به علت اعمال روشهای سنتی بازار صادرات خشکبار ایران به دست رقبا می افتد

هر وقت قیمت نفت کاهش می یابد و کشور با کسری بودجه مواجه می شود به فکر اصلاح ساختار صادرات غیرنفتی می افتیم ولی به محض افزایش قیمت نفت دوباره و بسرعت بحث صادرات غیرنفتی را به فراموشی می سپاریم

کد خبر: ۱۱۱۰۷

این در حالی است که بسیاری از کشورهای جهان بدون داشتن ذخایر نفتی و تنها با توسعه صادرات غیرنفتی توانسته اند به یکی از قطبهای اقتصادی جهان تبدیل شوند بحث اصلاح ساختار صادرات غیرنفتی در شرایط حاضر در کشور ما موضوعی نیست که بتوان بی توجه از کنار آن گذشت ، زیرا علاوه بر این که اساس و پایه هر اقتصادی است ، برای ما از آن نظر می تواند قابل اهمیت باشد که سرزمین پهناور ایران از استعداد فراوانی در تولید محصولات مختلف ازجمله خشکبار برخوردار است.در این نوشته سعی شده است ابعاد صادرات خشکبار در ایران بررسی شود: امروزه توجه به صادرات که اساس هر اقتصادی را تشکیل می دهید از ارکان برنامه ریزی تمامی کشورهای جهان است کشورهای مختلف توجه خاصی به صادرات داشته و هریک ، از نگاه مخصوص به خود به آن نگریسته و به صور مختلف به تنظیم قوانینی کارآمد در این زمینه اقدام نموده اند. در این میان کشورهایی همچون ایران به دلیل وابستگی شدید به صادرات نفت خام برای تامین درآمد و منابع مالی مورد نظر، سالیان درازی است که از توجه به صادرات غیرنفتی و تنظیم برنامه ای هدفمند به منظور بهبود شرایط صادراتی کشور غفلت کرده است. ایران ، کشوری است غنی که استعداد فراوانی در تولید محصولات مختلف مانند خشکبار )پسته ، بادام ، خرما، کشمش ( دارد و در طول تاریخ ، خشکبار یکه تاز تجارت جهانی بوده است تا دهه هشتاد میلادی یعنی تا زمانی که کشورهای اندکی در بازار جهانی خشکبار حضور داشتند که البته سهم بسیار ناچیزی را نیز در دست داشتند ایران مشکل خاصی از نظر حضور در صحنه جهانی نداشت ولی به محض ورود رقبای قدرتمند همچون ایالات متحده در بازار پسته ، عربستان در بازار خرما، ترکیه در بازار کشمش و کشورهای دیگر در تولید محصولات مختلف خشکباری که یا از ایران جلوتر افتاده اند و یا فاصله خود را بسیار کم کرده اند ایران یکباره با کوهی از مشکلات مواجه شد و به همین علت ، هر روز فشار بیشتری را نیز احساس می کند.براساس آمار فائو، ایران در سال 1987 موفق به تولید90000 تن پسته شد که 65 درصد ازتولید کل جهان را در بر می گرفت. از این میزان ،53825 تن پسته به ارزش 181681 هزار دلار صادر شد که 73 درصد از صادرات جهان در سال 1987 را شامل می شده است ؛ اما در سال 1999 ، تنها101215 تن محصول به ارزش سیصدوپانزده هزاروهشتادوسه دلار صادر شد که این میزان صادرات ، پنجاه ونه درصد از کل صادرات جهان را در بر می گیرد. هرچند ایران در تولید و صادرات محصولاتی همچون پسته و خرما هنوز در دنیا بی رقیب است ، اما بنا به آمار کشورهای دیگر، بسرعت فاصله خودرا با ایران کاهش می دهند و اگر ایران به فکر تحولی بنیادی در ساختار تولید و صادراتی خود نیفتد، بعید نیست تا چند سال دیگر این موقعیت برجسته را از دست بدهد.