نطفه معاونت میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری برمی‌گردد به سال 1280 شمسی که در آن سال این معاونت تحت عنوان شعبه عتیقات زیرمجموعه وزارت اوقاف و صنایع مستظرفه ایجاد شد. نطفه جهانگردی یا همین معاونت گردشگری فعلی خودمان هم به سال 1314 برمی‌گردد که در آن سال با عنوان اداره جلب سیاحان خارجی و تبلیغات در وزارت داخله یعنی وزارت کشور امروزی تشکیل و کار خود را شروع کرد؛ یعنی 34 پس از آن‌که شعبه میراث فرهنگی تشکیل شد. درواقع نطقه اصلی میراث فرهنگی که شعبه عتیقات بود در دوران ناصرالدین شاه و اداره جلب سیاحان خارجی در دوران پهلوی اول شکل می‌گیرد و در دوره پهلوی دوم یعنی در سال 1333 به اداره امور جهانگردی در وزارت کشور تبدیل می‌شود. در سال 1342 اداره امور جهانگردی به سازمان جلب سیاحان تبدیل و از وزارت کشور خارج شده و زیر نظر مستقیم نخست وزیری اداره می‌شود. در سال 1347 یعنی 33 سال پس از تشکیل اداره جهانگردی هم مرکز صنایع‌دستی وابسته به وزارت اقتصاد تشکیل می‌شود؛ یعنی همین معاونت صنایع‌دستی که هم اکنون در سازمان میراث فرهنگی تلاش دارد صنایع‌دستی را احیا کرده و صاحبان هنر و حرفه‌های قدیمی را دوباره به نان و آبی برساند.
حالا شاید وقتش شده این ادارات ارتقای سطح یافته و خدمات بهتر و بیشتری ارائه کنند، این اتفاق سال 1353 می‌افتد و وزارت اطلاعات و جهانگردی شکل می‌گیرد البته با الحاق سازمان جلب سیاحان به وزارت اطلاعات یعنی نهاد مرتبط با اطلاع رسانی و نظارت بر روزنامه‌ها و کتب سابق. البته بخش میراث فرهنگی هم تحت لوای وزارت فرهنگ و هنر جانی دوباره می‌گیرد.
پس از انقلاب یکی از بخش‌هایی که دچار تحول می‌شود، همین سه بخش است. به این ترتیب که یک‌سال بعد از انقلاب وزارت اطلاعات و جهانگردی با وزارت فرهنگ و هنر ادغام و وزارت ارشاد ملی تشکیل می‌شود و در همان سال معاونتی در این وزاراتخانه درست می‌شود با نام معاونت امور سیاحتی و زیارتی. البته هنوز تغییرات زیادی درراه است. در سال 1370 قانون توسعه صنعت ایرانگردی به جهانگردی در مجلس تصویب می‌شود و سازمان ایرانگردی و جهانگردی وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شکل می‌گیرد. این یعنی معاونت به سازمانی زیر نظر وزارت فرهنگ تبدیل می‌شود. میراث فرهنگی هم مراحل خود را طی کرده و از معاونت به سازمان میراث فرهنگی وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تغییر ماهیت می‌دهد.
و اما در نهایت و در 23 دی 1382 با ادغام سازمان میراث فرهنگی و سازمان ایرانگردی و جهانگردی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به عنوان معاونت رئیس‌جمهور 82 تشکیل می‌شود، گرچه بخش صنایع‌دستی سال 1385 و براساس مصوبه شورای عالی اداری کشور به سازمان مذکور می‌پیوندد. به این ترتیب سازمانی شکل می‌گیرد شامل سه بخش صنایع‌دستی، گردشگری و میراث فرهنگی که هم‌اکنون شاهدش هستیم و قرار است در آینده‌ای که نمی‌دانیم دور است یا نزدیک به وزارتخانه تبدیل شود.
