم‌خانگی است.

دبیر انجمن صنایع همگن قطعه‌سازان تصریح کرد: اکثر کشورهایی که منابع مالی کشور در آنجا بلوکه است، خودروساز هستند. به‌تازگی نیز خبری مطرح شده درخصوص این‌که کره‌جنوبی پیشنهاد ارائه آمبولانس و واکسن کرونا به جای منابع مالی بلوکه شده را داده‌است‌. پس سیر ارزهای انباشته شده در خارج کشور اگر وارد شود، تولید داخل را با مخاطره مواجه خواهد کرد. این مورد یک تهدید جدی بوده که باید هم اکنون درخصوص آن تصمیم‌گیری شود. خودروساز و قطعات خودروساز نیز به‌دلیل فشار خارجی و مافیا و رانت داخلی برای واردات علاقه‌مند است.

در پسابرجام قطعه‌سازان برای پروژه‌های ایکاپ و سایپا- سیتروئن سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی انجام داده‌اند. حتی برخی از گروه‌ها برای تولید رنو، فولکس واگن و... سرمایه‌گذاری کردند. پس از آغاز تحریم، خارجی‌ها از کشور رفتند و هیچ جبران خسارتی برای قطعه‌سازان صورت نگرفت اما این‌بار قطعه‌سازان در شرایطی که ارز برای واردات قطعه نبود با عمق ساخت داخل بیشتری به میدان آمدند. جبر تحریم و کمبود ارز سبب داخلی‌سازی شد و در صورت بهبود هر دو مورد مذکور، تمام سرمایه‌گذاری‌ها زیر سوال خواهد رفت.

کدام قطعات بومی‌سازی شدند؟

تحریم‌ها اگرچه صنعت خودروی ایران را تحت تأثیر قرار داده اما قطعه‌سازان قطعات حساسی مانند رایانه خودرو (ECU) را با استفاده از توان مهندسان ایرانی داخلی‌ سازی کردند و چندی پیش نیز در مرکز تحقیقات موتور ایران‌خودرو از پیشرانه ملی سه‌سیلندر رونمایی شد.

مهم‌ترین گام‌های تحقق این امر در اوایل تابستان سال ۹۸ با عنوان نهضت داخلی‌سازی قطعات خودرو شروع شد؛ طرحی که در ابتدا قرار بود نزدیک به ۲۰۰هزار خودرویی را که در کف پارکینگ دو خودروساز بزرگ کشور به دلیل نبود قطعه زمینگیر شده‌بودند، آماده تحویل به مشتری کند.

با خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت۱۳۹۷ و متعاقبا اعمال مجدد تحریم‌ها علیه صنعت خودروسازی، شاهد بودیم دو خودروساز بزرگ کشور در تأمین قطعات وارداتی پیشرفته و حساس موردنیاز، دچار مشکل شدند و نتوانستند تعهدات خود را به‌موقع انجام دهند.

همین موضوع، لزوم کاهش وابستگی به واردات و داخلی سازی حداکثری در صنعت خودرو را بیش‌ازپیش آشکار کرد و باعث شد بخش‌های مختلف در همکاری با خودروسازی جهت داخلی‌سازی قطعات خاص وارداتی اعلام آمادگی کنند و در نهایت توانستیم در طول دو سال اخیر به دستاوردهای قابل توجهی در داخلی سازی قطعات خودرو دست یابیم.

تولید قطعاتی مانند ایموبلایزر، ایی‌سی یو و سنسور اکسیژن، صندلی برقی، فرمان برقی، گیربکس شش‌سرعته اتومات، مواد پلیمری، مدولاتور، انژکتور، ایربگ، مالتی‌مدیا، موتورهای الکتریکی ( DC)، انواع حسگرهای الکتریکی، جلوآمپر دیجیتال، داخلی سازی ۹۰درصدی محصول پروژه کی-۱۳۲ ایران‌خودرو و ۹۲درصد از قطعات خودروی شاهین سایپا را می‌توان بخشی از داخلی سازی موفق صنعت قطعه‌سازی در چند سال اخیر عنوان کرد.

از زمانی که خودروسازان خارجی به‌ویژه پژو و رنوی فرانسه به بهانه تحریم، صنعت ما را ترک کردند تا به امروز ۱۵۴قطعه مهم خودرو داخلی‌سازی شده‌است و ۳۴۰میلیون یورو صرفه‌جویی ارزی داشتیم.

قطعه‌ سازان می‌گویند برای تولید ۲.۵میلیون خودرو در سال آماده‌اند. در خانواده پژو حدود ۹۰درصد، در خانواده سمند و پراید بیش از ۹۵درصد داخلی سازی صورت گرفته و علاوه بر این در محصولات مونتاژی نیز مانند محصولات کرمان موتور ۲۰ تا ۳۰درصد داخلی سازی‌ها انجام‌شده‌است.

اگر ۹۰درصد قطعات را داخلی‌سازی کنیم؛ تحریم‌ها بی‌اثر می‌شود

محمدرضا نجفی‌منش، رئیس انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌ سازان خودرو در گفت‌وگویی با جام‌جم اظهار کرد: اگر بتوانیم ۹۰درصد قطعات خودرو را داخلی‌سازی کنیم طبیعتا تحریم‌ها هیچ‌گونه تاثیری نمی‌تواند بر صنعت خودروی کشور ما داشته‌باشد اما همه خودروسازان و کارشناسان نگرانند که در صورت کاهش نرخ ارز یا برداشته شدن تحریم‌ها، دولت‌های مختلف شروع به واردات قطعات کنند و سرمایه‌گذاران داخلی نابود شوند و دیگر وقتی به داخلی‌سازی قطعات و حمایت آن داده نشود.

