پیمان پولی دوجانبه فرصتی عالی برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها

میرهادی رهگشای کارشناس اقتصاد بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم آنلاین در خصوص پیشنهاد ترکیه در اجلاس D8 برای ایجاد صندوق ارزهای ملی به منظور حذف دلار اظهار کرد: عرصه تجارت بین‌الملل در حال حرکت به این سمت است که کشورها به صورت دوجانبه یا چندجانبه یا در غالب این نوع اتحادیه‌ها با استفاده از ارزهای ملی، استفاده از ارزهای واسط که نقش اصلی در آن را دلار، یورو و غیره دارند کاهش دهند.

رهگشای با تاکید براینکه عزم جدی در میان کشورهای D8 یا گروه اکو که ایران جزء آنهاست برای کاهش استفاده از ارزهای واسط در مبادلات دیده نشده است گفت: از آنجایی که شعار در این خصوص زیاد داده شده تا زمانی که اجرا نشود بعید نیست که این توافق بهتر از قبلی‌ها باشد.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: کشور ترکیه با ایران پیمان پولی دو جانبه دارد اما این پیمان تا اجرا خیلی فاصله دارد و هنوز نمی‌توان گفت که مثلاً 10 یا 30 درصد از حجم مبادلاتی بخش خصوص دو کشور از دلار به ارز ملی انتقال پیدا کرده و با تعمیم و گسترش این روش می‌تواند به عنوان یکی از راهبردهای اصلی ایران برای بی‌اثر کردن تحریم‌های آمریکا باشد.

این کارشناس اقتصاد بین المللی در خصوص تفاوت بی‌اثر کردن با دور زدن تحریم‌ها گفت: زمانی آمریکا نقل و انتقال دلار برای شرکت‌های ایرانی را تحریم می‌کند، در مقابل شرکت‌های ایرانی هم پوششی خارجی ایجاد می‌کنند و با استفاده از آن مبادلات خود را انجام می‌دهند که این برای کوتاه مدت خوب است، ولی اسم آن دور زدن تحریم‌ها نیست نه بی‌اثر کردن آن؛ این راهبردی است که در دولت‌های قبلی هم انجام شده بود و اخیرا هم همین‌گونه بوده است.

رهگشای افزود: وقتی شما شرایطی را فراهم کنید که با کشورهایی مانند ترکیه، چین، روسیه، عراق، افغانستان و غیره که مبادلات تجاری زیادی دارید نیازی به دلار نداشته باشید، در این شرایط از سامانه سوئیف هم استفاده نمی‌کنید که آمریکا اصلا بخواهد تراکنش‌های شما را رصد کند و بعدا شما را تحریم کند، این‌ بی‌اثر شدن تحریم‌ها می‌شود.

وی با تاکید براینکه پیمان پولی یک راهبرد مهم برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها در موضوع نقل و انتقال پولی ایران است خاطرنشان کرد: اگر این موضوع جدی دنبال شود، سازوکارهای درستی درباره آن در نظر گرفته شود، برای هرکدام از کشورهای هدف مثل ترکیه، روسیه، عراق و افغانستان و غیره برنامه‌ریزی متناسب وجود داشته باشد، بانک‌های مناسب و شرایط قراردادی مناسب برای آن طراحی شود امکان لازم برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها فراهم می‌شود، مساله‌ای که هنوز انجام نشده است.

این کارشناس اقتصاد بین‌الملل در پاسخ به این مسئله که ممکن است مبادله با ارزهای ملی موجب ایجاد دردسر برای کشور در دیگر مبادلات بین‌المللی شود تاکید کرد: من به هیچ عنوان این ایراد را وارد نمی‌دانم، فارغ از توضیحات فنی که در این خصوص وجود دارد اگر پیمان پولی با شرایط قراردادی درست خودش اجرا شود هیچگونه محدودیتی برای بازرگانی هیچ کشوری ایجاد نمی‌کند.

وی ادامه داد: فرض کنید مثلاً بازرگان ایرانی بخواهد از کشور هند، کره، ترکیه و غیره کالایی را وارد کند، در این صورت باید در بازار ارز ایران دلار یا یورو را تقاضا کند و آن را به‌حساب طرف ترکی یا هندی بریزد، در مقابل اگر فرضاً ما با 5 کشور پیمان پولی داشته باشیم بازرگان ما دیگر نیازی به تقاضای دلار با آن کشورها ندارد؛ بانکی معرفی می‌شود و مبلغ قراردادی که حتی امکان به شکل یورویی یا دلاری بسته‌شده رابین سیستم‌های بانکی با ارز ملی کشور مقصد مبادله می‌کند.

رهگشای در خصوص احتمال درخواست دلار یا یورو توسط کشورهای صادر کنند اظهار داشت: اگر توافق مبادله با ارزهای ملی در سطوح بالا بین دولت‌ها انجام شود که عزم آن در سطح رئیس‌جمهور روسیه، ترکیه و یا حتی هند هم وجود دارد و صادرکنندگان کشورها مختلف بدانند که می‌توانند پول صادراتشان را با پولی ملی کشورشان بگیرند و هزینه تبدیل دوباره آن به پول ملی خود را هم ندارند این کار را انجام خواهند داد.

وی ادامه داد: صادرکنندگان اگر بخواهند دلاری که گرفته‌اند را در کشور خودشان سرمایه‌گذاری کنند باید آن را به پول ملی خودشان تبدیل کنند که درنتیجه باید هزینه‌ای برای این تبدیل پرداخت کنند اما اگر این تضمین داده شود که از سیستم بانکی رسمی و بدون ریسک به پولشان می‌رسند طبیعی است که با این شیوه راحت‌تر هستند.

