بگو چی صدات کنیم؟!

صحبت‌های بهداد که البته در آن احترام به مقام و جایگاه برجسته بازیگری انتظامی هم مشهود بود، در چند روز اخیر واکنش‌های متفاوتی داشت؛ پرویز پرستویی، هوشنگ گلمکانی (منتقدی که دو دهه قبل با نوشتن کتابی با عنوان «آقای بازیگر» برای اولین‌بار این لقب را به انتظامی داد و بعد از آن در فضای سینما رایج شد)، داریوش ارجمند، نوه فردین و اصغر نعیمی افرادی بودند که به شکل‌های مختلف به اظهارات بهداد واکنش نشان دادند.

فارغ از این قضاوت درباره همه این صحبت‌ها و واکنش‌ها، ذهنمان سراغ اعطای این لقب‌ها در تاریخ سینما رفت. ذات و ساحت مدیوم جادویی سینما به شکل بارزی مستعد مشتقات بازی‌گونه و سرگرم‌کننده است. اعطای لقب از جانب جامعه سینمایی و رسانه‌ای به ستاره‌ها و کارگردان‌ها و دیگر عوامل تعیین کننده سینما هم یکی از رسوم نانوشته این فضاست و جدا از این رسانه شگفت‌انگیز و تاثیرگذار نیست. رسانه‌ها با نگاه به افکار عمومی و تماشاگران نخبه و پیگیر سینما پس از تثبیت جایگاه و موقعیت یک ستاره و بازیگر و کارگردان، باتوجه به ویژگی‌های شخصیتی و حرفه‌ای آنها، لقبی متناسب به بعضی از آنها اعطا می‌کنند، بدون هیچ تشریفات و تایید یک نهاد و مرجع رسمی البته. گاهی این لقب‌ها به‌دلیل نام و شهرت یک نقش خاص ستاره‌هاست و گاهی به‌دلیل شمایل و کاریزمای آنها در مسیر بازیگری و کارگردانی و فعالیت سینمایی.

در گزارش امروز سینمای جام‌جم، به شکلی فهرست وار نگاهی گذری داریم به برخی از مهم‌ترین و مشهورترین لقب‌های سینمای ایران و جهان. البته می‌دانیم که ممکن است به‌دلیل معذوریت و محدودیت صفحه و شتاب آماده‌سازی مطالب، نمونه‌های شاخص دیگری هم از قلم افتاده باشند.

آقای بازیگر (عزت‌الله انتظامی)

هوشنگ گلمکانی، نویسنده و منتقد باسابقه سینما 21 سال پیش کتابی به نام «آقای بازیگر» تالیف کرد که به زندگی و آثار عزت‌الله انتظامی می‌پرداخت. همین عنوان بتدریج به لقب این بازیگر برجسته تبدیل شد و جامعه سینمایی بخوبی آن را پذیرفت. این لقب به معنای بی‌اعتنایی به شایستگی‌های دیگر آقایان بازیگر سینمای ایران نیست. ضمن این‌که تنوع نقش‌های انتظامی در فیلم‌های مختلفی چون گاو، اجاره‌نشین‌ها، ناصرالدین شاه آکتور سینما و مینای شهر خاموش هم مهر تائید مناسبی برای اعطای این لقب به اوست.

مادر سینمای ایران (رقیه چهره‌آزاد)

زنان زیادی در سینمای ایران نقش مادر را به زیبایی بازی کرده‌اند، اما تقدیر اینطور بود که عنوان و لقب سینمای ایران بیش از همه به رقیه چهره آزاد، بازیگر نقش مادر در شاهکار علی حاتمی تعلق بگیرد. جامعه سینمایی و مردم هم روی این لقب و شایستگی اعطای آن اتفاق نظر دارند.

سعدی سینمای ایران (علی حاتمی)

نام علی حاتمی مترادف با سینمای ملی است، چرا که فیلم‌های او جزئیات پرشمار عناصر و المان‌های فرهنگی و اجتماعی یک زندگی اصیل و سنتی ایرانی را دارد. این مورد فقط هم مربوط به نشانه‌های ظاهری و اشیا نمی‌شود، بلکه به متن و ماهیت زندگی و خلقیات آدم‌ها هم مرتبط است. دیالوگ‌های موزون حاتمی، کم از شعر و ادبیات نداشت، لقب سعدی سینمای ایران عنوان شایسته‌ای برای اوست.

لیلای سینمای ایران (لیلا حاتمی)

برخی بازیگران باوجود بازی در نقش‌های متنوع، بیش از هر چیز با یک نقش خاص شناخته می‌شوند. قدرت این نقش‌آفرینی و شهرت ناشی از آن هم به قدری است که خود اسم آن نقش‌ها به یک لقب تبدیل می‌شود. نقش لیلا در فیلمی به همین نام به کارگردانی داریوش مهرجویی برای لیلا حاتمی هم همین حکم را دارد. ضمن این‌که اسم واقعی بازیگر این نقش هم لیلاست و همین همنشینی معنادار لیلای واقعی و لیلای سینمایی، منجر به تثبیت همیشگی لقب لیلای سینمای ایران برای حاتمی شد. همین موضوع به نوعی دیگر برای ترانه علیدوستی هم صدق می‌کند که شروع بازی‌اش در سینما با ایفای نقش دختری به نام ترانه در فیلم «من ترانه 15 سال دارم» بود.

