چرا ایده «انتقال پایتخت» درست مطرح نمی‌شود؟

به نظر نگارنده رئیس شورای شهر تهران موضوع انتقال پایتخت را به‌درستی طرح نمی‌کند و به آنچه که طرح می‌‌کند، پاسخی در جهت نفی چنین ایده‌ای می‌دهد. این در حالی است که مسأله رخداد زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 7 یا بیشتر در گستره شهری تهران مساله‌ای جدی است. از 320 سال قبل از میلاد مسیح که اولین زمین‌لرزه تاریخی گزارش شده در تاریخ ایران در شهر ری رخ داده و آن را ویران کرده است، تا کنون 11 رخداد زمین‌لرزه در گستره پیرامون تهران با بزرگای بیش از 7 گزارش شده است. بدیهی است بزرگای زمین‌لرزه‌های تاریخی براساس شدت آنها برآورد و گزارش شده است. با بررسی زلزله‌های کوچک که در گستره شهر تهران گزارش شده اند مشخص می‌شود که تناوب رخداد زلزله‌ها از زمان تاریخی تا امروز تغییر خاصی نکرده و وقوع هر 200 سال یک زمین‌لرزه با بزرگای 7 یا بیشتر در پیرامون تهران منطقی به نظر می‌آید. این درحالی است که گسل شمال تهران با جابه‌جاکردن نهشته‎های کواترنر در ناحیه شمالی تهران همراه بوده است و آخرین بررسی‌های دیرینه لرزه‌شناسی گویای لرزه‌زا بودن آن حتی در مدت زمان عهد حاضر (هولوسن) بوده است. جمعیت گستره تهران و پیرامون نیز در حدود 65 سال اخیر از حدود 5/1 میلیون نفر به حدود 15 میلیون نفر (بیش از ده برابر) افزایش پیدا کرده است؛ به نحوی که امروزه جمعیت تهران بزرگ در طی روز حدود 5/13 میلیون نفر برآورد می‌شود.
یکی از راه‌های مقابله با خطر زمین‌لرزه، مناسب‌سازی شهر به عنوان شهری با ریسک کمتر زلزله، انتخاب محل و ساخت پایتخت جدیدی برای ایران است. با در نظر گرفتن ملاحظات گوناگون می‌توان مناطق مختلفی از ایران را برای پایتخت سیاسی انتخاب کرد که کمتر در مسیر خطرهای طبیعی مانند زلزله و سیل قرار داشته و از منابع طبیعی قابل استفاده بهره‌مند باشد. این شهر جدید می‌تواند مرکز اداری و مرکز علم و فناوری‌های پیشرفته و شایسته کسب نوعی مرکزیت برای غرب آسیا در آینده باشد. با ایجاد این پایتخت جدید کاهش جمعیت و سپس ایجاد ثبات در جمعیت کلانشهر تهران به عنوان راهبرد کاهش ریسک باید مورد توجه قرار گیرد.
در شمال و جنوب تهران 1/3 میلیون نفر روی پهنه‌های گسل‌های فعال زندگی می‌کنند. جنبش شدید در محدوده پهنه گسل و در بافت‌های فرسوده حدود 3/5 میلیون نفر و 56 درصد جمعیت تهران را شامل می‌شود. مرور اولیه همین آمار نشان از آسیب‌پذیری بسیار بالای شهر تهران بر پایه آمار جمعیت شب‌هنگام خود دارد. توجه کنیم که طی روز حدود 52 درصد اضافه‌بار جمعیت در تهران داریم و در صورت بروز هر نوع سانحه در روز باید این جمعیت اضافه را به عنوان افزایش آسیب‌پذیری شهر تهران در چنین شرایطی در نظر گرفت.
دلایل مختلفی از سوی مخالفان طرح انتقال پایتخت مطرح می‌شود که عمدتا ریشه‌های اقتصادی و سیاسی دارد. از جمله اشاره به لرزه‌خیزی یکنواخت تمام مناطق ایران به دلیل وجود گسل در همه جای کشور که اساسا گزاره غلطی است ولی متاسفانه زیاد تکرار می‌شود! اینها در حالی است که برآورد هزینه‌ها به‌طور واقع‌بینانه نشان خواهد داد سرمایه‌گذاری منطقی و صرف هزینه در این مسیر، عملا فرصتی برای آینده ایران ایجاد می‌کند و از ضرر‌های اقتصادی بعدی در یک سانحه زمین‌لرزه که خطر آن کاملا جدی و حتمی‌الوقوع است خواهد کاست.

دکتر مهدی زارع

استاد پژوهشگاه زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله