آن راه سوم

18 اردیبهشت آمریکا از برجام خارج شد و اعلام کرد تحریم‌هایی را که به واسطه توافق هسته‌ای تعلیق کرده بود‌، باز می‌گرداند. به‌دنبال این اتفاق ایران تصمیم گرفت به اروپایی‌ها فرصت دهد تا اگر بتوانند با ارائه تضمین‌هایی، جلوی وارد شدن خسارت به ایران براثر خروج آمریکا از برجام را بگیرند و برجام ادامه یابد.

آن‌طور که علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی گفته «سه رهبر اروپایی تماس گرفتند و گفتند شما خارج نشوید. آنها از ما خواستند همکاری کنیم و گفتند ما به گونه‌ای تامین می‌کنیم که شما در این توافق خسارتی نبینید.»

از همان زمان مذاکراتی میان کشورهای اروپایی آغاز شد تا راه‌حل‌هایی برای مقابله با تحریم‌های آمریکا علیه ایران اندیشیده شود. مذاکراتی هم میان ایران و کشورهای اروپایی انجام شده که یکی از آنها دیروز با حضور معاون وزیر خارجه انگلیس در تهران برگزار شد. آن‌گونه که پیش از این از سوی دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران اعلام شد، همکاری‌های اقتصادی دوجانبه در پی خروج آمریکا از برجام و نحوه تامین ساز و کارهای مالی و پولی بین دو کشور به رغم تحریم‌های یکجانبه آمریکا، اصلی‌ترین محور این گفت‌وگوها بوده است.

ادامه ادعاهای موشکی

اما با وجود چنین رایزنی‌هایی اکنون که نزدیک پنج ماه از خروج آمریکا از برجام می‌گذرد، هنوز خبری از اجرایی شدن راه‌حل‌های اروپا نیست و هرچه هست در حد حرف است.

نکته جالب اینجاست که اروپایی‌ها در کنار این بی‌عملی خود به طرح زیاده‌خواهی‌های همیشگی در خصوص برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای ایران ادامه می‌دهند.

در یکی از تازه‌ترین موضعگیری‌ها ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه در حاشیه نشست وزرای خارجه کشورهای اروپایی در وین اعلام کرد ایران نمی‌تواند از مذاکرات فراگیر درباره پرونده‌های بزرگ مورد نظر اروپا از جمله موشک‌های بالستیک و نقش تهران در مسائل مربوط به امنیت منطقه‌ای، خودداری کند.

فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم با ابراز خرسندی از ادامه پایبندی ایران به تعهداتش در برجام گفته «نگرانی جدی جدید اروپایی‌ها، فعالیت‌های منطقه‌ای ایران است که باید حل شود.»

نگاه شک‌آلود به اروپا

اتخاذ چنین مواضعی نشان می‌دهد اروپایی‌ها همچنان در همان مسیر قبلی در حال حرکت هستند و بهترین کار همان است که رهبر انقلاب در دیدار هیات دولت تاکید کردند: ارتباط و ادامه مذاکره با اروپا ایراد ندارد اما باید ضمن ادامه این کار از آنها درباره مسائلی نظیر برجام یا اقتصاد قطع امید کنید.

ایشان با انتقاد از رفتار نامناسب اروپا در مسائلی نظیر برجام و تحریم‌ها خاطرنشان کردند: باید با نگاه شک‌آلود به وعده‌های آنها از روند مسائل مراقبت جدی کرد.

علی لاریجانی، رئیس مجلس نیز دیروز در سخنانی گفت: درباره این‌که آیا اروپایی‌ها در میدان عمل، حرف‌شان را به نتیجه می‌رسانند تردید وجود دارد؛ در گفت‌وگوهای کلان دورنمای خوبی عنوان شد ولی مشخص نیست در عمل چقدر محقق شود.

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه کشورمان هم با اشاره به پیشنهاد روش‌های اجرایی متعددی از سوی کشورهای اروپایی گفت: آنچه مهم است این است که این روش‌ها عملیاتی شود؛ ضرورت دارد اروپایی‌ها، علاوه بر اعلام تعهد سیاسی، اقدام کنند و این اقدامات نیز ممکن است هزینه داشته باشد.