نجفی‌منش با اشاره به نوسانات در تولید خودرو طی سه سال اخیر در کشور گفت: یک دلیل عمده کاهش تولید خودرو به علت تحریم‌ها بوده‌است به این صورت که چون در گذشته بخشی از قطعات منفصله خودرو از خارج کشور وارد می‌شد و سپس در خودرو استفاده می‌شدند؛ با تحریم این قطعات بخش زیادی از ظرفیت تولید کشور خالی ماند که در نهایت این امر سبب کاهش تولید در سال ۹۸ شد.

وی افزود: یکی از دلایل دیگر کاهش تولید خودرو به سختگیری‌های بانک مرکزی در تامین ارز برمی‌گردد و این بانک معتقد بود که چون ارز بسیار کمی در کشور وجود دارد قادر به تامین و تخصیص ارز مورد نیاز خودروساز نیست.

این کارشناس صنعت خودرو ادامه داد همه این اتفاقات درخصوص تولید خودرو سبب شد که ایران شروع به تقویت ساخت داخل کند، یعنی به سمت تولید خودروهای داخلی بیاییم به این صورت که قبلا خودروها از خارج وارد می‌شد ولی این‌بار توانمان را روی این گذاشتیم که خودروهایی در داخل تهیه و طراحی کنیم. در این زمان اتفاقی هم افتاد که بعضی از خودروهای پرتیراژ ما مانند پژو و پراید از رده خارج شدند ولی در کل این روش کمک شایانی به صنعت خودروسازی کرد به همین دلیل در وضعیت فعلی توانستیم هم افزایش تولید داشته‌باشیم وهم خودروی داخلی تولید کنیم.

وی با انتقاد از نپرداختن به‌موقع پول به قطعه‌ساز گفت: یکی از موانع بر سر راه تولید این است که پول قطعه‌ساز به‌موقع داده نمی‌شود و خودروها با ضرر و زیان فروخته می‌شد، یعنی یک جایی شورای رقابت قیمت خودرو را که بر فرض مثال ۳۰میلیون تمام می‌شد ۲۰میلیون اعلام می‌کرد که ضرر و زیان بسیار سنگینی به صنعت خودروسازی وارد کرد.

این مقام مسؤول تصریح کرد: نتیجه این شد که خودروسازان نتوانستند پول قطعه‌ساز را بدهند و هر دو دچار زیان شدند که البته هنوز این قضیه حل نشده‌است که در صورت رفع مشکل قطعه‌سازی، ما توان تولید دو میلیون دستگاه را هم داریم. باید مجموعه را به این نتیجه برسانند که بگذارند خودروساز حداقل زیان نکند یا اگر می‌خواهند خودرو را ارزان به دست مردم بدهند مانند صنعت برق؛ بودجه‌ای را تعیین کنند که خودروسازان نیز با ضرر محصول خود را تولید نکنند.

رئیس انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو با بیان این‌که یک رانت ۱۰۰هزار میلیارد تومانی در صنعت خودرو به‌وجود آمده که نه جیب خودروساز و نه به جیب مردم می‌رود و فقط جیب آن خوش‌شانس‌ هایی می‌رود که توانستند ثبت‌نام کنند، افزود: بیش از ۹۰درصد کسانی که ثبت‌نام می‌کنند خودرو را برای مصرف خودشان نمی‌خواهند و فقط قصد فروش دارند و این است که وقتی اعلام می‌شود که۱۰هزار خودرو می‌خواهند بدهند، یک میلیون نفر ثبت‌نام می‌کنند و اگر تدبیری بیندیشیم که این رانت را از بین ببریم ما شاهد رشد خیلی بیشتر تولید خودرو خواهیم بود.

نجفی‌منش با اشاره به تولید یک میلیون و ۶۵۰هزار خودرو در سال ۹۰ گفت: در این سال حتی برای فروش خودرو، خودروساز امتیاز و قطعه می‌داد و این نشان داد که ما توانمند هستیم و می‌توانیم بیشتر هم تولید کنیم.

وی با بیان این‌که برای افزایش تولید خودرو به چند پیش‌نیاز، احتیاج داریم، گفت: یکی از این موارد این است که بانک مرکزی ارز مورد نیاز را تخصیص و تامین کند، دوم این‌که مواد اولیه داخلی همچون فولاد، مس و آلومینیوم برای قطعه‌سازی تامین شود و سوم این‌که قیمت خودرو، قیمت واقعی باشد که خودروساز فقط ضرر نکند؛ حالا سود هم نکرد مهم نیست، البته معقول هم باشد و اگر این اتفاق برای صنعت خودروسازی بیفتد به آنجا که شایسته است، می‌رسیم.

رئیس انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعه‌سازان خودرو در پایان تاکید کرد: به‌طور مثال اگر ۹۵ میلیون خودرو در دنیا تولید می‌شود ما می‌توانیم سهم ۲درصدی از این بازار بزرگ داشته‌باشیم.

امین محمودی - اقتصاد / روزنامه جام جم