سینمای جغرافیاکُش

تمدن 7 هزار ساله زیر تیغ سینما

این نخستین بار نیست که با چنین حواشی روبه‌رو می‌شویم. بارها برای فیلم‌های سینمایی و سریال‌های مختلف، مشابه این اتفاقات و اعتراضات رخ داده است. کار مثل همین ماجرای «شعله‌ور» به نمایندگان مجلس هم رسیده و گاهی جلوی پخش یا ادامه ساخت یک اثر تصویری را هم گرفته است. بارها هم منتقدان و دست‌اندرکاران اعلام کرده‌اند اگر قرار باشد پرداختن به یک خطه، قوم یا صنف با واکنش روبه‌رو شود، نمی‌توان دیگر با فراغ بال و آسوده خاطر سراغ سوژه‌های مختلف رفت. گفته‌اند باید همگی نگاهمان را گسترده‌تر کنیم و درگیر این نگاه‌ها نشویم و واکنش‌های ناگهانی نشان ندهیم. چرا که هر قومیت، صنف و ... می‌تواند دچار اشتباه و خطا شود.
ماجرای سیستان اما چیست؟ آیا واکنش‌های پیش آمده که هنوز هم ادامه دارد، از همین دست واکنش‌هایی است که پیش از این بارها شاهدش بوده‌ایم؟ برای پاسخ روشن به این سوال سراغ حسین مسگرانی، مدیر کل ارشاد استان سیستان و بلوچستان رفتیم. او حواشی پیش آمده را ناشی از شناخت کم یا نادرست کارگردان‌ها از این استان دانسته و گفت: فیلم در مکانی می‌گذرد که محل تجمع معتادان در شهر زابل است. این مکان به این شکل وجود ندارد؛ هر چند فیلم مستند نیست و توقع نمی‌رود به واقعیت پایبند باشد، اما با توجه به تصاویری که پیش از این هم از استان در رسانه‌ها و فیلم‌ها ارائه شده، ناراحت‌کننده است.
او ادامه می‌دهد: مردم تحت تاثیر رسانه‌ها و فیلم‌ها تصور نادرستی از سیستان و بلوچستان دارند. فکر می‌کنند این استان پر است از ناامنی و اعتیاد، این تصویری است که از سینمای دهه‌های 60 و 70 در ذهن مردم مانده و هنوز کسی این تصویر را عوض نکرده است.
مسگرانی با تاکید بر هنرمندی کارگردان فیلم شعله ور بیان کرد: آقای نعمت‌ا... و همه دست اندرکاران فیلم نگاه و نیت مثبتی داشتند و در فیلم هم کاملا هنرمندانه کار کرده‌اند، اما متاسفانه به دلیل این‌که شناخت کافی از استان نداشته‌اند، فضاهایی ایجاد شده که اکران آن در استان می‌توانست مردم را ناراحت و حساسیت‌های فراوانی ایجاد کند.
مدیرکل ارشاد استان سیستان و بلوچستان گفت: حضور فیلمسازان در استان اتفاق خوبی است که ما از آن استقبال هم می‌کنیم، اما متاسفانه بیشتر کارگردان‌ها مشاوری خوب و آشنا به فرهنگ، آیین‌ها و اقوام ایرانی ندارند و همین موجب می‌شود اتفاقاتی رخ دهد که هم مردم یک استان را ناراحت و هم تصویری نادرست به دیگر مردم ایران ارائه کند. نتیجه‌اش هم این است که استان ما با 7000 سال تمدن در سینما و رسانه‌ها با اسلحه و اعتیاد معرفی می‌شود و فرهنگ و تمدنش مکتوم و ناگفته می‌ماند.

ما داعشی نیستیم!

