برای ساخت «تشریفات» پول قرض کردم

با فخیم‌زاده درباره چگونگی ساخت این فیلم در سال‌های اولیه بعد از پیروزی انقلاب هم‌صحبت شدیم.

از ساخت فیلم تشریفات بگویید و این که چطور شد این فیلم را با موضوع مبارزان انقلابی ساختید؟

تشریفات را سال 62 ساختم و سال 63 اکران شد. در آن زمان اوضاع سینما خیلی به‌هم‌ ریخته بود و خط و مشی هنری و فرهنگی کشور چندان مشخص نبود.هنوز مشخص نبود که قرار است سینما بعد از انقلاب به چه سمتی برود. به همین دلیل برخی از کارگردانان، فیلم‌هایی مانند فریاد مجاهد و فیلم‌های چریکی ساختند چون فکر می‌کردند این نوع فیلم‌ها، سینمای انقلابی را شکل می‌دهد، اما برای من مشخص بود که این‌ فیلم‌ها را نمی‌توان سینمای انقلاب دانست. در سال 58 فیلم «میراث من جنون» را ساختم که هیچ‌ ربطی به سیاست نداشت. بعد از آن یکی از دوستان داستان فیلمی از ویسکونتی به نام ژنرال دلارووره را برایم تعریف کرد، من هنوز فیلم را ندیده‌ بودم. این فیلم داستان یک آدم سرگردان است که به دلیل شباهتش او را به زندان می‌برند و از او می‌خواهند نقش ژنرال دلارووره را بازی کند و.... داستان فیلم را که شنیدم احساس کردم اگر بر اساس آن فیلمی بسازم، مجوز نمایش خواهد گرفت چون در آن سال‌ها خیلی‌ از فیلم‌ها ساخته می‌شدند، اما مجوز نمایش نمی‌گرفتند بخصوص کارگردانانی مثل من که فعالیتمان را قبل از انقلاب شروع کرده بودیم خیلی راحت نمی‌توانستیم اعتماد مدیران انقلابی را جلب کنیم. طرح فیلم تشریفات را از فیلم ژنرال دلارووره گرفتم و با مرحوم میرلوحی فیلمنامه آن را نوشتیم.

زمانی که فیلمنامه را به وزارت ارشاد دادیم، توقیف شد!‌ در جلسه توجیهی به ما گفتند شما اسلام را نمی‌فهمید و از مارقین و ناکثین برایمان گفتند.اعضای آن جلسه اصلا درکی از سینما نداشتند و حرف‌ هایی می‌گفتند که ما نمی‌دانستیم در جوابشان چه باید بگوییم.

پس این‌که برخی می‌گفتند این فیلم را سفارشی ساخته‌اید، حرف نادرستی است؟

اصلا این درست نیست.کوچک‌ترین کمکی از سوی دولت به ما نشد.هنوز سینما شکل و شمایل خود را پیدا نکرده بود و بسختی پروانه ساخت می‌دادند تا زمانی که آقایان انوار و بهشتی به معاونت سینمایی وزارت ارشاد و فارابی آمدند و ساخت فیلم ضابطه‌مند شد.آن زمان من و مرحوم میرلوحی و آقای قدکچیان و جمشید حیدری با هم شریک شدیم و پول قرض گرفتیم و من فیلم را 30 روزه در شیراز ساختم.هیچ بازیگر معروفی هم ندارد و نقش اصلی فیلم را خودم بازی می‌کنم.

شخصیت‌های فیلم تشریفات و نقش «توحید» مابه ازای بیرونی هم داشتند یا همه تخیلی بودند؟

خیر ! اصلا شخصیت‌ها ما به ازای بیرونی ندارند.در همان جلسه توجیهی، روحانی‌ای به نام‌ گل‌محمدی که من بعد از آن جلسه دیگر هیچ‌وقت ندیدمش از فیلمنا‌مه دفاع کرد و گفت شخصیت توحید شباهت زیادی به مرحوم شجونی دارد،ولی ما در زمان نوشتن فیلمنامه اصلا به دنبال ما به ازای واقعی نبودیم و در آن زمان فیلم‌سازی سفارشی هنوز شکل نگرفته بود.

از همان ابتدا که وارد سینما شدید نشان دادید که آدم باهوشی هستید، زمانی که تشریفات را ساختید، می‌دانستید که فیلم پرفروش می‌شود؟

بله ! از همان زمان نوشتن فیلمنامه احساس می‌کردم فیلم با مخاطب ارتباط برقرار خواهد کرد.چون در آن زمان شخصیت‌هایی که دچار تحول می‌شوند، طرفدار داشتند و در زمان نوشتن درام برای آنها می‌توان فضای خوبی ایجاد کرد.فیلم که ساخته شد خیلی‌ها گفتند تشریفات نمی‌فروشد! ‌جالب این‌که حوزه هنری هم در سال 63 چند فیلم پروپاگاندا مثل «توبه نصوح» اکران کرد که با شکست روبه رو شد. اما تشریفات خوب فروخت و همه گمانه‌ها را برهم زد.

این فیلم تاثیری بر روند تولید فیلم‌های انقلابی داشت؟

نه ! اصلا با تشریفات برخورد خوبی نکردند. فیلم را به جشنواره اول یا دوم فجر ارائه کردیم اما قبولش نکردند. مدیر آن زمان فارابی جمله‌ای گفت که هیچ‌وقت از یادم نمی‌رود: «بهار را در قالب پاییزی روایت کردی!» منظورش از بهار موضوع انقلابی فیلم بود و قالب و ساختار فیلم را به پاییز تشبیه کرد.

اما فیلم بارها از تلویزیون پخش شد و مردم زیادی آن را دیدند؟

موضوع تلویزیون فرق می‌کند.فیلم در اکران موفق شد. بعد از دو، سه سال تلویزیون حق رایت آن را خرید و بارها از شبکه‌های مختلف پخش کرد.یادم هست آقای ضرغامی به آقای فرجی گفته بود به فخیم‌زاده بگویید یک بار دیگر تشریفات را بسازد اما من قبول نکردم درباره فیلم مسافران مهتاب هم پیشنهادهایی شد که دوباره بسازمش اما قبول نکردم چون به این روش اعتقادی ندارم.

دیروز پستی در اینستاگرام منتشر کردید که شامل چهار تا عکس از دوره‌های مختلف زندگی‌تان بود و نوشتید: چی بودم چی شدم!‌ پستی که خیلی در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌ها چرخید، ماجرای این پست چه بود؟ آیا رضایت شما را از روند زندگی‌تان بازگو می‌کند؟

منظورم این بود که «بد» بودم، «خوب» شدم !‌ از دوران نوجوانی، فیلم‌های مجازات، اشباح و آذر، شهدخت، پرویز و دیگران عکس گذاشتم و منظورم این بود که به مرور بهتر شدم. من مثل ماهی هستم؛ نمی‌توان از ماهی پرسید از این که در آب هستی، احساس رضایت می‌کنی؟ من از همه زندگی‌ام راضی‌ام. از نوجوانی وارد سینما شدم و همه این‌ سال‌ها در تئاتر، سینما و تلویزیون فعالیت داشته‌ام و اکنون هم در فیلم‌ آقای لطیفی بازی می‌کنم و قبل‌ترش هم در فیلم آقای معتمدی بازی کردم. هر زمان هم فرصت پیش بیاید فیلم می‌سازم. از حرفه و زندگی‌ام لذت می‌برم و بحث رضایت یا نارضایتی از زندگی مطرح نیست.

طاهره آشیانی - جام‌جم