نشست برجام زیر سایه ترس اروپا از آمریکا

این بیانیه پس از آن صادر شد که مدت‌ها برای نشست وزیران خارجه ایران و 1+4 در نیویورک تبلیغ شده بود و انتظار می‌رفت این جلسه، خروجی روشن‌تری درباره اقدامات اروپا برای حفظ برجام داشته باشد. گرچه برخی تحلیلگران و مسؤولان از جمله سید عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه، انزوای آمریکا را از دستاوردهای نشست دوشنبه شب عنوان می‌کنند اما هنوز برای راستی‌آزمایی اروپایی‌ها باید منتظر زمان بود. همان‌طور که رهبر انقلاب دوم خرداد در دیدار مسؤولان تاکید کردند هدف ما از مذاکرات رفع تحریم‌ها بود، نه ایجاد اختلاف میان آمریکا و اروپا. ایشان در آن مقطع فرمودند: « ممکن است یک شکاف ظاهری کم‌اهمّیتی هم بینشان [به وجود آمده]، لکن ما برای این مذاکره نکردیم. ما مگر مذاکره کردیم که بین آمریکا و اروپا شکرآب به وجود بیاید؟ ما مذاکره کردیم که تحریم برطرف شود.»

از 18 اردیبهشت که آمریکا از برجام خارج شده، اروپایی‌ها وعده داده‌اند راهکارهایی برای حفظ برجام و جلوگیری از وارد شدن خسارت به جمهوری اسلامی ایران پیدا کنند اما هنوز که هنوز است به‌رغم برخی اقدامات از جمله به روزرسانی قوانین مسدودساز یا اخباری که درباره ایجاد کانال‌هایی برای مبادلات بانکی میان ایران و اروپا منتشر می‌شود اقدام عملی از سوی کشورهای اروپایی در این زمینه انجام نشده است. همین بی‌عملی باعث شده با وجود شعارهای اروپا درباره تلاش برای حفظ برجام، شرکت‌های بزرگ اروپایی، یکی پس از دیگری تهران را ترک کنند. هر چند کارشناسان معتقدند هنوز می‌شود از ظرفیت اروپا برای حفظ پل‌های اقتصادی استفاده کرد ولی بیانیه اخیر هم که پس از نشست مشترک ایران و 1+4 منتشر شد تفاوت چندانی با آنچه در ماه‌های گذشته شاهد بوده‌ایم ندارد.

مهم‌ترین بخش از این بیانیه دوازده‌بندی را شاید بتوان بند 10 آن دانست. بندی که البته آن‌هم کلی است و در آن بر ضرورت حصول نتایج ملموس تاکید شده اما باز هم در آن مشخص نیست که چگونه و در چه بازه زمانی این نتایج حاصل خواهند شد.

در این بند آمده است: نظر به فوریت و ضرورت حصول نتایج ملموس، اعضا از پیشنهادهای عملی برای حفظ و توسعه کانال‌های پرداخت و به طور مشخص ابتکار تاسیس یک «سازوکار ویژه» برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات (شامل نفت) و واردات ایران، که فعالان اقتصادی را در تعقیب تجارت مشروع با ایران مساعدت کرده و به آنها اطمینان مجدد می‌دهد، استقبال کردند. اعضا مجددا بر اراده قوی خود برای حمایت از فعالیت بیشتر برای عملیاتی کردن این «سازوکار ویژه» در کنار تداوم تعامل با شرکای منطقه‌ای و بین‌المللی تصریح کردند. در بند 7 بیانیه آمده است: اعضا همچنین فعالیت‌های فشرده و پیشرفت‌های ماهوی که تاکنون صورت گرفته است، تشدید گفت‌وگوهای فنی، تلاش‌هایی که برای حفظ و تقویت روابط دوجانبه اقتصادی انجام می‌شود، بسیج منابع قابل توجه توسط همه اعضا، از جمله با کشورهای ثالث علاقه‌مند برای حمایت از برجام و پیگیری به موقع و موثر عادی‌سازی روابط تجاری و بازرگانی با ایران را مورد توجه و تاکید قرار دادند. در یکی دیگر از بندها نیز تاکید شده است: اعضا تداوم تعهد خود به اهداف مندرج در بیانیه وزرای خارجه به ویژه پیگیری اقدامات مشخص و موثر برای تضمین کانال‌های پرداخت با ایران و تداوم صادرات نفت و میعانات گازی، محصولات نفتی و پتروشیمی را مجددا مورد تایید قرار دادند.

این گونه تاکیدها از سوی اروپا بدون این که راهکار عملی روشنی از سوی اروپا ارائه شده باشد نمایانگر آن است که اروپایی‌ها گرچه می‌خواهند هرطور شده ایران را به ماندن در برجام ترغیب کنند اما هنوز برای اقدام جدی در مقابل آمریکا آمادگی ندارند.