نوید برهان‌زهی، فعال گردشگری استان است. او طی دو سال گذشته در فضای مجازی تلاش کرده تصویری متفاوت از استان نشان دهد و مردم را با زیبایی‌های سیستان و بلوچستان آشنا کند.
او درباره تصورات نادرستی که نسبت به استان محل زندگی‌اش وجود دارد، به جام‌جم گفت: نگاهی که اغلب مردم ایران به استان ما دارند، نگاهی است که در فیلم‌ها با آن مواجه شده‌اند و ما را مردمی خشن، قاچاقچی و اسلحه به دست می‌بینند. وقتی به شهرهای بزرگ می‌روم، به شوخی به ما می‌گویند شما سلاح ندارید؟ فلان چیز همراهتان نیست؟! می‌پرسم چرا چنین فکری می‌کنید. می‌گویند در فیلم‌ها دیده‌اند. وقتی جاهای قشنگ استانمان را نشان‌شان می‌دهم، می‌گویند ما چرا تا به حال اینجاها را ندیده‌ایم. سینما و تلویزیون باید اینها را به مردم به نشان دهند و وقتی چنین عمل نکنند، به ما جفا کرده‌اند.
او ادامه داد: می‌توانم بگویم مردم با یک تصویر واحد به اینجا می‌آیند؛ قاچاق و اسلحه و با یک تصویر واحد هم از اینجا می‌روند؛ مهربانی و زیبایی و امنیت. این در حالی است که در فیلم‌های زیادی یک تروریست را با لباس بلوچی می‌بینیم. چرا باید چنین تصاویری را ببینیم. این سوال همه ماست، همه مردم استان.
این فعال گردشگری یک خاطره تلخ را بیان کرد و گفت: دوستانم به یک شهر شمالی می‌روند و وارد رستوران می‌شوند. صاحب رستوران با پلیس تماس گرفته و گفته بیایید داعشی‌ها آمده‌اند! این تصور بسیار آزاردهنده و تلخ است. از سوی دیگر رسانه‌ها هم برخورد مناسبی ندارند.
او افزود: کافی است یک تیر در استان ما شلیک شود، همه جا بلوا می‌شود. اما همین چند روز پیش یک دانشجوی بلوچ در تهران کشته شد و رسانه‌ها حتی خبر این اتفاق را مطرح نکردند. حالا اگر در زاهدان این اتفاق افتاده بود، چنین برخوردی می‌شد؟
برهان‌زهی بیان کرد: جا دارد از صداوسیما تشکر کنم. طی یکی دو سال اخیر نگاه تلویزیون عوض شده و برنامه‌های زیادی درباره سیستان و بلوچستان پخش کرده است، اما سینما هنوز با همان رویه قبل پیش می‌رود و استان ما را ناامن جلوه می‌دهد. یکی سوال ما را جواب دهد؛ چرا ما هم باید از سوی تروریست‌هایی مثل عبدالمالک ریگی ضربه بخوریم و هم از سمت سینما؟
او در پایان تصریح کرد: خیلی تلخ است که مردم باور کرده‌اند اکثریت ما قاچاقچی و خشن هستیم. سینما این تصور را ایجاد کرده و خودش هم می‌تواند تغییرش دهد.

علیه جغرافیا

ماجرا ابعادی گسترده‌تر از سیستان دارد. سینمای ما هنور با جغرافیایمان دوست نشده و خیلی معدودند فیلم‌هایی که تصویری جذاب از زیبایی‌های سرزمین بزرگ و زیبایی به نام ایران نشان
می‌دهند.
اگر فهرست بلند بالای فیلم‌های سینمایی یکی دو دهه اخیر را مرور کنیم، کمتر فیلمی وجود دارد که در آن مکان انتخاب شده به شکلی معرفی شود که مردم را به سمت خود جلب کند. آن وقت سریال‌های کشور همسایه طوری از این ویژگی‌ها استفاده می‌کنند که سالانه ایرانیان زیادی راهی مکان‌های فیلمبرداری فلان سریال آبکی می‌شوند و از نزدیک به زیبایی‌هایش چشم می‌دوزند.

زینب مرتضایی‌فرد
فرهنگ و هنر