این کارشناس اقتصاد بین‌الملل با اشاره به اینکه بسیاری از کشورها با انواع و اقسام تعهدات مسئله مبادله ارزی ملی را دنبال کرده‌اند گفت: الآن چین با بسیاری از کشورها دلار را حذف کرده است و از یوآن و ارز کشور مقابل برای تجارت استفاده می‌شود.

وی بابیان اینکه در چند روز گذشته خبر پیمان پولی چین با ژاپن در صدر اخبار بود اظهار کرد: درحالی‌که ژاپن متعهد آمریکاست و ازنظر سیاست خارجی بدون هماهنگی با آنها کارهای بزرگ را انجام نمی‌دهد ولی استفاده‌های گسترده آمریکا از ابزار دلار موجب شده تا ژاپن هم به فکر این بیفتد که وابستگی خودش به دلار را کمتر کند و تا سقف 20 میلیارد دلار بدون استفاده از دلار با چین تجارت کند.

رهگشای خاطرنشان کرد: کره جنوبی، کشورهای جنوب شرق آسیا، روسیه و بالای 20 کشور دیگر ازجمله کشورهایی هستند که اکنون با چین پیمان پولی دوجانبه منعقد کرده‌اند.

وی در ادامه با اشاره به اینکه در خصوص موضوع پیمان پولی دوجانبه ابهام‌های متعددی مطرح می‌شود اظهار کرد: مثلاً در خصوص امکان نوسانات ارزی پاسخ این است که حسابداری معاملات باید به شکل دلاری یا یورویی باشد، یعنی در معامله ایران با ترکیه، ایران به ترکیه ریال اختصاص نمی‌دهد بلکه معادل یورویی آن را می‌دهد.

این کارشناس اقتصاد بین‌الملل ادامه داد: در معاملات به شکل حسابداری، قراردادهایی که بین بازرگانان بسته می‌شود به شکل یورو است این مانند همان قراردادی است که بانک‌های مرکزی دو طرف با یکدیگر بسته‌اند ولی مسئله این است که برای مبادله به‌جای یورو معادل ارزی داخلی آن کشور پرداخت می‌شود و وقتی این اتفاق بیفتد نوسانات داخلی هر کشور در همان کشور می‌ماند و تأثیر آن به‌هیچ‌وجه به کشور مقابل سرایت نمی‌کند.

وی افزود: این مسئله یعنی ممکن است ما نوسانات دلار داشته باشیم و واردات با دلار را گران کند ولی این به بازرگان ترک ضرری نمی‌زند، او قرارداد خودش را به یورو بسته و معادل یورویی آن را هم از بازرگانان ایرانی می‌خواهد بگیرد، برای این مسئله می‌رود بانک خودشان، یورو به لیر تبدیل می‌شود و با نرخ روز لیر می‌گیرد؛ این مسئله در مورد صادرکننده ایرانی هم به همین شکل است.

رهگشای در پاسخ به این سؤال که چرا باوجود مزایای متعدد مبادلات دوجانبه پولی و همین‌طور شرایط تحریم‌هایی که کشور از سال‌های گذشته داشت هنوز این مسئله اجرایی نشده است اظهار کرد: دو دلیل را می‌توانم در این خصوص بگویم؛ دلیل اصلی این است که واقعاً عزمی برای این مسئله وجود ندارد و با نگاه خیلی خوش‌بینانه باید گفت دید مسئولین بانک مرکزی نسبت به آینده جهان این است که همه مسائل حل می‌شود و نیازی نیست ما کاری را انجام دهیم که این موضوع با واقعیت سازگاری ندارد و ما دیدیم که نتوانستیم هیچ استفاده‌ای ببریم و بعد هم آمریکا از آن خارج شد.

وی در ادامه با تأکید بر اینکه عزمی برای کنار گذاشتن دلار در دولت وجود ندارد گفت: دلیل دوم این است که توافق برای مبادلات پولی دوجانبه کار سختی است، مذاکرات طولانی و پیچیده دارد، اینکه بندهای آن چگونه بسته شود و همین مسئله که امکان دارد در قراردادها اشتباهاتی وجود داشته باشد و مثلاً با رعایت نکردن شرایطی که گفته شد نوسانات کشور مقابل به ما آسیب بزند، همه این‌ها نیاز به بررسی جزئیات و جلسات طولانی دارد که کار سختی است و به همین دلیل معمولاً می‌گویند برای چه، کاری را انجام دهیم که معلوم نیست بعداً چه شود.

این کارشناس اقتصاد بین‌الملل در ادامه با اشاره به شرایط خاصی کشور ازنظر نقل‌وانتقال پول گفت: این مسئله موجب می‌شود کشورهای دیگر حضار نباشند تمام آن چیزی که ما بخواهیم رابین دو طرف منعقد کنند، یعنی مثلاً شاید الان کشور چین خیلی دوست داشته باشد در تجارت با ایران دلار را حذف کند اما تمایل او بیشتر این است که ایرانی‌ها به سمت استفاده از یوآن بروند یعنی ما در عمل یوآن را جایگزین دلار کنیم درحالی‌که پیمان پولی دوجانبه این است که بازرگان ایران از ریال استفاده می‌کند و بازرگان چینی از یوآن و این‌گونه اصلاً نیازی به دلار نیست.