فیلسوف سینمای ایران (داریوش مهرجویی)

داریوش مهرجویی که در جوانی به قصد تحصیل در سینما به آمریکا رفته بود، خیلی زود تغییر مسیر داد و فلسفه خواند. اما سرنوشت او با سینما گره خورده بود و پس از بازگشت به کشور، به کارگردانی
رو آورد. اگر از فیلم اول و تجاری‌اش، الماس 33 بگذریم، مهرجویی در بیشتر آثارش، ردپای بارزی از فلسفه را با زبان سینما و به شکلی هنرمندانه به تصویر کشید. پس اعطای عنوان فیلسوف سینمای ایران به او بی دلیل نیست.

هامون سینمای ایران (خسرو شکیبایی)

خسرو شکیبایی نقش و بازی متنوع در سینما و تلویزیون زیاد دارد، اما او بیش از هر نقش با شخصیت حمید هامون در فیلم «هامون» داریوش مهرجویی شناخته می‌شود.

شکیبایی با این نقش و فیلم به شهرت و محبوبیتی فوق العاده دست یافت و همین شمایل را در برخی فیلم‌ها و نقشهای دیگر هم تکرار کرد.

پدرسالار (محمدعلی کشاورز)

محمدعلی کشاورز از جمله بازیگران کهنه کار سینما و تلویزیون ایران با انبوهی نقش متنوع و پیچیده است.

شعبان استخوانی هزاردستان، محمدابراهیم مادر و خوابگزار اعظم افسانه سلطان و شبان فقط برخی از نقش‌های ماندگار اوست. اما کشاورز با ایفای نقش پدرسالار در سریالی به همین نام، تصویری بی‌تکرار از شمایل پدری سلطه‌گر از خود نشان داد و همین لقب هم روی او ماند.

مرد هزارچهره (اکبر عبدی)

به گواه اهالی سینما بویژه طراحان چهره‌پردازی، چهره اکبر عبدی گریمخورترین چهره در میان بازیگران سینمای ایران است. این ویژگی را با استعداد و نبوغ این بازیگر ترکیب کنید و به برخی از ماندگارترین نقش‌های تاریخ این سینما برسید. از این‌رو به بازیگر فیلم‌های مادر، آدم برفی، خوابم می‌آد و اجاره نشین‌ها مرد هزارچهره می‌گویند.

بزرگ آقای بازیگری (علی نصیریان)

علی نصیریان یکی از اساتید بازیگری تئاتر، تلویزیون و سینمای ایران است و تنوع محسوس و چشمگیری در کارنامه او به چشم می‌خورد. او از مرد ساده لوح «آقای هالو» تا شخصیت سیاسی چون قاضی شارح «سربداران» را به بهترین شکل بازی کرد. نقش او در بوی پیراهن یوسف به‌دلیل همین قدرت بازیگری نسبتی با حاجی فتوحی میوه ممنوعه ندارد. بازی او به نقش بزرگ آقا دیوانسالار در «شهرزاد» باعث شد در این یکی دو سال اخیر او هم صاحب لقبی به‌عنوان بزرگ آقای بازیگری شود.

سیمین سینمای ایران (فاطمه معتمدآریا)

فاطمه معتمدآریا از جمله بازیگران توانای سینمای ایران است که با فیلم‌های ماندگاری چون گیلانه، روسری آبی و مسافران شناخته می‌شود. او در میان سینماگران و البته برخی تماشاگران پیگیرتر سینما به سیمین سینمای ایران معروف است. سیمین اسم مستعار فاطمه معتمدآریاست. ضمن این‌که کتابی با عنوان «نقش آبی سیمین» هم درباره کارنامه بازیگری او در بازار نشر وجود دارد.

نمونه‌های جهانی

سینمای جهان هم تا دلتان بخواهد به بازیگران و کارگردان‌های مختلف لقب‌های ریز و درشت اعطا کرده، به‌طوری‌که به محض شنیدن نام این ستاره‌ها، لقب‌هایشان هم بلافاصله به ذهن می‌آید. این چند لقب فقط مشتی نمونه خروار است: سلطان هالیوود (کلارک گیبل)، مرد هزارچهره (الک گینس)، پدرخوانده سینما (مارلون براندو)، استاد دلهره (آلفرد هیچکاک)، سامورایی سینما (آکیرا کوروساوا)، یاغی (سام پکین پا)، صورت سنگی (باستر کیتون)، پسر بد هالیوود (شان پن)، شورشی سینما (جیمز دین) و...