عوامل گوناگونی سبب شده است ایران موقعیت ممتاز خود را در بازار جهانی خشکبار بتدریج از دست بدهد در این مقاله سعی داریم به طور مختصر نگاهی به این مشکلات بیندازیم بحث قیمت و قیمت گذاری از عمومی ترین معضلات موجود است که تنگناهای فراوانی را برای کالاهای صادراتی ایران مهیا کرده است تورم موجود در ایران که به سبب پایین بودن توان تولیدی کشور از سویی و گسترش تقاضا از سوی دیگر هر لحظه بیش از پیش سیر صعودی به خود می گیرد باعث می شود کلیه کالاهای صادراتی ایران با نرخ تورم بالا وارد بازار جهانی شود و در رقابت با دیگر محصولات مشابه خارجی خود توان مقابله را از دست دهد و در نتیجه صادرات بتدریج روندی نزولی به خود بگیرد. از سال 1361 تا1379 ما با افزایش 8350 درصد نرخ تورم درباره کالاهای صادراتی مواجه هستیم . اوج این افزایش ها در سال 1378 که نسبتش به سال 1377 ،50 درصد رشد نشان می دهد. این موج افزایش قیمت ها یا باعث عدم انطباق با شرایط بین المللی می شود و کالا به فروش نخواهد رسید، یا باعث می شود تولیدکنندگان برای پایین آوردن قیمت و هزینه ها از مواد نامرغوب و همچنین از نیروی انسانی غیرماهر و ناکارآمد استفاده کنند، که در نتیجه کالای تولید شده - هرچند مشابه کالای خارجی است - از نظر کیفیت ، توان مقابله با آن را ندارد در طول سالهای 1361 تا1378 ، با افزایش بهای کالاهای وارداتی نیز روبه رو بوده ایم و اوج این افزایش قیمتها در سال 1374 است . بهای کالاهای وارداتی در طول دوره مورد بررسی از رشدی برابرسه هزارودویست درصد برخوردار بوده است . ملاحظه می شود در دوره ای که کالاهای صادراتی ایران 8350 درصد تورم را تجربه می کنند، کالاهای وارداتی تنهاسه هزارودویست درصد تورم را به همراه دارند. بخوبی ملاحظه می کنیم که کالاهای صادراتی ما به هیچ وجه توان رقابت با محصولات سایر کشورها را ندارند. به عبارتی ، هزینه تولید کالاهای صادراتی ما 6/2 برابر کالاهای صادراتی کشورهای دیگر بوده است.خشکبار ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست اگر تا پیش از این ، پسته ایران ارزآورترین محصول غیرنفتی پس از فرش محسوب می شد، امروزه با خود کوهی از تورم داخلی را به بازارهای خارجی منتقل می کند که نتیجه آن ، رونق یافتن هرچه بیشتر محصولات خارجی و حذف ایران از تمامی بازارهاست. درباره حجم صادرات غیرقانونی اقلام خشکبار اطلاع دقیقی در دست نیست ، اما تاثیراتی که از لحاظ شکستن قیمت در بازارهای خارجی داشته است ، نشان می دهد حجم قاچاق خشکبار که عمدتا به بازار شیخ نشین ها مخصوصا دبی وارد می شود بسیار بالاست پیامدهای قاچاق خشکبار را می توان در موارد اصلی زیر خلاصه کرد : هدر رفتن مقادیر عظیمی از درآمدهای ارزی کشور ورود خشکبار غیراستاندارد ایرانی به بازارهای خارجی و ایجاد جو بی اعتمادی نسبت به کیفیت کالاها طبیعی است کالای قاچاق ، استاندارد ندارد و این نه تنها درباره کیفیت کالا بلکه درباره بسته بندی آن هم صادق است بنابر اطلاع سفارت جمهوری اسلامی ایران در کویت ، بسته هایی که به صورت قاچاق از سوی لنج داران به مرزهای جنوبی خلیج فارس می رسد، در گونی های برنج و به صورتی بسیار نامطلوب بسته بندی شده است شکستن قیمت ها و به عبارت دیگر فروش زیر قیمت : این موضوع به دو دلیل اتفاق می افتد یکی آن که منافع حاصل از فروش ارز به نرخ آزاد باعث می شود کالاهایی که از طریق غیرقانونی صادر می شود به قیمت های نازلتری در بازارهای منطقه به فروش برسد دیگر آن که باتوجه به اصل عرضه و تقاضا به علت قدرت جذب محدود بازار شیخ نشین ها و نیز لزوم صادرات مجدد خشکباری که آنها خریداری می کنند، تنها در قیمتهای پایینتر قابل فروش است.