وی افزود: به هر حال اگر کشور‌های مختلف می‌خواهند از منافع برجام بهره‌مند شوند و اگر متعهدند که برجام یک دستاورد مهم برای جامعه بین‌المللی است باید برای حفظ این دستاورد آمادگی داشته باشند، همانطور که جمهوری اسلامی به طور عملی این کار را انجام داده است آنها نیز باید انجام دهند و هزینه لازم را بدهند.

رئیس‌جمهور کشورمان هم هفته قبل در گفت‌وگوی تلفنی با رئیس‌جمهور فرانسه گفت: ایران به همه تعهدات خود در برجام عمل کرده و با توجه به خروج یکجانبه آمریکا از این توافق، از سایر طرف‌ها انتظار دارد به برنامه‌های خود برای حفظ این توافق، سرعت و شفافیت بیشتری دهند.

حسن روحانی با بیان این‌که بعد از خروج آمریکا از برجام، بار سنگینی بر دوش سایر طرف‌ها برای حفظ این توافق است، تصریح کرد: ایران خواهان حفظ برجام است اما در عین حال اگر در زمینه تضمین کانال‌های مالی و پولی، نفت، بیمه و حمل و نقل، آینده برنامه اجرایی اروپا روشن نباشد، اقدامات دیگری را خواهد داشت.

رئیس‌جمهور در سخنانی که سه‌شنبه گذشته در مجلس داشت در مورد این «اقدامات دیگر» توضیح بیشتری داد و با بیان این‌که به جز ادامه برجام و خروج از آن، راه سومی هم وجود دارد، گفت: با رئیس‌جمهور فرانسه صحبت می‌کردم گفتم اگر اروپا به تعهدات خود عمل نکند ما شیوه جدیدی را به شما اعلام می‌کنیم، که آن راه سوم است، اگر رسیدیم و لازم شد همه مطلع خواهند شد که راه سوم هم داریم.

برخی کارشناسان سیاسی در گفت‌وگو با جام‌جم تحلیل خود را از راه سومی که می‌تواند پیش روی ایران وجود داشته باشد بیان کرده‌اند.

نباید دیگر معطل اروپایی‌ها بمانیم

فواد ایزدی، عضو هیات علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران درباره راه سومی که رئیس‌جمهور در ارتباط با برجام و اروپا به آن اشاره کرده به جام‌جم گفت: روابط مثبت دیپلماتیک و مراودات گسترده اقتصادی با اروپا نه‌تنها بد نیست بلکه خوب است اما نکته اینجاست که ایران از این پس نباید معطل اروپا بماند.

وی افزود: راه برای مذاکره و گفت‌وگو و حتی روابط گسترده سیاسی و اقتصادی با اروپا باز است اما از تاریخ این درس مهم را بگیریم که از دیگ اروپا برای ایران آبی گرم نمی‌شود و رویه اروپاییان این است که هم حرف خوب و هم حرف بد بزنند و البته عملشان هم چیزی بهتر از گفته هایشان نبوده اما ما با استفاده از تجربه برجام باید متوجه این موضوع باشیم که از یک سوراخ نباید دوبار گزیده شویم.

این استاد دانشگاه با اشاره به توصیه‌های رهبر انقلاب به رئیس جمهور مبنی بر فعالیت گسترده دولت در حوزه سیاست خارجی و بهبود روابط خارجی خاطرنشان کرد: اما نکته این است که ما در رابطه با توافق برجام مراوداتی با انگلیس، فرانسه و آلمان داشتیم که روابط سنتی با آمریکا دارند و اروپاییان و آمریکا همچنان تعاملات موجود میان خود را جزو مهم‌ترین روابط خارجی می‌دانند. این استاد علوم سیاسی با اشاره به تقسیم کار میان آمریکا و اروپا در مذاکرات برجام تصریح کرد: این کشورها در مذاکرات پیشین بارها نقش پلیس خوب و پلیس بد را ایفا کردند و تنها یک هدف داشتند که آن هم ضربه زدن به طرف مقابل بود و همچنان این قابلیت تعامل میان اروپا و آمریکا در روندهای بعدی در مورد ایران وجود دارد.