جعفر قنادباشی، کارشناس مسائل سیاسی در گفت‌وگو با جام‌جم از این رفتار آمریکا با واژه‌هایی چون محافظه‌کاری تعبیر می‌کند و می‌گوید: متاسفانه آنها جسارت لازم را برای استفاده از توانمندی‌هایشان در عرصه دیپلماسی ندارند.

وی معتقد است: اروپا تمایلی به خروج ایران از برجام ندارد چرا که این توافق و ماندن ایران در برجام به نفع اروپاست، اما در عین حال آنها نمی‌خواهند برای حفظ این توافق و ماندن ایران در برجام هزینه‌ای بپردازند.

تاکید بر مسائل بدیهی

دیگر بخش‌های بیانیه، عمدتا به شرح کلی مسائل مطرح در جلسه دوشنبه شب یا تاکید بر برخی مسائل بدیهی و همچنین بعضی مسائل تشریفاتی از جمله استقبال از اقداماتی که تا کنون از سوی طرفین انجام شده اختصاص یافته است. مثلا در یکی از بندها "اعضا اذعان نمودند که در کنار اجرای تعهدات هسته‌ای از سوی ایران، رفع تحریم‌ها و از جمله برخورداری ایران از منافع اقتصادی حاصله از آن، یک بخش حیاتی از برجام است.» یا این‌که «اعضا بر اراده خود برای حمایت از آزادی فعالان اقتصادی در تعقیب کسب و کار مشروع با ایران، در تطابق کامل با قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل تاکید کردند.» یا این بخش که در آن گفته شده: «اعضا از به‌روزسانی «قانون انسداد» اتحادیه اروپا و اعطای مجوز به بانک سرمایه‌گذاری اروپا برای این‌که ایران نیز واجد شرایط برای دریافت وام‌های خارجی محسوب شود، و این‌که این به‌روزسانی در 16 مرداد اجرایی شده است، استقبال
کردند.

محافظه‌کاری اروپا در مقابل آمریکا

مجموع این بندها و خبرهایی که از حاشیه این جلسه منتشر می‌شود در کنار واقعیت‌هایی نظیر خروج شرکت‌های اروپایی از ایران و قطع همکاری آنها این نگرانی را ایجاد می‌کند که روند فرسایشی مذاکره با اروپا همچنان ادامه داشته باشد و کشورهای اروپایی صرفا با وعده و وعید، مذاکره را برای مذاکره ادامه دهند؛ همان موضوعی که مطلوب آمریکا هم هست و می‌توان از این موضوع به نوعی به عنوان تقسیم کار اروپا و آمریکا یاد کرد.

حسین سبحانی‌نیا، نماینده پیشین مجلس در گفت‌وگو با جام‌جم در همین زمینه گفت: بیانیه منتشر شده از سوی 1+4 موضع‌گیری تکراری بود و نکته جدیدی در آن وجود نداشت تا تضمینی برای انجام اقدام عملی از سوی اتحادیه اروپا باشد. وی با بیان این‌که بندهای قرائت شده در این بیانیه کلیاتی بود که همواره این کشورها بر آن تاکید دارند، تصریح کرد: اروپا به دنبال پایدار ماندن برجام است چرا که به نفع آنهاست، بنابراین قصد دارند مذاکرات را همچنان ادامه داده و ایران را در حالت بلاتکلیفی نگه دارند. عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم با اشاره به این‌که چشم‌انداز روشنی در این بیانیه وجود نداشت، گفت: اروپاییان به‌رغم این‌که بر پایداری برجام تاکید می‌کنند، اما در عمل شاهد خروج شرکت‌های آنها از ایران هستیم.

فرصتی برای عرض اندام اروپا

اروپایی‌ها همان‌طور که وزیر خارجه کشورمان چند نوبت تاکید کرده است برای حفظ برجام باید اقدام جدی عملی انجام دهند و برای حرف‌هایشان هزینه بدهند. یکی از اقداماتی که حضور در حاشیه مجمع عمومی، فرصت مناسبی برای آن است و رهبر انقلاب از آن به‌عنوان یکی از شروط جمهوری اسلامی ایران برای ادامه برجام یاد کردند بردن قطعنامه‌ای از سوی کشورهای اروپایی به شورای امنیت در اعتراض به نقض قطعنامه 2231 از سوی آمریکاست. اروپایی‌ها با چنین اقداماتی می‌توانند جدیت خود را در حفظ برجام و مقابله با اقدامات یکجانبه آمریکا،شفاف‌تر نشان دهند و این‌گونه می‌توان چشم‌انداز روشن‌تری از آینده برجام و مناسبات بین‌المللی داشت.