وجود رقبای قدرتمند در بازارهای خشکبار ایران نیز خود عاملی حیاتی برای حضور موفق یا کمرنگ از سوی ایران است . برخلاف ایران که از یک بافت سنتی در تولید و صادرات کالاها و محصولات خویش استفاده می کند، سایر رقبا با برنامه ریزی دقیق و هدفمند پا به صحنه رقابت می گذارند. در اینجا لازم است مختصری از عملکرد ایالات متحده را به عنوان بزرگترین رقیب ایران در بازار پسته مورد توجه قرار دهیم ایالات متحده باوجود تولید محدود پسته خود و برخورداری از یک بازار صد میلیون دلاری در داخل کشور، فعالیت ها و برنامه ریزی های بسیار دقیقی را در ارتباط با صادرات پسته و شناساندن آن در بازارهای مختلف آغاز کرده است اطلاعاتی از این برنامه های تبلیغاتی ، نشان می دهد که این کشور در اهداف تبلیغاتی خود تاکید خاصی به کنار زدن تدریجی ایران از بازارهای مصرف پسته و مطرح کردن پسته کالیفرنیا در این بازار دارد البته توجه به این نکته ضروری است که امریکا با وجود تولید محدود خود نسبت به ایران ، از امکانات زیادی برای رقابت با پسته ایران برخوردار است ؛ بدین معنی که ایالات متحده برای تسخیر بازار جهانی پسته اقدامات خاص و منظمی انجام داده است که در ذیل به بررسی آنها می پردازیم : پسته کالیفرنیا از لحاظ کیفیت با پسته ایران رقابت می کند صادرات پسته کالیفرنیا از پشتیبانی و تشکیلات منظم برخوردار است صادرات پسته امریکا از لحاظ قیمت گذاری ، بسته بندی ، بازاریابی و تبلیغات از پشتوانه تجربی بیشتری برخوردار است و این ابزار را به نحوه مناسبتری می تواند به خدمت خود درآورد.یکی از موضوعاتی که امکان حضور امریکا را در بازارهای جهانی بیشتر فراهم ساخته است تامین بخشی از تقاضای بازار داخلی این کشور با واردات پسته از سایر کشورها از جمله ایران بوده است و این اقدام می تواند پیامدهای زیر را به همراه داشته باشد حضور قوی تر ایالات متحده در بازارهای خارجی و پوشش دادن تعداد بیشتری از کشورهای خریدار کاهش حجم عرضه پسته ایران به سایر بازارها و رقابت پذیر شدن محصول امریکا افزایش امکانات سرمایه گذاری و برنامه ریزی های تبلیغاتی برای صادرکنندگان امریکایی به لحاظ حجم بیشتر صدور پسته بهره برداری بلندمدت برای محصول پسته امریکا به لحاظ تبلیغ پسته و معرفی همزمان کالیفرنیا به عنوان مرکز تولید آن و در نتیجه شناساندن پسته به عنوان یک محصول امریکایی در بازارهای مصرف. هر کالای تولیدی برای رسیدن به بازار مقصد، نیاز به بسته بندی خاص خود دارد فرهنگ مصرفی امروز بیش از آن که به کیفیت و مرغوبیت کالا بیندیشد به نوع بسته بندی و ظاهر فریبنده آن توجه دارد بنابراین ، باید به مقصد کالای صادراتی توجه شود و با در نظر داشتن بینش آنان به نوع بسته بندی ، رنگ ، مواد اولیه مصرفی ، نوع تصاویر و حتی طرز معرفی کالا توجهی ویژه کرد واضح است بسته بندی مربوطه در کنار این که باید مطابق نیاز خریدار باشد، لازم است وظیفه اصلی خود را که حفاظت از محصول و سالم رسانیدن آن به بازارهای مصرف است نیز در نظر داشته باشد در صورت توجه کامل به تمامی خصوصیات بسته بندی است که می تواند: الف( به عنوان اهرم حمایتی موثر در کنار قیمت مورد توجه و استفاده قرار گیرد ب( ارزش افزوده بیشتری را در مراحل قبل از صدور ایجاد کند ج( در بازار پررقابت خشکبار محصول را بشناساند زیرا خشکباری که به صورت فله صادر می شود، برای مصرف کننده نهایی بی هویت است چ( انعطاف بیشتری در عرصه رقابت بین المللی برای حضور کالا ایجاد کند حساسیت موضوع هنگامی بیشتر می شود که محصولاتی همانند خشکبار را مدنظر داشته باشیم خشکبار )مخصوصا پسته ( به سبب این که در ردیف کالاهای تفننی و لوکس قرار می گیرد به توجهی خاص نیازمند است . بسته بندی چنین کالاهایی نیاز به دانستن دانش روز، شناخت تمدنها و فرهنگ ها و به کاربردن آنها در کار بسته بندی دارد تا از این طریق بتوان مصرف کننده را به خرید کالای مورد نظر تحریک و به مصرف آن همواره ترغیب کرد.