اقتدار اقتصادی بهترین گزینه است

حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر مسائل سیاسی درباره راه سومی که رئیس‌جمهور در حوزه برجام از آن سخن گفته بود با بیان این‌که در این باره باید از رئیس‌جمهور توضیح خواست، خاطرنشان کرد: واقعیت این است کاری که در داخل باید صورت گیرد ایجاد اعتماد عمومی از طریق برنامه‌های جدید و تلاش برای شکوفایی اقتصادی کشور است و ایران به لحاظ اقتصادی باید در مسیری قرار گیرد که از این پس تحریم‌ها بی‌اثر یا کم اثر شود و رسیدن به چنین هدفی البته با شعار و ادامه سیاست‌های گذشته ممکن نیست.

این کارشناس مسائل سیاسی با بیان این‌که واقعیت‌ها نشان می‌دهد اروپاییان بدون آمریکا کاری از پیش نمی‌برند، گفت: با وجود همه وعده‌هایی که اروپاییان درباره حفظ برجام و برآوردن خواسته‌های ایران مبنی بر ایجاد بانکی برای سهولت در تبادلات ارزی و اندیشیدن راهکارهایی برای تسهیل مبادلات نفتی ایران دادند، اما حقیقت این است که تاکنون کاری عملی در این زمینه از سوی اروپاییان صورت نگرفته است.

وی در عین حال خاطرنشان کرد: ضعف اروپا در برابر آمریکا و تحقق نیافتن وعده‌های اروپاییان البته به معنای کنار گذاشتن برجام از سوی ایران نیست چون این توافق دست ما را در برابر آمریکا که تخلف کرده باز خواهد گذاشت و ما همچنان باید به مسیر برجام ادامه دهیم و ادامه این راه آمریکا را به انفعال خواهد کشاند. گزارش اخیر آمانو درباره فعالیت‌های صلح آمیز هسته‌ای ایران، پرونده‌سازی علیه جمهوری اسلامی را با ناکامی مواجه کرد.

چین و روسیه؛ گزینه‌های نقد

نوذر شفیعی، استاد دانشگاه و نماینده پیشین مجلس با بیان این‌که ایران گزینه‌های متعددی پیش رو دارد، گفت: ما الان گزینه نقدی مثل چین و روسیه را داریم و همچنین گزینه‌های میانی مثل کره‌جنوبی، ژاپن و بخصوص هند نیز پیش‌روی ماست. این گزینه‌های میانی البته در زمین آمریکا بازی می‌کنند اما به‌دلیل نیازشان به انرژی ناچار به قانع کردن آمریکا برای همکاری با ایران در حوزه انرژی هستند.

وی ادامه داد: اروپاییان هم گزینه‌های مناسبی هستند که تلاش می‌کنند با برجام به عنوان یک موضوع حیثیتی برخورد کنند و البته ادامه این شرایط می‌تواند به انزوای آمریکا بینجامد.

شفیعی، موقع‌شناسی را یکی از اصول مهم در عرصه سیاست خارجی خواند و تصریح کرد: در شرایط فعلی ایران در موقعیت میانه قرار دارد به این معنا که نه آنقدر از آزادی عمل در عرصه جهانی برخورداریم که هر تصمیمی که دلخواهمان است، بگیریم و نه آن‌قدر محدودیت داریم که عرصه بر کشور ما تنگ شود. وی با بیان این‌که برجام بازی برد -برد ایران با اروپا بود، تصریح کرد: یکی از موضوعات چالش برانگیز میان ایران و اروپا مساله حقوق بشر است. هنوز هم زمینه برای ادامه این گفت‌وگو‌ها با هدف نزدیک کردن دیدگاه‌ها و برطرف کردن سوءتفاهم‌ها وجود دارد. این استاد دانشگاه، برنامه موشکی ایران را جزو خطوط قرمز دانست و تاکید کرد: هیچ کشوری توانایی نظامی خود را تقدیم دیگران نمی‌کند چون در این صورت کارتی برای بازی کردن ندارد، پس مسائل موشکی جزو منافع حیاتی ایران است و قابل مذاکره نیست و البته در مسائل دیگری که جزو منافع حیاتی ما به شمار نمی‌آید می‌توان با اروپا وارد گفت‌وگو شد.