بسته بندی ، بخشی از فرآیند بازاررسانی خشکبار است که در ایران متاسفانه ، از نقطه نظر خرده فروشی به آن توجه کافی نشده و پیشرفت چندانی نیز نیافته است در عمل نحوه بسته بندی حمل بعضا مورد انتقاد واردکنندگان خارجی قرار گرفته است درباره بسته بندی های فروش نیز اقداماتی که صورت گرفته بسیار پراکنده و محدود بوده است.به کارگیری شیوه های حمایتی که بسته بندی یکی از آنهاست ، باعث می شود حساسیت تقاضا نسبت به قیمت کاهش یابد و بدین وسیله قیمت بالای کالا در پوشش بسته بندی مناسب )که البته مطابق با خواست و نیاز مصرف کننده باشد( کاهش یابد ازجمله مسائلی که در ارتباط با بسته بندی های حمل خشکبار صادراتی ایران در حال حاضر محسوس است ، کیفیت نامرغوب مواد اولیه بسته بندی و ضعف در طراحی بسته بندی است این عوامل باعث شده است با وجود کارخانه های مدرن و مجهز بسته بندی در کشور، امکانات بسته بندی مطلوب در اختیار صادرات خشکبار قرار نگیرد و حجم عمده خشکبار صادراتی ایران با جعبه های مقوایی که عمدتا در مقابل فشار و رطوبت مقاومت لازم را ندارند انجام گیرد اقلام مختلف خشکبار به استثنای پسته ، در بازار جهانی از سطح مناسبی برخوردار است به عبارت دیگر، از نقطه نظر آشنایی اجمالی با بازارهای مصرف کشمش ، خرما، بادام و برگه به طور کلی مساله ای وجود ندارد. بدین جهت در ارتباط با این کالاها، کوشش فروشندگان عمدتا حول محورهای انتقال موارد استفاده جدید به مصرف کننده ، تنوع بخشیدن به نحوه عرضه محصول شامل تنوع در بسته بندی و شبکه فروش و بالاخره کوشش برای در اختیار گرفتن سهم بیشتری از بازارهای صادراتی دور می زند، اما درباره پسته موضوع متفاوت است .این محصول که میزان شناخت آن رادر بازارهای خارجی تا چند سال اخیر، می توان با حجم صادر شده از سوی ایران مرتبط دانست ، جدیدترین و ناشناخته ترین محصول خانواده خشکبار در بازار جهانی است بدین لحاظ در تبلیغات پسته معمولا سعی می شود با تمرکز بر ارائه تصاویری روشن از محصول ، از ابزار تبلیغ در بالابردن سطح آگاهی و شناخت مردم نسبت به آن نیز بهره گیری شود.جریان صادرات خشکبار ایران ، از سازماندهی و برنامه ریزی حساب شده تبلیغاتی در کنار خود بی بهره است فعالیت هایی که تاکنون نیز در این زمینه انجام گرفته است ، به دلایل مختلف ازجمله پراکندگی و نبود انضباط لازم ، تاثیر قابل توجهی ندارد در این میان آنچه به نظارتی دقیق مسوولانه نیاز دارد، توجه و حفظ شعائر شرع مقدس در هر برنامه تبلیغاتی است که در خارج از کشور انعکاس می یابد عدم حضور تبلیغاتی یک کشور صادرکننده را در بازار جهانی ، خشکبار نمی توان به خودی خود نقطه ضعف مهمی به حساب آورد امید است با توجه به نکات یاد شده که تنها بخش کوچکی از انبوه مشکلات صادرات خشکبار ایران است شاهد شکوفایی مجدد صنعت خشکبار جهان و استحکام هر چه بیشتر موقعیت ممتاز ایران در بازارهای جهانی باشیم.